عباس عبدی در روزنامه اعتماد نوشت: آقای حداد عادل گفته اند که: فضای مجازی بی صاحبه! اصلا معلوم نیست کی به کیه! هر کسی آنجا واسه خودش حرفی می زند، یک سلیقه اعمال می کند، یک کاری می کند. ما مدت ها است که در پی نوعی ضابطه مند کردن فضای مجازی هستیم. بدون اینکه بخواهیم تحولی را که قهرا با فضای مجازی ایجاد شده انکار کنیم و بدون اینکه بخواهیم جلویش بایستیم. می خواهیم سعی کنیم آن را هم بیاوریم در چارچوبی.

در این یادداشت می خواهم به فقدان راهبرد واقعی در ایران نسبت به تحولات فناوری در چند دهه اخیر اشاره کنم؛ تحولاتی که تمامی عرصه های حیات جمعی را متأثر کرده است. یک لحظه تصور کنید که یک جامعه در برابر انقلاب صنعتی مقاومت می کرد و دوست داشت که همچنان در عصر کشاورزی زندگی کند. نتیجه روشن بود. این جامعه نمی توانست در برابر همسایگان صنعتی شده خود دوام آورد و به سرعت نابود می شد. صنعتی شدن برای جامعه کشاورزی، یک انتخاب نبود، یک الزام و ضرورت بود. ولی هنگامی که در مسیر صنعتی شدن گام می گذاریم، دیگر نمی توان الزامات آن را نادیده گرفت.

آلودگی های اولیه زیست محیطی، شهری شدن، توسعه حمل و نقل، تغییرات طبقاتی و… همه از الزامات آن است. یکی از نتایج صنعتی شدن زیر و رو کردن نظام اقتصادی و اجتماعی بود. به جای فئودالیسم، سرمایه داری جایگزین شد. طبقه متوسط قدرتمند گردید، بخش های مالی و بانکی و تجاری رشد یافتند و… از چند دهه پیش تقریبا معلوم بود که در حال ورود به دوران پساصنعت هستیم. دهه 70 قرن بیستم اولین موج آن در تغییرات ساختاری اقتصاد و رشد بخش خدمات بود، موج دوم دهه آخر قرن بیستم با انقلاب دیجیتال و اینترنت و شکل گیری اقتصادی اطلاعات و موج سوم از 2010 تاکنون است که اقتصاد داده، هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و اتوماسیون گسترده و فزاینده است. منبع اصلی ثروت در این دوران اطلاعات است.

نوآوری در فناوری سرعت گرفته است، هوش مصنوعی و اتوماسیون جای بخش مهمی از کارهای یدی و فکری را می گیرد. وابستگی متقابل با جهان گریزناپذیر شده است. برای بقا در این ساختار جدید، تحقیق و توسعه و آموزش و مهارت دیجیتال حرف اول را می زند. باید در حوزه های نهادی و حقوقی نوآوری کرد، زیرساخت های ارتباطی و دیجیتال باید به صورت تصاعدی گسترش یابند. به طور کلی منبع قدرت از زمین، کارخانه و مواد خام به اطلاعات، دانش و شبکه های الکترونیک منتقل شده است. برای اینکه درک روشنی از ابعاد این تحولات پیدا شود سهم بخش های گوناگون را در تولید ناخالص ملی در چهار دوره تاریخی مقایسه می کنم.

دوره کشاورزی تا پایان قرن 18، سهم کشاورزی در تولید ناخالص داخلی بر حسب کشورها از 70 تا 90 درصد، سهم صنعت یا همان پیشه وری، 5 تا 15 درصد، سهم خدمات شامل بازرگانی و دین و دولت، 5 تا 10 درصد و سهم اطلاعات کمتر از یک درصد بود. دوره صنعتی از قرن 19 تا اواسط قرن بیستم، سهم کشاورزی به 20 تا 40 درصد کاهش یافت، صنعت به 30 تا 50 درصد رسید، خدمات نیز 30 تا 40 درصد شد، اطلاعات هنوز محدود به 2 تا 3 درصد بود.

دوره پسا صنعت، سه دهه آخر قرن بیستم، سهم کشاورزی در کشورهای پیشرفته 5 درصد، صنعت حدود 20 تا 30 درصد، خدمات 50 تا 65 درصد و اطلاعات 5 تا 10 درصد شد. در جهان دیجیتال و اقتصاد داده محور از سال 2000 تاکنون سهم کشاورزی کمتر از 2 درصد (در اقتصادهای پیشرفته) شده است، صنعت 15 تا 25 درصد، خدمات 60 تا 70 درصد، اطلاعات 10 تا 15 درصد و در برخی از کشورها بالای 20 درصد است. و اما آینده چگونه است؟ همه این بخش ها اتوماسیون شده و تحت هوش مصنوعی قرار خواهند گرفت. .

سهم کشاورزی یک تا 2 درصد، صنعت 10 تا 15درصد، خدمات 40 تا 50 درصد، اطلاعات شامل داده و هوش مصنوعی 30 تا 40 درصد خواهد شد. در واقع در این سیر تحول کشاورزی از بالای 80 درصد به 2 درصد رسیده، صنعت تا 40 درصد رفته و در آینده به 15 درصد خواهد رسید، خدمات رشد مداوم تا 60 درصد را داشته و اطلاعات از تقریبا صفر آغاز کرده و پیش بینی می شود به 40درصد هم برسد.

این یعنی مسیر تحول از زمین به عنوان منبع تولید به ماشین و سپس به انسان به علاوه شبکه تغییر کرده و در آینده اطلاعات و هوش مصنوعی به همان جایگاه زمین در عصر کشاورزی می رسند. حالا پرسش این است که کدام یک از عناصر اصلی این تحول را دراختیار داریم که می خواهیم آن را مهار و نظارت کنیم. سخت افزار؟ تقریبا صفر هستیم. نه ما، اغلب کشورها چنین هستند. در بهترین حالت سخت افزارهای بسیار عادی را تولید می کنیم. تراشه های پیشرفته را فقط چند شرکت در جهان و اغلب در چین تایپه تولید می کنند. نرم افزار؟ هیچ امکان رقابتی برای داشتن سیستم عامل و سایر برنامه های اصلی وجود ندارد.

در کاربرد و رفع نیازهای مردم نیز فقط می توانیم در برخی حوزه ها موفقیت نسبی پیدا کنیم و در حوزه های دیگر مثل شبکه های اجتماعی نیازمند بازارهای صدها میلیونی و حتی میلیاردی هستیم که دراختیار ما نیست. جنگ اخیر و حمله 12 روزه نشان داد که وارد مرحله جدیدی از جنگ ها شده ایم. فناوری اطلاعات و دیجیتال، روی دیگر خود را با یک جهش مهم نشان دادند و این تازه اول ماجرا است. اگر سطح سرمایه گذاری خود در هوش مصنوعی را درنظر بگیریم واقعیت روشن خواهد شد.

امریکا 471 میلیارد دلار، چین 119 و بقیه با فاصله زیاد قرار دارند. بعید می دانم در ایران اندکی از این ارقام را هم سرمایه گذاری کنیم. اکنون جناب آقای دکتر حداد عادل می خواهند این فضا را مهار و دارای صاحب کنند. مگر این فضا دراختیار ماست که آن را صاحب دار کنیم؟ من خودم یک تولیدکننده در این فضا هستم، ولی هنگامی که از این فضا استفاده می کنم، از حجم تولیدات ایرانی ها حیرت زده می شوم. تنها کاری که دخالت ساختار رسمی می کند، به ابتذال کشاندن این فضا است. آنان با راه انداختن شبکه های داخلی به خیال خود از عوارض تلگرام و اینستاگرام و یوتیوب خواستند رها شوند.

با اطمینان می گویم، این شبکه ها چنان بلایی بر سر فرهنگ و ساختار رسمی بیاورند که از ایجاد آن ها پشیمان شوید و بگویید صد رحمت به سکوهای خارجی. تصور رسمی از پیام رسان الکترونیک خیلی ساده انگارانه است. آن ها را مثل بلندگو می داند. توجه ندارند که رسانه خودش پیام است. شما نمی توانید محتوای منبر را در پیام رسان ها به مخاطب منتقل کنید. همچنان که این کار در صدا و سیما شکست خورد و آخر رو به سوی تولید فیلم ها و برنامه های مبتذل آوردند. چه کار باید کرد؟ شاید ساختار سیاسی فرصتی برای اصلاح راهبرد رسانه ای و دیجیتال خود نداشته باشد، ولی ایرادی ندارد که از این برج عاج بیرون آیند، چون مقابله با این جریان قوی دیجیتالی و رسانه ای، به طور قطع نابودی و خسران است. بهتر است همراهی با این تحول را آزمون کنید.

از روزی که این تحولات جدی شد، با نفی و رد و حتی حرام کردن سعی در مقابله کردند، اگر نگاهی محدود به تاریخ می شد، از ابتدا شکست این مسیر روشن بود. اکنون هم بهترین راه همراهی با آن است. محدودیت ها را برداریم. الزامات حضور در این دنیا را که تعامل نزدیک با جهان حتی ناعادلانه است، بپذیریم. به مردم خود اعتماد کنیم. آن ها هزار بار بهتر از حکومت می توانند به بهبود این فضا کمک کنند. دنبال تصاحب فضای مجازی نباشید. مثل این است که کسی بخواهد خود را صاحب آب ها و هوای جهان کند و دیگران را از بهره مندی آن ها محروم کند. اگر بتواند، تنها کسی که باقی خواهد ماند همان صاحب آب و هواست که بعدش در تنهایی باید بمیرد.