گردشگری ایران در آستانه ورود به فصلی تازه است؛ فصلی که با اتکا به فناوری های نوین، داده های کلان و هوش مصنوعی می تواند ضمن مدیریت هوشمند سفرها، به توزیع عادلانه تر گردشگر در سراسر کشور کمک کند.

به گزارش اعتماد، انوشیروان محسنی بندپی، معاون گردشگری کشور به ضرورت توسعه زیرساخت های دیجیتال، بهره برداری از ظرفیت های نوین در مدیریت پیک سفر به ویژه در نوروز و تعطیلات ملی و نقش استارت آپ ها و بخش خصوصی در پیشبرد این اهداف پرداخت.

چرا امروز گردشگری دیجیتال به ضرورتی اجتناب ناپذیر تبدیل شده است؟

صنعت گردشگری جهانی طی یک دهه اخیر شاهد تحولات بنیادین بوده است. ورود فناوری های دیجیتال، کلان داده ها و هوش مصنوعی به این حوزه باعث شد الگوی سنتی سفر دگرگون شود. در گذشته برنامه ریزی سفر عمدتا مبتنی بر آژانس ها و روش های سنتی بود، اما امروز بیش از 80 درصد گردشگران جهانی از طریق فضای مجازی و اپلیکیشن های موبایلی برای سفر خود تصمیم می گیرند. بر اساس آمار سازمان جهانی گردشگری (UNTOURISM) تا سال 2030 بیش از 90 درصد رزروهای گردشگری به صورت دیجیتال انجام خواهد شد. این تحول نشان می دهد که هر کشوری که به موقع به این تغییر پاسخ ندهد، سهم خود را در بازار از دست خواهد داد.

در ایران نیز فشارهای جدیدی مانند تغییرات اقلیمی، رشد سریع جمعیت شهری و نیازهای متنوع نسل جوان، ما را ناگزیر می کند که از ابزارهای نوین برای مدیریت ظرفیت ها و پاسخ به تقاضا استفاده کنیم. گردشگری دیجیتال فقط یک انتخاب نیست؛ بلکه مسیری اجتناب ناپذیر برای تضمین آینده صنعت گردشگری کشور است.

نوروز چه جایگاهی در مدیریت سفرها دارد و نقش هوش مصنوعی در آن چیست؟

نوروز یکی از بزرگ ترین رخدادهای اجتماعی ایران است؛ بیش از 50 میلیون سفر در بازه ای کوتاه مدت صورت می گیرد و چنین حجمی از جابه جایی در هیچ دوره دیگری از سال تکرار نمی شود. همین مساله نوروز را به یک آزمون واقعی برای توان مدیریت گردشگری کشور تبدیل می کند.

ما در سال های گذشته شاهد مشکلاتی چون کمبود شدید اقامتگاه، تراکم ترافیکی در محورهای شمالی و فشار بیش از حد بر زیرساخت های شهری بوده ایم. هوش مصنوعی می تواند این معضل را تا حد زیادی حل کند. برای نمونه، با تحلیل داده های سال های گذشته و رصد همزمان خرید بلیت هواپیما، قطار و اتوبوس، الگوریتم های هوشمند قادرند میزان تقاضا را برای هر مقصد پیش بینی کنند. این اطلاعات به ما امکان می دهد تا از قبل ظرفیت هتل ها، مراکز اقامتی و حتی نیروهای خدماتی را هماهنگ کنیم.

افزون بر این، استفاده از سامانه های هوشمند می تواند گردشگران را به سمت مقاصد کمتر شناخته شده هدایت کند. برای مثال، در ایام نوروز بارها مشاهده کرده ایم که شهرهایی مانند مشهد، شیراز و اصفهان با تراکم بسیار بالا مواجه می شوند، در حالی که شهرهای دیگری مثل بوشهر، خرم آباد یا زنجان ظرفیت خالی دارند. الگوریتم های پیشنهاد دهنده هوش مصنوعی می توانند با توجه به علایق فردی گردشگران، گزینه های جایگزین را معرفی کرده و حتی تخفیف ها یا مشوق هایی برای سفر به این مقاصد ارائه بدهند.

چگونه داده های کلان می توانند به توزیع عادلانه سفر در کشور کمک کنند؟

یکی از نقاط ضعف ساختار گردشگری کشور تمرکز بیش از حد بر چند شهر محدود است. بر اساس داده های وزارت میراث فرهنگی، در ایام اوج سفر بیش از 60 درصد گردشگران داخلی تنها به 5 مقصد سفر می کنند. این موضوع علاوه بر فشار بر خدمات شهری، باعث می شود مناطق دیگر کشور از رونق اقتصادی گردشگری بی بهره بمانند.

داده های کلان (Big Data) در اینجا نقش کلیدی ایفا می کنند. با تحلیل اطلاعاتی که از سیستم های حمل ونقل، رزرو هتل، تراکنش های مالی و حتی داده های اپراتورهای تلفن همراه به دست می آید، می توان نقشه دقیقی از جریان سفر در کشور ترسیم کرد. سپس با استفاده از هوش مصنوعی، مقاصدی که ظرفیت خالی دارند شناسایی شده و از طریق کمپین های هوشمند تبلیغاتی به گردشگران معرفی می شوند.

این همان چیزی است که در کشورهایی مانند اسپانیا و ترکیه سال هاست اجرا می شود. آن ها با تحلیل داده های توریست ها توانسته اند بار گردشگری را از شهرهای شلوغی مثل بارسلون یا استانبول به سمت مقاصد کوچک تر هدایت کنند. ایران نیز می تواند با الگوبرداری از این تجربیات، اقتصاد گردشگری را به طور عادلانه تر در سراسر کشور توزیع کند.

استارت آپ ها و بخش خصوصی چه نقشی در توسعه گردشگری الکترونیک دارند؟

هیچ تحولی بدون حضور بخش خصوصی و استارت آپ ها امکان پذیر نیست. امروز گردشگری دیجیتال در جهان عمدتا توسط شرکت های نوپا و خلاق هدایت می شود. سکوهای برخطی مانند Booking و Airbnb نمونه بارز این جریان هستند. در ایران نیز استارت آپ های گردشگری طی سال های اخیر رشد قابل توجهی داشته اند و توانسته اند نقش مهمی در تسهیل رزرو اقامتگاه، فروش بلیت و ارائه بسته های سفر ایفا کنند.

ما در معاونت گردشگری کشور اعتقاد داریم دولت باید به جای تصدی گری، نقش تسهیلگری و تنظیم گری را ایفا کند. به همین دلیل، تلاش کرده ایم استانداردهای ملی برای داده های گردشگری تدوین کنیم تا پلتفرم ها و سامانه های مختلف بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.

این ارتباط موجب می شود اطلاعات به صورت یکپارچه در دسترس قرار بگیرد و امکان تصمیم گیری سریع و هوشمند فراهم شود. از سوی دیگر، لازم است نظام های حمایتی برای استارت آپ ها فراهم شود. چالش هایی مثل دسترسی به سرمایه، مشکلات قانونی یا مقاومت ساختارهای سنتی نباید مانع فعالیت این شرکت ها شود. تجربه نشان داده هر جا به استارت آپ ها میدان داده ایم، گردشگری کشور رونق بیشتری یافته است.

مهم ترین کارکردهای هوش مصنوعی در صنعت گردشگری ایران چیست؟

هوش مصنوعی تنها یک ابزار کمکی نیست، بلکه می تواند به عنوان موتور محرک کل زنجیره ارزش گردشگری عمل کند. این فناوری در سه سطح عمده کاربرد دارد:

1- پیش بینی تقاضا و الگوهای سفر: الگوریتم های یادگیری ماشین می توانند بر اساس داده های گذشته و اطلاعات آنلاین، حجم سفرها در بازه های زمانی مختلف را پیش بینی کنند. این امر به برنامه ریزی بهتر منابع و جلوگیری از بحران کمک می کند.

2- شخصی سازی تجربه سفر: یکی از مهم ترین خواسته های گردشگران امروزی، دریافت خدمات متناسب با علایق فردی است. هوش مصنوعی قادر است بر اساس تاریخچه جست وجوی کاربر، علایق، سن، وضعیت مالی و حتی شرایط جسمی، مقصدها و فعالیت های متناسب پیشنهاد بدهد.

3- پایش و مدیریت لحظه ای سفر: استفاده از حسگرها و سامانه های هوشمند امکان رصد لحظه ای وضعیت مسیرها، اقامتگاه ها و جاذبه ها را فراهم می کند. این پایش می تواند در مواقع بحران مانند سیل یا زلزله، به مدیریت بحران و ایمنی گردشگران کمک کند.

در کنار این سه محور اصلی، باید به نقش هوش مصنوعی در تحلیل احساسات گردشگران در شبکه های اجتماعی نیز اشاره کرد. با رصد نظرات و واکنش ها در فضای مجازی می توان به سرعت نقاط ضعف خدمات را شناسایی و اصلاح کرد.

چه چالش هایی پیش روی توسعه گردشگری نوین قرار دارد؟

اگر چه فرصت های زیادی پیش روی ماست، اما نباید از چالش ها غافل شویم. نخستین چالش، زیرساخت های ارتباطی است. در بسیاری از مقاصد گردشگری کشور دسترسی به اینترنت پرسرعت هنوز مشکل دارد. بدون اینترنت پایدار، هیچ سامانه هوشمندی نمی تواند به درستی کار کند.

دومین چالش، آموزش و توانمندسازی نیروی انسانی است. برای بهره گیری از فناوری های نوین، راهنمایان گردشگری، مدیران هتل ها و حتی مسوولان محلی باید مهارت های دیجیتال داشته باشند. در غیر این صورت فاصله میان زیرساخت و نیروی انسانی افزایش یافته و بازدهی کاهش می یابد.

چالش دیگر، موضوع اعتمادسازی عمومی است. بسیاری از مردم هنوز نگران امنیت داده های شخصی خود در سامانه های آنلاین هستند. اگر نتوانیم اعتماد عمومی را جلب کنیم، استفاده گسترده از گردشگری دیجیتال محقق نخواهد شد.

همچنین سرمایه گذاری محدود و مقاومت ساختارهای سنتی مانع دیگری است. تجربه کشورهایی مانند امارات نشان می دهد که بدون سرمایه گذاری عظیم در زیرساخت های دیجیتال، امکان رقابت در عرصه گردشگری جهانی وجود ندارد.

آینده ای که برای گردشگری هوشمند ایران ترسیم کرده اید، چیست؟

چشم انداز ما ایجاد یک اکوسیستم کامل هوشمند گردشگری است. در این چشم انداز، گردشگر از لحظه تصمیم به سفر تا بازگشت، تمام خدمات را در بستر دیجیتال دریافت می کند. از خرید بلیت و رزرو اقامتگاه گرفته تا راهنمایی های لحظه ای در مقصد، همه چیز در یک پلتفرم یکپارچه ارائه می شود. فناوری های نوینی مانند اینترنت اشیا (IoT) می توانند نقش مهمی در این مسیر ایفا کنند.

تصور کنید حسگرهای هوشمند در مقاصد گردشگری نصب شوند که وضعیت تراکم جمعیت، کیفیت هوا و امکانات رفاهی را به صورت لحظه ای گزارش بدهند. این اطلاعات هم به گردشگران کمک می کند تا مقصد مناسب را انتخاب کنند و هم به مدیران شهری برای مدیریت بهتر خدمات.

از سوی دیگر، بلاک چین می تواند اعتماد را به فرآیند رزرو و پرداخت بیاورد. بسیاری از مشکلات ناشی از تقلب یا بی اعتمادی در پرداخت ها با استفاده از بلاک چین حل خواهد شد. همچنین واقعیت مجازی و افزوده می توانند در بازاریابی گردشگری ایران نقش آفرینی کنند. یک گردشگر خارجی می تواند قبل از سفر با استفاده از عینک VR، تجربه ای مجازی از تخت جمشید یا کویر لوت داشته باشد و همین موضوع انگیزه سفر او را تقویت کند.

گردشگری الکترونیک و هوش مصنوعی ابزارهایی هستند که می توانند نه تنها مشکلات پیک سفر و نوروز را مدیریت، بلکه الگویی نوین از سفر هوشمند را در منطقه معرفی کنند. برای تحقق این هدف، سه گام ضروری است: نخست، توسعه زیرساخت های ارتباطی و اینترنتی؛ دوم، توانمندسازی نیروی انسانی در سطوح مختلف و سوم، جلب مشارکت بخش خصوصی و استارت آپ ها. تنها در این صورت است که می توانیم چشم انداز گردشگری هوشمند ایران را محقق سازیم و سهم کشور را در اقتصاد جهانی گردشگری ارتقا بدهیم.