درست چند روز پیش از ضرب الاجل بازگشت قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل متحد، ماراتن دیپلماسی در نیویورک با حضور رییس جمهور و وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل آغاز می شود.

به گزارش هم میهن، بسیاری از تحلیل گران بر این باورند که فرصت حضور سران قدرت های جهانی و دیپلمات های کشورهای طرف تعامل یا تقابل ایران در پرونده هسته ای، فرصت بسیار مناسبی برای تهران ایجاد می کند تا با دیپلماسی فعال و پویا در این چند روز، خطر بازگشت قطعنامه های شورای امنیت را از سر کشور دور کند و زمینه ای برای دور جدیدی از مذاکرات برای رسیدن به یک توافق مذاکره شده در مورد برنامه هسته ای ایران ایجاد کند.

دیپلمات های ایرانی در جمع سران کشورهای جهان در نیویورک می توانند با کنار گذاشتن برخی از محدودیت های خودخواسته و خودساخته، فرصت را برای دیپلماسی هسته ای و جلوگیری از بازگشت قطعنامه های شورای امنیت و آغاز مذاکرات هدفمند هسته ای با مشارکت آمریکا فراهم کنند.

مقام های رسمی جمهوری اسلامی هیچ سخنی در مورد برنامه ریزی برای دیدارهایی با سه کشور اروپایی یا آمریکا در مورد پرونده هسته ای در جریان این سفر نگفته اند. سخنگوی وزارت امور خارجه گفته است: ما برنامه داریم که مانند سال های گذشته از فرصت اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برای تبیین مواضع جمهوری اسلامی ایران در سطح بین المللی استفاده کنیم. سخنگوی دولت هم گفته است: مهمترین موضوعی که در این سفر مطرح است، تاکید بر منافع ملی و رساندن صدای مردم ایران به دنیا به ویژه بعد از تجاوز وحشیانه رژیم اسراییل به ایران است.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران اوایل هفته جاری گفت که احتمال دارد بار دیگر با کایا کالاس، نماینده عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا دیدار کند، اما به گفته عراقچی این دیدار مشروط به این است که اروپا تصمیم خود را بگیرد. هرچند عراقچی توضیح بیشتری در خصوص تصمیم اروپا نداد، اما احتمالاً منظور او این است که در صورت انصراف اروپا از پیگیری مکانیسم اسنپ بک، ایران آمادگی دیدار با اروپایی ها را خواهد داشت.

از زمانی که سه کشور اروپایی تصمیم گرفتند با ارسال نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد مکانیسم اسنپ بک را برای بازگشت قطعنامه های پیشین شورای امنیت علیه ایران فعال کنند، تماس های سطح بالای ایران با این سه کشور متوقف شده است. ایران تهدید کرده است که در صورت بازگشت قطعنامه های 6گانه شورای امنیت، توافقنامه ای که سه شنبه هفته گذشته با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای از سرگیری قریب الوقوع بازرسی ها با آژانس امضا کرده است، ملغی خواهد کرد.

تهران برای استفاده از فرصت نیویورک با هدف تعامل با قدرت های غربی در پرونده هسته ای، مجبور است برخی قید و بندهایی را که خودخواسته به پای دستگاه دیپلماسی بسته است، باز کند. این امر نیازمند اراده سیاسی محکم در تهران، برای استفاده از فرصت جاری است.

شواهدی وجود ندارد که هیچ برنامه ای از قبل برای مذاکره با نمایندگان سه کشور اروپایی، چه در سطح سران و چه در سطح وزرای خارجه در حاشیه نشست سالانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد برنامه ریزی شده باشد. در مورد مذاکره با آمریکا هم مدت هاست که هر دو طرف به رغم اعلام آمادگی هیچ گام عملی برای گفت وگو بر نداشته اند. ایران در حال حاضر چند شرط برای ادامه مذاکرات قرار داده است، که ممکن است بتواند با صرف نظر کردن از آن ها برای تامین منافع ملی، زمینه مذاکرات را فراهم کند.

یکی از نخستین شروط ایران در مورد مذاکره با آمریکا، فرمت و شکل مذاکرات است. ایران همچنان بر مذاکرات غیرمستقیم با طرف آمریکایی تاکید می کند، درحالی که سه کشور اروپایی و آمریکا خواستار مذاکره مستقیم شده اند. وزارت خارجه آمریکا روز 6 شهریور، همزمان با نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت برای فعال سازی مکانیسم اسنپ بک، تاکید کرد که همچنان آماده تعامل مستقیم با تهران است.

سه کشور اروپایی نیز در نامه ای که 8 اوت و قبل از فعال سازی مکانیسم اسنپ بک به رییس دوره ای شورای امنیت نوشتند تاکید کردند: مذاکرات مستقیم میان ایران و آمریکا باید فوراً از سرگرفته شود. سه کشور اروپایی همچنان آمادگی دارند از این فرآیند حمایت کنند. مقام های ایرانی استدلال مشخصی ذکر نکرده اند که چرا از لحاظ منافع ملی، غیرمستقیم بودن مذاکرات نسبت به مستقیم بودن آن ارجحیت و برتری دارد. شاید یکی از نخستین موانعی که ایران می تواند از مقابل پای خود برای پیشبرد دیپلماسی بردارد، اعلام آمادگی برای مذاکره مستقیم است.

دومین شرطی که ایران برای مذاکره با سه کشور اروپایی قرار داده است، صرف نظر کردن این سه کشور از مکانیسم اسنپ بک است. به نظر می رسد ایران و سه کشور اروپایی وارد یک بازی کل کل (Game of Chicken) شده اند. سه کشور اروپایی تهدید کرده اند که قطعنامه های 6گانه پیشین علیه ایران را مجدداً احیا می کنند که یک شکست بزرگ برای دیپلماسی ایران و بازگشت رسمی ایران تحت فصل هفت منشور ملل متحد به عنوان تهدید برای صلح و امنیت جهانی است و در برابر ایران تهدید کرده است که در صورت بازگشت قطعنامه ها اروپا را برای همیشه از مذاکرات هسته ای کنار خواهد گذاشت و تمامی همکاری های خود را با آژانس بین المللی انرژی اتمی قطع خواهد کرد، که تهدید ایران هم یک شکست بزرگ برای دیپلماسی اروپا و البته نظام عدم اشاعه هسته ای خواهد بود.

هر دو طرف منتظر هستند تا قبل از وقوع رخداد خطرناکی که بر اثر اجرای این تهدید به وجود می آید، طرف مقابل کوتاه بیاید و مسیر خود را تغییر دهد. اما ادامه این مسیر به این شکل به نفع هیچ یک از طرف ها نیست. به نظر می رسد که انتخاب منطقی تر این باشد که حتی اگر سه کشور اروپایی نسبت به عواقب استمرار روش غلط خود آگاه نیستند، ایران به عنوان یک بازیگر عقلانی، این بازی خطرناک را متوقف کند و انتخاب درست را انجام دهد. انتخاب غلط اروپایی ها نباید باعث پیروی ایران از آن ها و دست زدن به انتخاب های غلط از سوی تهران شود.

سومین مانع در مقابل توفیق دیپلماسی هسته ای، همکاری های ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی است. تهران می داند که در نهایت به عنوان یکی از اعضای پیمان عدم اشاعه هسته ای (NPT) به لحاظ حقوقی موظف است که تعهدات خود را در چارچوب توافقنامه جامع پادمان اجرا کند و دیر یا زود بازرسی از تاسیسات هسته ای خود و اعلام مواد هسته ای موجودش را بپذیرد.

تاخیر انداختن در اقدامی که نهایتاً ناگزیر انجام خواهد شد، در واقع نه تنها اهرمی برای فشار به طرف های غربی محسوب نمی شود، بلکه بهانه ای در اختیار آن ها قرار می دهد تا ایران را بیش از پیش تحت فشار قرار دهند. توافقنامه ای که سه شنبه هفته گذشته میان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی در قاهره امضا شد، یک گام درست و موثر در مسیر احیای همکاری های ایران و آژانس بود، اما ضروری است که این توافقنامه عملی شود و برای طرف های خارجی، نه تنها قدرت های غربی، بلکه دوستان ایران در شرق، یعنی روسیه و چین و دیگر کشورهای همسو نیز روشن شود که ایران به هیچ عنوان قصد ندارد از تعهدات خود در چارچوب پیمان عدم اشاعه هسته ای سرپیچی کند.

اگر مقام های جمهوری اسلامی ایران بتوانند برخی موانع و پیچیدگی های خودخواسته را از مقابل مسیر دیپلماتیک حذف کنند، آنگاه فرصت حضور رییس جمهور و وزیر امور خارجه در نیویورک می تواند به گامی بلند در مسیر رسیدن به یک توافق جامع جدید هسته ای، پایان دادن به تحریم ها و کاهش خطر منازعه منطقه ای تبدیل شود.

تردیدی وجود ندارد که دشمنان ایران نه تنها منتظر فرصت های بیشتر برای اقدام های خصمانه علیه ایران هستند، بلکه حتی در صورت مذاکره و توافق نیز ممکن است از ابزارهای نظامی و خرابکاری علیه ایران استفاده کنند، اما رسیدن به یک توافق قابل قبول برای ایران و غرب، می تواند آثار و خطرات اقدام های خرابکارانه طرف های دیگر را به شکل چشمگیری کاهش دهد.