آزاده مرادآبادی ـ پژوهشگر حوزه مد و لباس و مدرس دانشگاه ـ با بیان اینکه برای بررسی هماهنگی طراحی لباس فرم دانش آموزان در ایران با استانداردهای طراحی لباس، باید نگاهی چندبعدی داشت، توضیح داد: نگاهی لازم است که هم جامعه شناسی و انسان شناسی را پوشش دهد، هم تخصص طراحی لباس و هم استانداردهای جهانی و مطالعات روانشناسی را مد نظر داشته باشد. با توجه به معیارهای اصلی طراحی لباس، لباس فرم دانش آموزان باید عملکرد حرکتی مناسب، راحتی فیزیکی و روانی، هویت بخشی و استانداردهای پایدار را تأمین کند.

به گزارش ایسنا، او ادامه داد: در ایران، لباس فرم مدارس تا حدی بعد عملکردی را پوشش می دهد، اما بیشتر بر رسمی بودن و جنبه های ظاهری و یکدستی محدود شده است. تکیه بر هر یک از این موارد، نتیجه نهایی را تحت تأثیر قرار خواهد داد. پس این استانداردها و کاربرد آن ها باید به طور جداگانه بررسی شوند و با توجه به آن، لباس فرم از طراحی تا دوخت صورت گیرد؛ بنابراین بازنگری ارگونومیک متناسب با سنین می تواند تحول خوبی ایجاد کند.

این طراح لباس با تاکید بر اینکه در مانتوهای دخترانه و شلوارهای پسرانه، برش ها باید پاسخگوی نیاز به دویدن، بازی یا فعالیت های کلاسی دانش آموز باشد، اظهار کرد: پژوهش ها نشان داده اند که استفاده از برش های آزاد و پارچه های کشسان، علاوه بر افزایش دامنه حرکتی، وضعیت نشستن را هم بهبود می بخشد؛ رویکردی که هنوز در طراحی لباس بسیاری از مدارس ایران جایگاه جدی ندارد. حرکت آزاد در ورزش، بازی و فعالیت های کلاسی، به ویژه برای دانش آموزان دبستانی، ضروری است، اما برش های مستقیم و استفاده از پارچه های غیرکشسان، محدودیت حرکتی و کاهش تهویه ایجاد می کند. در حالی که کشورهای پیشرو از ساختار نیمه ورزشی و سبک در طراحی لباس فرم بهره می گیرند، در ایران چنین نگرشی به ندرت دیده می شود. نتایج میدانی نیز نشان می دهد که بخش زیادی از دانش آموزان دختر در فعالیت فیزیکی روزمره احساس محدودیت دارند.

مرادآبادی با بیان اینکه اگر بخواهیم لباس فرم، هم حس رسمیت داشته باشد و هم راحتی لازم را فراهم کند، باید بین ساختار و آزادی حرکت، توازن ایجاد کنیم، ادامه داد: یعنی ظاهر رسمی حفظ شود، اما آزادی حرکت در نشستن، راه رفتن و فعالیت های روزانه محدود نشود. مثلا استفاده از پارچه های ترکیبی، استفاده از ملزومات ساده و سبک، یا استفاده از رنگ های رسمی در بخش های محدود در لباس فرم و در عین حال رعایت تدابیر بصری و کنترل همه جانبه خروجی آن که به نظر می آید به یک تیم متخصص برای این کار نیاز است و نباید از نقش مؤثر طراحان لباس و مهندسان نساجی در این زمینه غافل شد. توجه به این موضوع، باعث می شود لباس هم استانداردهای ظاهری و رسمی بودن را رعایت کند و هم از نظر راحتی، پاسخگوی نیاز روزمره دانش آموز باشد.

او در پاسخ به این پرسش که آیا در طراحی فعلی، به تفاوت های سنی (ابتدایی، متوسطه اول و دوم) توجه کافی می شود؟ بیان کرد: به طور کلی در طراحی فعلی لباس فرم مدارس، توجه به این تفاوت های سنی، هنوز در حد مطلوب نیست. در بسیاری از موارد، تغییرات صرفاً به سایز محدود می شود، در حالی که تفاوت سن، نیاز به تغییر در الگو، قد لباس، نوع تزیینات و حتی جنس پارچه را ایجاب می کند.

مرادآبادی با تاکید بر اینکه نیازهای حرکتی و روانی کودک دبستانی با نوجوان 17 ساله به طور کامل متفاوت است، ادامه داد: کودکان به برش های آزاد، پارچه های نرم و جزییات بصری جذاب نیاز دارند، درحالی که نوجوانان بیشتر بر هویت فردی و زیبایی شناسی منطبق با سلیقه شان تأکید دارند. مطالعات نشان داده که در بیشتر موارد، این تفاوت های اساسی در طراحی لحاظ نشده است. با این حال، طی سال های اخیر برخی طراحان دغدغه مند ایرانی گام هایی رو به جلو برداشته اند؛ برای مثال، استفاده از پارچه های سبک و کشسان برای مقاطع ابتدایی، طراحی نیمه رسمی متناسب با هویت نوجوانان و حتی پروژه های آزمایشی در چند مدرسه برای بومی سازی فرم های آموزشی الهام گرفته از نمونه های موفق صورت گرفته است که البته کافی نیست.

او همچنین با بیان اینکه غالبا انتخاب رنگ لباس های فرم مدارس بر اساس سهولت تولید انبوه، قابلیت پنهان کردن لکه و ایجاد یکنواختی ظاهری انجام می شود، و نه بر پایه مطالعات روان شناسی رنگ، اظهار کرد: این در حالی است که پژوهش های حوزه روان شناسیِ یادگیری تأکید دارند که رنگ محیط و پوشاک می تواند بر سطح انرژی، میزان تمرکز، نشاط و انگیزه یادگیری و تعاملات اجتماعی دانش آموزان تأثیر مستقیم بگذارد. بررسی ها نشان می دهد در اکثر مدارس ایران، انتخاب رنگ توسط مدیریت مدرسه یا اداره آموزش وپرورش صورت می گیرد و معیار اصلی اغلب، کمتر نشان دادن آلودگی یا دسترس پذیری پارچه و مواردی از این قبیل است. تنها درصد کمی از این انتخاب با بهره گیری از مطالعات روان شناختی یا نظرخواهی از دانش آموزان و والدین انجام می شود.

این پژوهشگر حوزه مد و لباس در پاسخ به این پرسش که چه رنگ هایی می توانند بیشترین تأثیر مثبت را بر روحیه و تمرکز دانش آموزان داشته باشند؟ توضیح داد: انتخاب رنگ باید بیشتر بر پایه رنگ هایی باشد که در مطالعات لباس فرم مدارس و نمونه های جهانی بیشترین فراوانی و موفقیت عملی را داشته اند. بنابراین با توجه به مطالعات روان شناسی محیط آموزشی، انتخاب رنگ های ملایم و ترکیب های دو رنگ می تواند بیشترین اثر مثبت را بر روحیه و تمرکز دانش آموزان داشته باشد؛ مثلاً آبی روشن یا فیروزه ای که به کاهش اضطراب و تقویت تمرکز کمک می کند، ترکیب خاکستری روشن با رنگ های پاستلی، ایجاد حس رسمی همراه با آرامش بصری ایجاد می کند و رنگ سبز روشن به حفظ تعادل هیجانی و کاهش تنش کمک کرده و رنگ هایی نیز خلاقیت و نشاط را افزایش می دهند همچون رنگ زرد که می توان در طراحی لباس به طور موردی، از آن استفاده کرد.

او افزود: البته این درحالی است که انتخاب رنگ های تیره در لباس فرم مدارس ایران عمدتاً می تواند برای پوشاندن لکه و آلودگی، کاهش هزینه نگه داری، ایجاد یکپارچگی ظاهری و کنترل بصری باشد و محیط را هم رسمی تر نشان دهد. هرچند این رویکرد از نظر عملیاتی مزایایی دارد، اما پیامدهای روانی آن همچون کاهش شور و نشاط، ایجاد یکنواختی بصری، افت انگیزه و ارتباط دانش آموز با محیط، چشمگیر است. حتی مشاهداتی در حوزه روان شناسی محیطی نشان می دهد که این امر می تواند موجب خستگی ذهنی و کاهش بازدهی و یادگیری شود.

مراد آبادی ادامه داد: هرچند در بسیاری از فرم های مدارس ایران، راحتی و انتخاب رنگ مناسب کمتر از دوام و یکپارچگی ظاهری مورد توجه قرار گرفته، اما نباید تلاش و خلاقیت برخی طراحان دغدغه مند را نادیده گرفت. در سال های اخیر، تعدادی از طراحان با استفاده از پارچه های ترکیبی سبک تر، افزودن بخش های کشسان در ناحیه کمر یا سرشانه و به کارگیری دوخت های انعطاف پذیر، سعی کردند محدودیت های موجود را کاهش دهند. با این حال، در بخش عمده بازار هنوز پارچه های سنگین رایج هستند که تبادل حرارتی و رطوبت گیری را کم می کنند و موجب ایجاد گرما و تعریق می شوند. در نتیجه، گرچه تلاش هایی برای بهبود آسایش و تهویه انجام شده، اما رویکرد غالب همچنان دوام محور باقی مانده و نیاز به توسعه بیشتر معیارهای راحتی احساس می شود.

پارچه و دوخت یکسان از شمال تا جنوب کشور!

او در بخش دیگری از صحبت های خود با اشاره به تنوع جغرافیایی و آب و هوایی در مناطق مختلف ایران، اظهار کرد: اما با این وجود در تمام مناطق برای فرم های مدارس عموماً از پارچه و دوخت یکسان استفاده می کنند. این امر در جنوبِ مرطوب موجب کاهش تهویه و افزایش گرما و در مناطق سرد باعث کمبود عایق و نیاز به لباس اضافه می شود. تحقیقات نشان می دهد پارچه های رایج، تا حدودی، بیش از حد استاندارد گرما را نگه می دارند. برخی طراحان پیشرو اخیراً به طراحی اقلیم محور روی آورده اند، با نمونه هایی چون پارچه نخی سبک برای مناطق گرم و لایه های جداشونده برای مناطق سرد، اما این رویکرد هنوز فراگیر نشده است.

بررسی نقاط ضعف و قوت و پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت

این پژوهشگر حوزه مد و لباس، افزود: باتوجه به مطالعات موردی در زمینه چالش های موجود در طراحی لباس مدارس، از طرفی مطالعات بسیاری در این زمینه وجود دارند که نشان می دهند طراحی لباس فرم مدارس در ایران تا حد بالایی از دوام خوب لباس به دلیل استفاده از پارچه های مقاوم برخوردار است. فشار اقتصادی به دلیل استفاده نکردن از برندهای مطرح، به نسبت پایین تر بوده و ایجاد حس هم سانی میان دانش آموزان نمود دارد. اما بی توجهی به روان شناسی سن و رنگ در طراحی، نبود رویکرد متناسب با شرایط متنوع آب و هوایی، یکنواختی طرح ها، کمبود جذابیت بصری و نوآوری خوب در این زمینه از نقاط ضعف است. البته مدتی است تلاش برای برطرف شدن خلأها ظهور و بروز پیدا کرده، اما اگر از نظرات متخصصان حوزه هایی همچون طراحی لباس، مهندسی نساجی، روان شناسی، انسان شناسی، جامعه شناسی فرهنگ، دین پژوهی و علوم تربیتی به صورت حرفه ای و به طور همزمان برای تصمیم گیری در این زمینه استفاده شود، ظهور و بروز آن، نتیجه بهتری خواهد داشت.

او ادامه داد: با توجه به شرایط متنوع اقلیمی، فرهنگی و آموزشی ایران و بر اساس نتایج پژوهش های داخلی و تطبیقی، بهبود طراحی لباس فرم مدارس می تواند مسیر خود را با توجه به این نکات دنبال کند؛ طراحی منطقه ای و فصلی، انتخاب رنگ ها بر اساس مطالعات علمی برای افزایش تمرکز، نشاط و تعامل، نه صرفاً بر مبنای سهولت تولید یا کاهش آلودگی ظاهری. دخیل کردن دانش آموزان و والدین از طریق نظرسنجی یا کارگاه ایده پردازی برای افزایش حس تعلق و پذیرش لباس، استفاده از برش و جزییات تغییرپذیر که بتواند متناسب با رشد بدنی دانش آموز در طول سال تحصیلی یا مقطع آموزشی تغییر کند و هزینه ها را کاهش دهد و هرگونه تغییری که بتواند فاصله ایران را با استانداردهای جهانی کاهش دهد و هم زمان به نیازهای واقعی دانش آموزان در زمینه آسایش، هویت و عملکرد پاسخ دهد.