باران تازه بند آمده، سنگ های تخت جمشید هنوز خیس اند و بوی خاک باران خورده همه جا را پرکرده است. دخترک دستش را روی ستون های نمناک می کشد و با چشم هایی پر از شگفتی به نقش ها و سنگ ها خیره می شود: کاش می شد نگهبان این همه شکوه باشم.

به گزارش اعتماد، 44 سال پس از آن رویای کودکانه، حالا او در کارگاه های مرمت، میان بوی جوهر کهنه و کاغذ پوسیده، تکه های تاریخ را زندگی می کند. رد حضورش را می توان در نصب و مرمت اشیا در موزه دوران اسلامی تهران، کاشی های درخشان حرم امام حسن عسکری (ع) در سامرا، نسخه های خطی حرم شاه عبدالعظیم و محراب حرم حضرت علی (ع) جست وجو کرد.

قصه فاطمه همتی، قصه زنی است که در میان ستون های تخت جمشید رویای خود را پیدا کرد و توانست در جهانی که مردانه تصور می شد جا باز و با دست هایش تاریخ را برای فردا حفظ کند.

او در گفت وگو با ما از تجربه هایش می گوید.

فاطمه همتی در شیراز به دنیا آمد؛ شهری که دیوارهایش هنوز بوی تاریخ می دهند و هر کوچه اش یادآور قصه ای کهن است. خانواده اش اهل بازدید از بناهای تاریخی بودند و کودکی فاطمه پر شد از بازدید از تخت جمشید، حافظیه و باغ های تاریخی. او به خاطر دارد که یک روز در اردوی مدرسه کنار ستون های سربه فلک کشیده تخت جمشید ایستاد و حس کرد در زمان سفرکرده است: به ستون ها نگاه می کردم و حس می کردم در گذشته سیر می کنم. همان لحظه آرزو کردم روزی بتوانم مرمت آثار تاریخی را انجام بدهم تا برای آیندگان حفظ شوند.

این لحظه، پایه علاقه ای شد که بعدها مسیر حرفه ای او را شکل داد؛ مسیری که از رشته طراحی و دوخت آغاز شد، سپس به لیسانس فرش رسید و به فوق لیسانس در رشته مرمت آثار تاریخی و نسخ خطی ختم شد.

قبل از ورود به دانشگاه، فاطمه تنها شور و شوقی بی حد داشت: خیلی مشتاق بودم بدانم اشیا چگونه نگهداری می شوند و مراحل مرمتشان چیست. تنها نگرانی ام این بود که آیا می توانم از عهده مرمت برآیم یا نه. با آموزش حرفه ای و علمی، این تردیدها کم کم جای خود را به اعتمادبه نفس داد و او وارد دنیای واقعی مرمت شد؛ جایی که علم و هنر دست به دست هم می دهند.

اولین بار که فاطمه یک نسخه خطی واقعی را لمس کرد، در محراب حرم حضرت علی (ع) بود، لحظه ای که نه فقط یک شیء تاریخی که تکه ای از تاریخ در برابرش بود. لمس کاغذ دست ساز، جوهر قدیمی و خط زیبای خوشنویسان قرون گذشته: وقتی دستم به آن اثر خورد، دلم لرزید. کاغذ و جوهر دست ساز، خطاطی های استادان قرن ها پیش، همه انگار با من حرف می زد. حس کردم در زمان سفر کرده ام. این تجربه نه تنها شوق حرفه ای او را برافروخت، بلکه حس مسوولیت سنگینی هم به همراه داشت؛ مسوولیتی برای حفظ و احیای تاریخ.

هنوز هم در بسیاری از رشته های فنی و هنری، زنان با نگاه های مردانه روبرو می شوند. اما فاطمه باور دارد زنان با دقت و صبرشان در مرمت موفق ترند: زنان دقیق تر و صبورتر هستند و این ویژگی در مرمت بسیار مهم است.

او می گوید هیچ وقت نخواسته ظاهر یا رفتارش را تغییر دهد تا جدی گرفته شود. در محیط های مذهبی قواعد را رعایت کرده، اما هرگز اجازه نداده زن بودن به مانعی برایش تبدیل شود: یادم هست اوایل می گفتند خانم ها نمی توانند برای مرمت کاشی های حرم امام حسن عسکری (ع) در سامرا بروند. اما با تلاش استاد و سرپرست تیم و حمایت هایی که شد، این امکان فراهم شد. امروز خوشبختانه خانم ها در این حوزه جایگاه محکمی دارند.

بزرگ ترین چالش او در ابتدای کار، اعتماد بود: چه کسی حاضر است آثار گرانبهای چندصدساله را به دست یک مرمتگر بسپارد؟ فاطمه از صبر و همراهی استادان گفت: این سخت ترین قسمت کار بود. اما با آموزش، تمرین و حمایت استادان بزرگ، توانستم اعتماد لازم را جلب کنم و مسیر مرمت را ادامه بدهم.

مرمت آثار تاریخی کاری ظریف و طاقت فرساست. ساعت ها خم شدن، فشار روی گردن و دست ها، دقت شدید و ابزار ریز همه می توانند جسم را فرسوده کنند. فاطمه درباره مراقبت از خود می گوید: اگر ابزار مناسب نباشد، فشار روی گردن و دست ها بیشتر می شود. ورزش های منظم مثل پیلاتس و دوچرخه سواری کمک می کند تا اثرات فرسودگی کاهش یابد. اما او معتقد است سختی ها ارزش دارند: هر نسخه ای که دوباره جان می گیرد، حس می کنم تکه ای از تاریخ را نجات داده ام.

برخی نسخه ها تأثیر عاطفی ویژه ای روی فاطمه دارند؛ مانند نسخه های قدیمی قرآن یا محراب حرم حضرت علی (ع). او می گوید: وقتی کتابی را در دست می گیری که نسل ها دست به دست شده، حس می کنی داری با تاریخ دست می دهی. محراب حرم علی (ع) برای من بیش از یک پروژه بود؛ پیوندی عاطفی و معنوی.

او معتقد است آموزش در حوزه مرمت هنوز محدود است و بزرگ ترین آرزویش انتقال دانش و تجربه به جوانان است: دوست دارم فرصتی فراهم شود تا آموزش عملی و علمی گسترده باشد. جوانان باید بتوانند تجربه واقعی کسب کنند و این میراث را ادامه بدهند.

او به دختران تازه کار توصیه می کند: این مسیر پر از پستی وبلندی است. باید علمی و دانشگاهی آموزش ببینند، تمرین کنند و صبر داشته باشند. علاقه لازم است، اما صبر و پشتکار است که شما را نگه می دارد.

همتی از دیده نشدن این حرفه می گوید؛ اینکه مرمتگر معمولا پشت صحنه می ماند و وقتی اثری در موزه یا مکان مذهبی به نمایش درمی آید، کمتر کسی می داند دستی که آن را دوباره جان داده، چه رنج و دقتی به خرج داده است. بااین وجود، برای او همین لحظه های احیای یک اثر، دیدن برق زندگی دوباره در شیء یا نسخه، بهترین پاداش است: هر نسخه، یک گفت وگوی بی پایان با تاریخ است. باید عاشق باشی و صبور تا بتوانی صدای گذشته را بشنوی.

همتی از دیده نشدن این حرفه می گوید؛ اینکه مرمتگر معمولا پشت صحنه می ماند و وقتی اثری در موزه یا مکان مذهبی به نمایش درمی آید، کمتر کسی می داند دستی که آن را دوباره جان داده، چه رنج و دقتی به خرج داده است. بااین وجود، برای او همین لحظه های احیای یک اثر، دیدن برق زندگی دوباره در شیء یا نسخه، بهترین پاداش است: هر نسخه، یک گفت وگوی بی پایان با تاریخ است. باید عاشق باشی و صبور تا بتوانی صدای گذشته را بشنوی.