فرارو- یکی از مهم ترین دلایل بی رغبتی به فرزندآوری، نگرانی از تأمین آینده فرزندان است. در این میان، افزایش تمایل به روش های پیشگیری از بارداری و بالا بودن آمار سقط جنین، به چالشی جدی در جامعه تبدیل شده است.

به گزارش فرارو، نتایج پیمایش ملی تمایلات و رفتار فرزندآوری ایرانیان با بررسی 2500 نفر نشان می دهد که 22.3 درصد از شرکت کنندگان تجربه سقط جنین داشته اند و 60.2 درصد نیز از روش های پیشگیری از بارداری استفاده می کنند. این آمار، ابعاد تازه ای از چرایی سقط جنین و پیامدهای آن برای خانواده ها، به ویژه زنان، را آشکار می سازد. این در حالی است که طی سال های اخیر، دولت با اجرای طرح فرزندآوری و اعطای مشوق های گوناگون، تلاش کرده است تا از روند پیری جمعیت در آینده جلوگیری کند. این روند تبعات سنگینی برای جامعه به همراه خواهد داشت؛ اما آیا جرم انگار سقط جنین مانع از انجام آن شده است و راهکار آن چیست؟

سیمین کاظمی، پزشک، جامعه شناس و عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در گفت وگو با فرارو به واکاوی این مساله پرداخت:

سیمین کاظمی به فرارو گفت: در ایران مفهومی به اسم بارداری ناخواسته به رسمیت شناخته نشده و اگر بارداری اتفاق افتاد، زن بر اساس قوانین مجبور است آن را ادامه دهد و رنج و تبعات آن را تحمل کند. این در حالی است که بارداری مربوط به بدن زن است و اوست که باید برای بدن خودش تصمیم بگیرد. اما این حق انکار می شود و قانون بدون در نظر گرفتن چنین حقی، اختیار پایان خودخواسته بارداری را از زنان سلب کرده است.

او افزود: وقتی در جامعه فرض نابرابری جنسیتی پذیرفته شده باشد، در قانون گذاری وضعیت و خواسته زنان بی اهمیت شمرده می شود و قانون گذاری مطابق اخلاقیات مردانه صورت می گیرد. روابط نابرابر قدرت در خانواده هم در موضوع سقط جنین، حتی سقط جنین درمانی تعیین کننده است. یعنی بعضی زنان با وجود تایید پزشکان مبنی بر خطرناک بودن ادامه بارداری، مجبور می شوند به خواست شوهر بارداری را ادامه دهند. یا مواردی هم هست با وجود تشخیص معلولیت جنین به خواست همسر از سقط صرف نظر می کنند.

این جامعه شناس گفت: از آنجا که در ایران فقط سقط جنین درمانی قانونی است و سقط به دلایل غیرپزشکی ممنوع و غیرقانونی است، آماری در دسترس نیست که چه تعداد سقط جنین انجام می شود و به چه دلیلی سقط انجام شده است. آماری که در رسانه ها و از قول بعضی افراد اعلام می شود قابل اتکا نیست.

او یادآورد شد: این استدلال که جنین از حقوق یک انسان برخوردار است و مشمول این حقوق می شود محل مناقشه است و درباره سنی که جنین می تواند انسان دارای حق شمرده شود اختلاف نظر وجود دارد. اما حق زن به عنوان انسان بر بدن اش قابل انکار نیست. بنابراین در کشورهایی که سقط جنین قانونی است، سن بارداری مجاز برای سقط جنین را مشخص کرده اند، تا به این وسیله هم حق زن بر بدنش محترم باشد و هم حق حیات جنین رعایت شود. در بعضی کشورها سقط جنین تا هفته دوازدهم و در برخی کشورهای دیگر تا هفته بیست و دوم بارداری آزاد است، ولی بعد از آن باید دلایل پزشکی یا شرایط خاص وجود داشته باشد و از مراجع قانونی مجوز کسب شود.

عضو مرکز تحقیقات عوامل اجتماعی موثر بر سلامت گفت: در حال حاضر نظام سلامت در راستای سیاست افزایش جمعیت، زنان را از سقط جنین منع می کند و برنامه ای برای حمایت از زنانی که تصمیم به پایان دادن به بارداری دارند یا این کار را انجام داده اند ندارد. برای حمایت از زنان، لازم است سقط جنین نه تنها به عنوان یک مساله بهداشتی بلکه به عنوان یک مساله اجتماعی دیده شود.

او تاکید کرد: متولیان نظام سلامت با آمار سقط جنین آشنایی دارند و می دانند که در جهان یعنی مجموع کشورها صرفنظر از قانونی یا غیرقانونی بودن، از هر ده بارداری سه بارداری به سقط جنین منتهی می شود. با چنین فراوانی ای، وقتی سقط جنین ممنوع است یعنی جان و سلامت تعداد زیادی از زنان در خطر است. متولیان بهداشت و درمان با بی توجهی به این موضوع در واقع سلامت زنان را نادیده می گیرند.

کاظمی گفت: تعدادی از زنانی که با بارداری ناخواسته مواجه می شوند، دست به سقط جنین می زنند. سقط جنین به روش های مختلف قابل انجام است، هم در شرایط امن، بهداشتی و کمک گرفتن از پزشکان و هم به روش های غیرایمن و پرخطر. در جامعه ای که سقط جنین جرم انگاری می شود، هزینه سقط جنین بهداشتی و امن افزایش می یابد و دسترسی به آن دشوار می شود. اینجاست که وضعیت اقتصادی و اجتماعی متقاضیان سقط جنین تعیین کننده می شود.

او افزود: ثروتمندان توان پرداخت هزینه سقط جنین با شرایط بهداشتی را دارند ولی زنان فقیر چنین امکانی ندارند، بنابراین ممکن است دچار تبعات جسمی سقط جنین به روش های خطرناک شوند. البته باید توجه داشت که در حال حاضر با دسترسی به اطلاعات پزشکی از طریق اینترنت، شماری از زنان خودشان داروی سقط جنین را از بازار غیرقانونی دارو تهیه و مبادرت به سقط می کنند و نیاز به پزشک کمتر از گذشته شده است.

او یادآور شد: سقط جنین و ممنوعیت آن از دیرباز وجود داشته، قدمتش آنقدر زیاد است که در دوره بقراط هم انجام می شده و بر سر آن بحث بوده است. حکومت های مختلف و دوره های مختلف ممنوعش کرده اند اما سقط جنین با تمام ممنوعیت ها و موانع شرعی، قانونی و فرهنگی در تمام جوامع از جمله ایران انجام می شده و می شود و جرم انگاری هم نتوانسته از میزان آن بکاهد. ممنوعیت تنها باعث خارج شدن خدمات بهداشتی و پزشکی از دسترس زنان فقیر می شود که به ناچار به روش های غیرایمن متوسل می شوند.

این جامعه شناس گفت: سیاست جمعیتی با رویکرد مهندسی اجتماعی انجام شده و به خواست جامعه و زنان کم توجه است. به انتقادات و هشدارهای پزشکان، حقوقدانان، جامعه شناسان و فعالان حقوق زنان و دیگران اعتنایی نشد و قانون جوانی جمعیت تصویب شد که شامل تشویق ضعیف و تبعیض و تنبیه قوی است. سیاست افزایش جمعیت چون مبتنی بر اراده و خواست عمومی نیست، مقبولیت اجتماعی ندارد. در حال حاضر مشکلات اقتصادی به حدی شدید است که خانواده های جوان به سختی می توانند هزینه زندگی یک فرزند را تامین کنند ولی در برنامه افزایش جمعیت صحبت از سه تا پنج فرزند می شود.

او هشدار داد: در این برنامه زنان از دسترسی به وسایل پیشگیری از بارداری رایگان محروم شده اند و آموزشی درباره پیشگیری از بارداری ارائه نمی شود. چنین وضعیتی پیشگیری از بارداری ناخواسته را برای زنان دشوار کرده است و می دانیم که از تبعات افزایش بارداری ناخواسته، افزایش موارد سقط جنین است. مشکل دیگر این است که مشوق های فرزندآوری آن قدر نیست که خانواده های جوان را قادر به فرزندآوری کند، اما بعضی خانواده های میانسال را برای بهره متدی از بعضی مزایا به سمت فرزندآوری می برد.

ایشان ادامه داد: چنین تصمیمی اغلب از طرف شوهر به زن تحمیل می شود. می دانیم که بارداری بالای 35 سال در پزشکی توصیه نمی شود و خطرات بارداری با افزایش سن بیشتر می شود، اما حالا شاهد بارداری در زنان متاهل میانسال بالای 40 سال هستیم. در برنامه جمعیتی جدید سلامت زنان نادیده گرفته شده و خطرات بارداری در میانسالی انکار و نادیده گرفته می شود.

این جامعه شناس گفت: اضطراب و رنج زنان در موضوع سقط جنین قابل مقایسه با مردان نیست. کسی که تبعات جسمی، روانی و اجتماعی بارداری ناخواسته و سقط جنین را متحمل می شود عمدتا زن است. مردان متاهل نیز نگرانی هایی درباره تولد فرزند ناخواسته دارند که بیشتر شامل نگرانی های اقتصادی، نارضایتی از زندگی مشترک و تداخل تولد بچه با کار و برنامه شخصی شان است. یکی از مطالعات درباره سقط جنین نشان داده که حدود هفتاد درصد موارد سقط جنین با توافق زن و مرد انجام می شود. یعنی سقط جنین همیشه خواسته زنان نیست، اغلب یک خواسته مشترک است و در مواردی هم به خواست مرد انجام می شود.