علی ودایع در روزنامه اعتماد نوشت: نفس های دیپلماسی در سینه حبس شده است. مکانیسم ماشه عملا در نقطه شلیک سخت به برجام و تلاش های دیپلماتیک پیرامون پرونده هسته ای ایران قرار گرفته است. تروییکای اروپایی تلاش می کند با اعمال دیپلماسی چدنی اراده ایران در حق مشروع غنی سازی را نابود کند. سیاست

امریکا تحت تاثیر الگوریتم مرد دیوانه (Madman Theory) به رهبری ترامپ، بر این فرض استوار است که با اتخاذ رفتارهای غیرقابل پیش بینی و رادیکال، حریف (ایران) را وادار به تسلیم کند. هدف نهایی، دستیابی به صلح از موضع قدرت است. حمله به تاسیسات هسته ای در چارچوب همین رفتار غیرقابل پیش بینی تفسیر می شود که به ایران سیگنال می دهد امریکا از اقدام نظامی ابایی ندارد؛ رفتار امروز ترامپ تا حدود زیادی متاثر از مرد دیوانه ریگان است. نکته اینجاست که نبرد ایران و اسراییل پس از جنگ 12 روزه همچنان در منطقه خاکستری ادامه دارد.

در این معادله، هدف اصلی تهران، حفظ برنامه هسته ای به عنوان یک اهرم قدرت و بازدارندگی است. سیاست ابهام هسته ای به ایران اجازه می دهد تا بدون نقض کامل تعهدات، توانایی فنی خود را ارتقا دهد و در عین حال، با دیپلماسی ریسک ، فشار را به سمت مقابل برگرداند. شرطی کردن ادامه همکاری به تعلیق مکانیسم ماشه، نشان دهنده موضع قاطع ایران برای عدم عقب نشینی است. سناریوهای پیچیده ای درباره امکان ازسرگیری جنگ وجود دارد اما فعلا همه سناریوها پیرامون بسته های پیشنهادی در مدار ماشه با ایفای نقش متغیرهای آشکار و پنهان در حال تغییر و تحول است.

با شکست قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد برای تمدید لغو تحریم ها علیه ایران و افزایش فشار ازسوی سه قدرت اروپایی برای فعال کردن مکانیسم موسوم به اسنپ بک ، تهران هشدار داده است که ممکن است از پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای (NPT) خارج شود و اقدامات تلافی جویانه بیشتری انجام دهد.

این بن بست، چشم انداز دیپلماتیکی را برجسته می کند که مملو از تناقضات، وعده های عمل نشده و تنش های فزاینده است. فرآیند مکانیسم ماشه و رفتار ترویییکای اروپایی در تضاد کامل با تعهدات قبلی است. کاجا کالاس مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، متعهد شده بود که در صورت دستیابی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی به توافق، مکانیسم ماشه پیگیری نخواهد شد. این وعده اکنون با موضع جدید اروپا جایگزین شده است.

آلمان، بریتانیا و فرانسه در حال ذبح توافق قاهره هستند. ایران در جریان مذاکرات اخیر به صراحت اعلام کرد که پیش از تمدید قطعنامه 2231 هیچ تعهد جدیدی را نخواهد پذیرفت. عباس عراقچی، وزیر امور خارجه پس از دستیابی به تفاهم با آژانس بین المللی انرژی اتمی هشدار داد که در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، این توافق باطل خواهد شد. بیانیه شورای عالی امنیت ملی ایران هم صراحتا مشخص می کند که تهران تلاش می کند کانال های دیپلماسی را حفظ کند اما ادامه همکاری ها با آژانس منوط و مشروط به تعلیق مکانیسم ماشه است؛ موضوعی که تروییکا قبلا پذیرفته بود.

دیپلماسی تا 28 سپتامبر امکان پذیر است، اما ناظران شانس کمی برای جلوگیری از بازگشت تحریم ها می بینند. در طول چند هفته گذشته، دیپلماسی فشرده ای بین ایران و کشورهای اروپایی در جریان بوده است، اما تاکنون بدون هیچ قطعنامه ای، نشانه هایی از احتمال تحریم ها وجود دارد.

تحلیلگران هشدار می دهند که بحران به جای کاهش تنش، به طور پیوسته به سمت تشدید تنش پیش می رود. در صورت اجرای مکانیسم ماشه، تهران اعلام کرده است که خروج از NPT روی میز است. چالش بنیادین اینجاست که تروییکا دچار پارادوکس رفتاری است. آلمان، بریتانیا و فرانسه تلاش می کنند با اعمال دیپلماسی چدنی و رفتار سخت به نقطه مطلوب برسند اما در عمل فضای تشدید تخاصم را فرآهم کرده اند. مساله بنیادین برای اروپا این است که آن ها نگران هستند که توانایی تاثیرگذاری چماق را از دست بدهند.

آنچه نمی توان نادیده گرفت، این است که آلمان، بریتانیا و فرانسه در فضای پساجنگ اوکراین جایگاه ویژه روابط بین الملل را از دست داده اند؛ وضعیت ناخوشایندی که با بازگشت یکجانبه گرایی ترامپ تبدیل به یک کابوس بی انت ها شده است. تروییکا در بازی انتحاری با مکانیسم ماشه دنبال جلب رضایت امریکا در تقابل با روسیه و کسب امتیاز در پرونده اتمی ایران است. نکته بنیادین اینجاست که استراتژی ها و رویاهای اتحادیه اروپایی در تلاطم فراآتلانتیکی با چالش های بنیادین دست به گریبان است.

این دیدگاه به شکلی کمرنگ وجود دارد که اروپا برای حفظ چماق و کسب امتیاز بیشتر در آستانه نشست مجمع عمومی سازمان ملل تا لحظه آخر مکانیسم ماشه دنبال حفظ فشار دیپلماسی چدنی است. اعمال تحریم های بی سابقه و رفتار سخت مرد دیوانه، نشان داد که امریکا حاضر است تا لبه پرتگاه پیش برود اما درنهایت نمی خواهد وارد یک جنگ بدون چشم انداز در خاورمیانه شود.

در کل فرآیند پرونده هسته ای ایران، زمان همواره یک عنصر ارزشمند و حیاتی قلمداد شده است. ظرف یک هفته آینده، هر چه به زمان اجرای مکانیسم ماشه نزدیک تر می شویم، فضای دیپلماسی تنگ تر و ریسک تقابل بالاتر می رود. زمان به عنوان یک اهرم فشار برای هر دو طرف عمل می کند. مقیاس زمانی اجرای اسنپ بک است. در سایه شلیک مکانیسم ماشه معادلات پیرامون بسته های پیشنهادی در مدار ماشه تعریف خواهد شد.

آیا در روزهای آینده معجزه ای رخ می دهد؟ این سوالی است که ذهن تحلیلگران را درگیر خود کرده است. در چارچوب تحلیل رئالیسم، وقوع معجزه به معنای یک تحول غیرمنتظره و ناگهانی که موازنه قدرت را تغییر دهد؛ بسیار بعید است. هرگونه توافق یا عقب نشینی، نتیجه محاسبات قدرت و منافع خواهد بود. بنابراین، اگر تغییر مثبتی رخ دهد، باید آن را نه یک معجزه ، بلکه نتیجه تغییر در محاسبات استراتژیک و ارزیابی هزینه-فایده بازیگران دانست.

تهران نشان داده که مبتنی بر دکترین بالانس نسبت به رفتار طرف مقابل رفتار می کند. امکان تعلیق در لحظه آخر اگرچه غیرممکن نیست اما شبیه یک معجزه است. تهران در ابهام هسته ای و تعریف مولفه های قدرت بازدارندگی نهایی هزینه هایی سنگین تعریف خواهد کرد.

در شرایطی که امکان ازسرگیری جنگ ایران و اسراییل به شکل جدی وجود دارد، ایران در واکنش به مکانیسم ماشه ناگزیر به حرکت به سمت ایجاد موازنه وحشت برای بازدارندگی دفاعی خواهد شد. زد و خورد پینگ پنگی تهران و تل آویو، نه یک جنگ تمام عیار که برخورد سخت کنترل شده در یک بازه زمانی کوتاه بود. به شکل سنتی، اسراییل مبتنی بر دکترین بگین در جهت پیش دستی قاطعانه برای نابودی تهدیدها و تضمین مصونیت جبهه داخلی رفتار کرده است اما در فضای پساجنگ ریسک مرگ در دستور کار تل آویو است.

در نقطه مقابل، ایران هم از صبر استراتژیک به برخورد سخت، سریع و اشباع تغییر رویکرد داده است. سپر انداختن تهران در پرونده هسته ای تبعات سخت بر مولفه های قدرت دارد. تهران با تکیه بر ابهام هسته ای ضمن دیپلماسی ریسک و رفتار مشروط می تواند مولفه های قدرت را حفظ کند. بازدارندگی قلب بنیادین بقا در آینده ایران و تقابل با سهم خواهی اسراییل در غرب آسیا است.

کنت والتز در آخرین مقاله خود نوشته بود که ساده ترین راه برای ایجاد ثبات در منطقه دستیابی ایران به بازدارندگی هسته ای است. او استدلال می کند که برخورداری از زرادخانه هسته ای نگرانی های امنیتی ایران را کاهش خواهد داد و تهران دیگر دلیل چندانی برای مشکل آفرینی برای دیگران نخواهد داشت. در آن صورت دیگر نیازی نخواهد بود که ایران برای تحت فشار قرار دادن رقبای منطقه ای خود به روش هایی توسل جوید که می تواند درنهایت منجر به یک تبادل آتش هسته ای گردد. همان طور که وینستون چرچیل در سال های نخست جنگ سرد گفته بود: ثبات، فرزند تناور وحشت است.

همه معادلات به سمت چانه زنی یا برخورد در فضای پساماشه در حال تدوین است. اجرای مکانیسم ماشه به معنای پایان دیپلماسی نیست، بلکه می تواند شروع فصل جدیدی از مذاکرات با شرایط کاملا متفاوت باشد. شاید طرفین پس از سنجش هزینه های تقابل، دوباره به دنبال یک راه حل دیپلماتیک بگردند، اما این بار از موضعی کاملا متفاوت و با شرایطی سخت تر.

قابل انتظار است که در کوتاه مدت، تنش ها افزایش خواهد یافت اما در بلندمدت، چشم انداز به دو سناریو اصلی تقسیم می شود: یا طرفین با درک هزینه های بالای تقابل، به یک توافق جدید و پایدار دست پیدا می کنند (که به نظر می رسد احتمال آن پایین باشد) یا بحران هسته ای به یک وضعیت پایدار و خطرناک (Stalemate) تبدیل می شود که در آن ایران به عنوان یک قدرت هسته ای در آستانه (Threshold State) شناخته می شود و تنش ها به صورت مزمن ادامه می یابد. باتوجه به چارچوب رئالیسم، آینده در این مسیر، بیشتر براساس منافع و قدرت تعریف می شود تا تعهدات و معجزات.

در یک تحلیل کلان باید گفت که پرونده هسته ای ایران تنها یک موضوع منطقه ای نیست، بلکه بخشی از رقابت قدرت های بزرگ (امریکا، چین، روسیه) است. هرگونه توافق یا تقابل، بر موازنه قدرت در خاورمیانه و فراتر از آن تاثیر می گذارد. نبود اعتماد بین طرفین، هرگونه راه حل دیپلماتیک را بسیار دشوار کرده است. هر یک از بازیگران، اقدامات طرف مقابل را براساس سوءظن و بدبینی تفسیر می کنند.