شورای امنیت سازمان ملل در نشست روز جمعه با قطعنامه ای که خواستار تمدید دایمی لغو تحریم ها علیه ایران بود، مخالفت کرد؛ این قطعنامه با 9 رای اعضای غیردایم شورا تصویب نشد آن هم در شرایطی که کمتر از یک هفته تا بازگشت تحریم های شش گانه سازمان ملل علیه ایران باقی مانده است.

به گزارش اعتماد، گفتنی است چین و روسیه، الجزایر و پاکستان تنها اعضای موافق این قطعنامه بودند. همزمان، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان با رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی گفت وگوی تلفنی داشت و درباره همکاری های فنی ایران با نهاد پادمانی رایزنی کرد.

گفتنی است عراقچی پیش تر هشدار داده بود که در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، تفاهم نامه قاهره پایان یافته تلقی خواهد شد و هرگونه فشار سیاسی می تواند همکاری فنی میان تهران و نهاد پادمانی را مختل کند.

با این همه و در واکنش به اقدام سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و انگلیس برای بازگرداندن قطعنامه های لغو شده شورای امنیت، وزارت امور خارجه کشورمان با صدور بیانیه ای این اقدام را غیرقانونی، ناموجه و تحریک آمیز خواند و هشدار داد مسوولیت پیامدهای احتمالی برعهده این کشورها و امریکا است.

در این بیانیه همچنین تاکید شده که ایران همواره مسیر دیپلماسی و تعامل را باز نگه داشته و اقدام مخرب اروپایی ها

نه تنها توافق های جاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی را نادیده گرفته، بلکه با سوءاستفاده از سازوکار حل اختلاف برجام، مرتکب اقدام غیرقانونی مضاعفی شده اند.

گفتنی است قطعنامه فوق در شرایطی رد شد که همزمان رسانه های غربی مدعی شدند که رایزنی های تلفنی میان عباس عراقچی، رییس دستگاه دیپلماسی کشورمان و استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ و رییس هیات مذاکره کنند امریکایی در جریان بود.

به ادعای این نشریات، در خلال این تماس ها نیز ابتکاری توسط تهران برای دستیابی به توافق موقت هسته ای ارایه شده است. این منابع در ادامه ادعا کردند پیشنهاد ارایه شده ازسوی تهران شامل رقیق سازی ذخایر اورانیوم 60درصدی ایران به 20درصد در ازای توقف بازگشت تحریم ها توسط امریکا و اروپا است. با این حال اما ناظران مدعی اند دولت ترامپ هنوز پاسخی به این پیشنهاد نداده است.

در عین حال اما همزمان نماینده امریکا در شورای امنیت تاکید کرد حتی در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه، شانس دیپلماسی با ایران هنوز باقی است.

در همین حال گروهی از ناظران می گویند اما واکنش تهران به اقدام غرب در راستای فعال سازی ماشه می تواند به همکاری های تهران با نهاد پادمانی پایان داده و خروج از پیمان عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی) را در دستور کار ایران قرار دهد. هر چند در داخل کشور نگاه های متفاوتی درباره این گزینه ها وجود دارد.

با این همه آنچه در مقطع کنونی واضح تر از هر زمان دیگری به نظر می رسد با تشدید فشارهای غرب طی ماه های اخیر و مرگ کامل برجام، کلاف سردرگم پرونده هسته ای ایران پیچیده تر از گذشته شده است و این پیچیدگی به مراتب عمیق تر از زمانی است که قطعنامه های شش گانه در دولت دهم علیه کشورمان تصویب شد.

در همین رابطه گروهی از تحلیلگران معتقدند تلاش دوباره برای تعلیق تحریم ها اگر نگوییم نشدنی است اما به مراتب دشوارتر از سال 2015 خواهد بود. لذا اهمیت سفر مسعود پزشکیان، رییس جمهور کشورمان به نیویورک به منظور حضور در اجلاس سالانه مجمع عمومی سازمان ملل بیش از پیش برجسته شده است.

به باور این گروه رایزنی های احتمالی مقامات ایرانی با کشورهای اروپایی و حتی امریکا می تواند فرصتی برای کاهش تنش ها شده و فرصتی باشد برای تمدید مکانیسم ماشه، هر چند مسیر دیپلماسی هنوز پرپیچ و خم است.

در همین راستا روزنامه اعتماد با هدف ارزیابی سناریوهای احتمالی برای پیش بینی شرایط پساماشه با رحمن قهرمانپور، کارشناس مسائل سیاست خارجی گفت وگو کرده است.

قهرمانپور ضمن تاکید بر قابل پیش بینی بودن بازگشت مکانیسم ماشه و تحریم های سازمان ملل علیه ایران تاکید کرد که توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی یا حتی پیشنهادات اخیر تهران به واشنگتن با هدف دستیابی به توافق، به تنهایی نمی تواند مانع بازگشت قطعی تحریم های شورای امنیت علیه کشورمان شود، چراکه معضل اصلی، تنش سیاسی میان ایران و امریکا و اروپا است و تهران بدون رفع این تنش ها نمی تواند صرفا با تکیه بر اقدامات فنی از این بحران عبور کند.

مشروح این گفت وگو را در ادامه می خوانید:

رحمان قهرمانپور در پاسخ به سوالی درباره نتایج حاصل از رد قطعنامه لغو دایمی تحریم های شورای امنیت علیه کشورمان در نشست جمعه شب شورای امنیت گفت: طبق قطعنامه 2231، رییس دوره ای شورای امنیت سازمان ملل موظف بود که یک قطعنامه رویه ای درباره ادامه تعلیق تحریم ها ارایه دهد؛ قطعنامه ای که به واقع به معنای دور زدن حق وتو بود و حق وتو در آن وجود نداشت. بنابراین، قطعنامه ای که کره جنوبی ارایه کرد، نشان دهنده موضع گیری مستقل این بازیگر نبود بلکه سئول مطابق با مفاد قطعنامه 2231 چنین قطعنامه پیشنهادی را به رای گذاشت. از همین رو نباید آن را قطعنامه ای مختص به کره جنوبی و به معنای مخالفت این کشور با بازگشت مکانیسم ماشه تلقی کرد.

به باور قهرمانپور، رییس جمهور جدید کره جنوبی برخلاف سلفش گرایش های انتقادی و تا حدی سوسیال دموکراتیک دارد، لذا ممکن است همین عامل باعث شده که رای کره جنوبی به این قطعنامه ممتنع باشد. به عبارتی می توان این وضعیت را با تجربه لولا داسیلوا در برزیل مقایسه کرد؛ فردی که سابقه فعالیت های کارگری داشت و تا حدی مخالف گرایش های سلطه گرایانه در سیاست بین الملل بود. هر چند رییس جمهور جدید کره جنوبی، لی جائه میونگ روابط نزدیکی با امریکا و ژاپن دارد اما در قیاس با یون سوک یول تمایل بیشتری به حفظ توازن میان چین و امریکا دارد.

این کارشناس مسائل بین الملل در ادامه گفت: اما از منظری دیگر واقعیت این است که اروپایی ها برای عدم تصویب این قطعنامه خیز جدی برداشتند اما مخالفت پاکستان و الجزایر در کنار چین و روسیه با بازگشت تحریم ها نیز اهمیت داشت و نشان داد این کشورها با درنظر گرفتن همه جوانب، به قطعنامه رویه ای ادامه تعلیق تحریم های شورای امنیت سازمان ملل علیه کشورمان رای مثبت دادند. اما در مورد گویان و کره جنوبی نیز، همان طور که اشاره شد، گویان هم اخیرا انتخابات ریاست جمهوری داشت و عرفان علی، رییس جمهور مستقر مجدد برنده شد. شاید تنش سرزمینی این کشور با ونزوئلا و ارتباط نزدیک ایران با ونزوئلا باعث رای ممتنع این کشور شده است، زیرا خواهان تداوم تنش با کاراکاس نیست، اما درنهایت، این قطعنامه رویه ای با 9 رای تصویب شد و با تصویب آن، قطعنامه های تحریمی شورای امنیت از ششم مهر ماه باز خواهد گشت.

قهرمانپور در پاسخ به دیگر پرسش اعتماد درباره آثار احتمالی بازگشت ماشه بر تفاهم نامه اخیر تهران و نهاد پادمانی به میزبانی قاهره، خاطرنشان کرد: آژانس بین المللی انرژی اتمی از طرف شورای امنیت موظف است بازرسی ها را براساس توافق جامع پادمانی ذیل پیمان عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی) انجام دهد.

به عبارتی دیگر، آژانس بین المللی انرژی اتمی بازوی اجرایی شورای امنیت در زمینه کنترل تسلیحاتی است لذا این دو نهاد جدای از یکدیگر نیستند. بازیگرانی که در شورای امنیت حق وتو دارند، عمدتا همان بازیگرانی هستند که در آژانس بین المللی انرژی اتمی و در شورای حکام نقش اصلی و کلیدی را برعهده دارند. با این حال، همان طور که پیش تر اشاره شد، توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی در قاهره به تنهایی نمی توانست مانع بازگشت تحریم ها شود. کما اینکه بلافاصله پس از توافق آقای عراقچی و رافائل گروسی در قاهره، تروییکای اروپایی با انتشار بیانیه ای به وضوح اعلام کرد که از نظر اتحادیه اروپا این توافق کافی نیست و ایران همچنان باید اقدامات دیگری جهت نیل به توافق انجام دهد.

بنابراین از منظر سه کشور اروپایی، ایران باید اقدامات مکملی انجام می داد؛ اقدامات و تعهداتی که به ادعای این گروه از بازیگران تهران آنها را اجرایی نکرده است. قهرمانپور در ادامه گفت وگویش با اعتماد تاکید کرد: پیشنهاد اخیر ایران به امریکایی ها نیز نتوانست مانع بازگشت مکانیسم ماشه شود. هرچند محتوای این پیشنهاد رسما اعلام نشده، اما برخی رسانه ها گزارش داده اند که ایران پیشنهاد کرده در ازای لغو تحریم ها، اورانیوم 60درصد غنی شده را رقیق کرده یا به محل دیگری منتقل کند، اما صحت این خبر هنوز مشخص نیست.

قهرمانپور در ادامه افزود: در نتیجه، بازیگران اصلی شورای امنیت همان بازیگران اصلی آژانس بین المللی انرژی اتمی هستند و لذا نمی توان صرفا با یک توافق با آژانس بین المللی انرژی اتمی، مساله را حل و فصل کرد، چراکه مشکل اصلی، تنش میان ایران و امریکا و به تبع آن ایران و اروپا است که باید رفع شود. مساله ایران و نهاد پادمانی نیز تابعی از این تنش ها است؛ به عبارت دیگر و براساس روش شناسی علم سیاست آژانس بین المللی انرژی اتمی متغیر وابسته است و اراده سیاسی امریکا و اروپا متغیر اصلی یا مستقل است که درنهایت تعیین کننده روند حاکم خواهد بود.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه و درباره ادعای رسانه های غربی مبنی بر ارایه پیشنهاداتی ازسوی تهران به واشنگتن با هدف دستیابی به توافقی برد-برد تصریح کرد: واقعیت این است که اختلافات داخلی در ایران درباره موضوعات مهمی مانند دکترین هسته ای و سایر مسائل امنیتی و بیان مکرر آنها از تریبون های مختلف، این ذهنیت را در غرب ایجاد کرده که مقام های رسمی کشورمان درباره موضوعات حساس اختلاف نظر جدی دارند و صدای واحدی از آنها شنیده نمی شود.

این موضوع هم از نگرش کلی غرب جدا نیست، چراکه پیش تر نیز در دولت های گذشته زمانی که قوه مجریه یا دولت پیشنهادی ارایه می داد، اروپا و بازیگران بین المللی مدعی بودند که این پیشنهاد حاکمیت نیست. رویکرد اروپا می تواند به نوعی بهانه جویی تلقی شود، اما حتی اگر غرب به دنبال بهانه جویی باشد، واقعیت معادلات داخلی ایران را تغییر نمی دهد. در شرایط کنونی لازم است درباره موضوعات حساس ملی، صدای واحدی شنیده شود یا حداقل افرادی که در حاکمیت مسوولیت مهمی برعهده دارند اما فاقد تخصص در این زمینه هستند، اظهارنظر نکنند. متاسفانه عده ای تصور می کنند با موضع گیری فوری درباره مسائل امنیتی، می توانند آرای بیشتری را در آینده از آن خود کنند، اما این رویکرد بهانه ای به دست کشورهای دیگر می دهد تا مدعی شوند ایران تصمیم واحدی اتخاذ نکرده است.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه گفت: درخصوص پیشنهادی ادعایی ازسوی ایران که همچنان صحت خبرهای مرتبط با آن مشخص نیست، نشان از آن دارد که تهران برای جلوگیری از بازگشت مکانیسم ماشه و توافق جدی است اما خطوط قرمزی دارد که تا حد امکان و نهایت تلاش می کند از آنها عبور نکند، اما این گزاره نیز به تعبیر متخصصان روابط بین الملل یک مساله شناختی است. بدان معنا که مقامات ایرانی به این جمع بندی رسیده اند که اگر بدون گرفتن امتیازات ویژه، به راحتی خطوط قرمز خود را کنار بگذارند، این پیام را به طرف مقابل منتقل می کنند که جمهوری اسلامی در موضع ضعف قرار دارد و همین گزاره شاید موجب افزایش فشارها بر کشورمان شود. لذا اصرار ایران بر حفظ خطوط قرمزش، از دید برخی مقامات، با هدف جلوگیری از خطای شناختی طرف مقابل و اطمینان از این است که ایران به عنوان کشوری ضعیف تلقی نشود.

قهرمانپور در تشریح جزییات پیشنهاداتی که ادعا شده ازسوی ایران و در زمینه تغییر رویکرد هسته ای کشورمان مطرح شده و اینکه اساسا چقدر احتمال دارد مورد پذیرش طرف مقابل قرار گیرد، خاطرنشان کرد: به نظر می رسد پیشنهاد ایران مورد موافقت غرب قرار نخواهد گرفت، چراکه ایران قصد دارد اورانیوم 60درصدی را رقیق کرده و به میزان 20درصد برساند؛ به بیانی دیگر از منظر غرب، تهران با توسل به این رویکرد به ظاهر امتیازی بزرگ دراختیار اروپا و امریکا قرار خواهد داد، درحالی که ابزار اصلی چانه زنی غرب یعنی تحریم ها، اهرمی به مراتب مهم تر است. بالاخص پس از حمله اسراییل به ایران و جنگ 12 روزه این گزاره که تهران می تواند با تغییر دکترین هسته ای معادلات را تغییر دهد، کم اعتبارتر از گذشته شده است.

به عبارت دیگر، آن جایگاهی که اورانیوم 60درصد غنی شده پیش از جنگ داشت، پس از این رخدادها تغییر کرده است. به گفته این تحلیلگر روابط بین الملل، به واقع همان طور که مقامات امریکایی، به ویژه ترامپ، به صراحت مدعی شده اند از نظر آنها ایران دیگر به لحاظ فنی توان ساخت تسلیحات هسته ای را ندارد. از نظر سیاسی نیز، امریکا و اروپا بر این باورند که اگر ایران قصد عملی کردن تهدیدات خود را داشت، تاکنون عملیاتی کرده بود. بنابراین، طرح پیشنهادی ایران از این لحاظ غیرواقع بینانه به نظر می رسد، چراکه برداشت امریکا و اروپا از توانمندی ها و اراده ایران را نادیده گرفته است.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه و در پاسخ به دیگر پرسشی درباره نتایج احتمالی سفر رییس جمهور کشورمان به نیویورک به عنوان آخرین شانس ایران برای جلوگیری از بازگشت تحریم ها گفت: از نظر امریکایی ها، بازگشت مکانیسم ماشه حتی می تواند شرایط را برای توافق بهتر کند. واضح است که منظور آنها از بهتر شدن شرایط این است که ایران تحت فشار بیشتری قرار خواهد گرفت. لذا سفر آقای پزشکیان به نیویورک و حضور او در نشست مجمع عمومی سازمان ملل می تواند زمینه ساز گشایش دیپلماتیک شود، مشروط بر اینکه در داخل ایران نیز اجماع در این باره حاصل گشته باشد. شواهد و قرائن نشان می دهد که در ساختار تصمیم گیری سیاسی ایران، هنوز اجماع نظری بر پذیرش تمام شروطی که امریکا و اروپا مطرح کرده اند، وجود ندارد.

به باور قهرمانپور طبیعتا در چنین شرایطی، آقای پزشکیان نمی تواند گامی جدی بردارد، مگر اینکه در روزهای باقی مانده، اجماع نظری در حاکمیت درباره توانایی ایران جهت تحقق خواسته های غرب حاصل شود. در این صورت می توان نسبت به تحقق یک توافق دیپلماتیک یا دست کم کاهش تنش یا توقف مسیر فعلی امیدوار بود. با این حال، معادلات حاکم پیچیده و بسیار دشوار است و بازگشت مکانیسم ماشه اوضاع را دشوارتر خواهد کرد، چراکه امریکا تصور می کند در چارچوب دیپلماسی اجبار و همزمان با بازگشت ماشه فشارهای مضاعفی بر ایران اعمال شده و تهران به واسطه آن پای میز مذاکره بازمی گردد. در داخل ایران اما ارزیابی ها متفاوت است.

قهرمانپور در پاسخ به این سوالی درباره واکنش ایران به بازگشت تحریم ها و فعال شدن ماشه گفت: در شرایط کنونی هنوز موضع رسمی از سوی کشورمان اعلام نشده است. اما پیش تر برخی مقامات اعلام کردند که احتمال دارد خروج از پیمان ان پی تی در دستور کار قرار بگیرد. این نشان می دهد که نظام درباره این موضوع هنوز به جمع بندی نرسیده و احتمالا سفر آقای پزشکیان به نیویورک برای حضور در نشست مجمع عمومی سازمان ملل و همزمان لابی ها و چانه زنی های دیپلماتیک حاشیه های این نشست برای تهران مشخص می کند که رویکرد غرب بهانه جویی است یا خیر.

به گفته قهرمانپور این احتمال نیز وجود دارد که تصمیم نهایی ایران به بعد از بازگشت آقای پزشکیان از نیویورک موکول شده باشد. در این صورت، طبیعتا رایزنی های هیات ایرانی در نیویورک اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. باید دید آیا اروپایی ها و امریکایی ها حاضرند از برخی مواضع خود عقب نشینی کنند یا خیر.

این کارشناس مسائل سیاست خارجی در ادامه خاطرنشان کرد: نکته مهم این است که در چارچوب دیپلماسی اجبار گفته می شود، شرط موفقیت این است که عامل فشار، یعنی امریکا و اروپا، امتیازاتی به طرف مقابل بدهند تا ایران برای توافق تشویق شود. بنابراین، باید دید در نشست مجمع عمومی، آیا امریکا و اروپا حاضر به ارایه امتیازات بیشتری هستند یا صرفا می خواهند ایران از مواضع خود کوتاه بیاید. این دو وضعیت کاملا متفاوت است. اگر این گروه از کشورها امتیازی بدهند، احتمال دارد ایران نیز حاضر به ارایه امتیازات بیشتر شود، اما در صورت عدم تغییر مواضع طرف مقابل، کار برای ایران بسیار دشوارتر خواهد شد.

این تحلیلگر مسائل بین الملل در پاسخ به دیگر پرسشی درباره تبعات خروج احتمالی ایران از پیمان عدم اشاعه هسته ای (ان پی تی) تشریح کرد: در این زمینه باید توجه داشت که خروج از ان پی تی از نظر حقوقی، اقدامی دشوار و نیازمند مصوبه شورای امنیت سازمان ملل است. همچنین براساس تصمیم های قبلی در کنفرانس بازنگری ان پی تی، خروج از این پیمان به معنای پایان تعهدات کشور عضو در زمان عضویت نیست. به عبارت دیگر، ایران همچنان نسبت به اقداماتی که در زمان عضویت انجام داده، باید به آژانس بین المللی انرژی اتمی پاسخگو باشد. به گفته قهرمانپور با این حال، اگر ایران به لحاظ سیاسی تصمیم به خروج از ان پی تی بگیرد، طبیعی است که این مساله می تواند به بحرانی در نظم هسته ای و نظم ناشی از کنترل تسلیحاتی مبتنی بر این پیمان منجر شود و همین امر باعث نگرانی امریکا، اروپا و حتی چین و روسیه خواهد شد.

در چنین شرایطی طبیعی است که بحران سیاسی تشدید خواهد شد و امریکا و اروپا نیز از همه اهرم هایشان استفاده خواهند کرد تا ایران از ان پی تی خارج نشود.

این تحلیلگر مسائل بین الملل در ادامه و با اشاره به ادعای آقای رافائل گروسی، دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در جلسه شورای حکام مبنی بر اینکه مقامات ایرانی به او اطمینان داده اند از ان پی تی خارج نخواهند شد، گفت: هنوز مشخص نیست گزاره عدم خروج احتمالی از ان پی تی تصمیم رسمی شورای عالی امنیت ملی و نظام بوده یا برداشت آقای گروسی از گفت وگو با آقای عراقچی. در هر صورت، خروج از ان پی تی فعلا به شکلی رسمی در دستور کار نیست، اما امکان دارد در صورت افزایش فشارها، دست کم بخشی از تصمیم گیرندگان ایران، ازجمله نمایندگان مجلس، خواهان خروج از این معاهده شوند. در آن صورت، با بحران سیاسی جدیدی میان ایران و کشورهای غربی مواجه خواهیم شد.

این تحلیلگر روابط بین الملل در ادامه و در پاسخ به دیگر سوالی درباره بازگشت ماشه و محتمل شدن گزینه نظامی بالاخص در شرایطی که تحرکات مخرب تل آویو در منطقه تشدید شده، گفت: یکی از پیشران های مهم احتمال درگیری مجدد نظامی بین ایران و اسراییل، بازگشت مکانیسم ماشه است. بازگشت ماشه باعث خواهد شد ایران به عنوان تهدیدی برای امنیت بین الملل قلمداد شود. ازسوی دیگر، فشار مضاعف کشورهای غربی بر سایر کشورها و قدرت های کوچک، آنها را از همکاری با ایران بازمی دارد.

لذا به طور کلی، بازگشت ماشه و تحریم های سازمان ملل و قرار گرفتن ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل، همراه با تعریف کشورمان به عنوان تهدید برای صلح و امنیت بین المللی، زمینه ساز افزایش فشارهای دیپلماتیک بر ایران در عرصه بین المللی خواهد شد. این شرایط می تواند فرصتی برای اسراییل ایجاد کند تا از آن بهره برداری کرده و زمینه را برای حمله مجدد به ایران فراهم کند.

قهرمانپور در پایان خاطرنشان کرد: با این حال، باید توجه داشت که اقدام نظامی مجدد اسراییل علیه ایران به متغیرهای دیگری نیز بستگی دارد، ازجمله میزان آمادگی دفاعی ایران، ارزیابی توانایی اسراییل در رهگیری موشک های ایران و موافقت امریکا با حمله مجدد. به عبارت دیگر، بازگشت مکانیسم ماشه شرط لازم است، اما شرط کافی نیست؛ اسراییل برای حمله دوباره به کشورمان باید متغیرهای دیگری را هم لحاظ کند.