محمدجواد حق شناس در اعتماد نوشت: زندگی سیاسی مهدی کروبی را می توان در شش دوره اصلی بررسی کرد؛ هر دوره بازتاب دهنده تحول شخصیتی، سیاسی و اجتماعی اوست و نشان می دهد که چگونه یک روحانی و سیاست ورز می تواند با پایبندی به اصول، اصلاحات و عدالت، نقشی محوری در تاریخ سیاسی ایران ایفا کند.

کروبی از ابتدای دهه چهل به عنوان یک طلبه جوان وارد حلقه شاگردان حاج آقا روح الله در قم می شود و از سال 42 و بعد از ماجرای حمله به فیضیه و علنی شدن مخالفت آیت الله خمینی با شاه در زمره شاگردان انقلابی ایشان قرار می گیرد و وارد مبارزه علیه رژیم پهلوی می شود. تحصیل در حوزه علمیه قم و ارتباط نزدیک با شاگردان امام خمینی، زمینه ای فراهم آورد تا او در نهضت انقلابی نقش فعال داشته باشد.

بارها دستگیر و زندانی شد و این تجربه، پایه شخصیت سیاسی و تعهدش به اصول را شکل داد. پایان این دوره با آزادی وی از زندان و اوج گیری و پیروزی انقلاب 1357 همراه شد و کروبی از یک روحانی مبارز، به سیاست ورزی فعال و مجرب در نظام نوپا تبدیل شد.

پس از انقلاب، کروبی در نهادهای نوپای نظام حضور یافت، از جمله مسوولیت در بنیاد شهید و عضویت در دوره های اول، دوم و سوم مجلس شورای اسلامی که در سومین دوره به نایب رییسی مجلس رسیده و از رهبران موسوم به چپ در عرصه سیاسی شد.

رسیدگی به خانواده های شهدا و ایثارگران و نمایندگی آیت الله خمینی در حج سرمایه اجتماعی بزرگی برای او فراهم کرد و در این دوران، به ویژه پس از رحلت بنیانگذار انقلاب و کوچ هاشمی به پاستور در جایگاه رییس انقلابی مجلس چپگرای سوم بیش از هر چیز، مدیری اجرایی و نزدیک به امام و بیت وی نشان داد. این دوره با تأسیس مجمع روحانیون مبارز در سال 1367 خاتمه یافت و او را به یک چهره سیاسی مستقل تبدیل کرد.

کروبی در این دوره، به عنوان دبیرکل مجمع روحانیون مبارز، نقش کلیدی در شکل گیری جریان اصلاحات داشت. حمایت او و مجمع از انتخابات دوم خرداد 1376 و فرستادن خاتمی به پاستور را باید اوج این دوره دانست، که حضور او را در مرکز سیاست تثبیت کرد. ریاست مجلس ششم، دفاع از آزادی مطبوعات و تلاش برای ایجاد توازن میان جریان اصلاحات و ساختار قدرت و حمایت از زندانیان سیاسی و گروه های مهجور اقلیت در کشور از شاخص ترین فعالیت های او در این دوره بود.

کروبی در انتخابات ریاست جمهوری 1384 و 1388 شرکت کرد و با تأکید بر عدالت اجتماعی، حمایت از حقوق اقلیت ها و مبارزه با فساد، خود را به عنوان رهبر مستقل اصلاحات معرفی کرد. در همین دوران، او مجمع روحانیون مبارز را ترک و با کمک جمعی از یاران نزدیکش حزب اعتماد ملی را تأسیس کرد؛ حزبی حرفه ای و اصلاح طلب با سازمان دهی مدرن و فراگیر.

همچنین انتشار روزنامه حرفه ای این حزب، در بیش از هزار شماره و دفاع از گروه های اقلیت و زندانیان سیاسی، از شاخص ترین فعالیت های او بود. اعتراضات پس از انتخابات 1388 و مواضع شجاعانه او در دفاع از حقوق مردم، جایگاه او را به نماد اخلاق و اصلاحات تبدیل کرد.

در طول سال های حصر، کروبی دسترسی به فعالیت مستقیم سیاسی نداشت، اما همچنان صدای دفاع از حقوق مردم و اصلاحات اخلاقی بود. حمایت از مظلومان و گروه های محروم، استمرار حضور در حافظه جامعه سیاسی و تثبیت جایگاه اخلاقی و اجتماعی و ایستادگی بر آرمان های بنیانگذار و رهبر انقلاب از ویژگی های بارز این دوره است. او با ایستادگی بر اصول، الگویی از وجدان سیاسی برای نسل های آینده شد.

در دوره کنونی، کروبی با محوریت برای ایران نقش آفرینی می کند. اگرچه قدرت اجرایی ندارد، اما همچنان به عنوان مشاور اخلاقی و سیاسی فعال است. حمایت از اصول اخلاقی، عدالت اجتماعی، نسل های جوان و اصلاحات میانه رو و تلاش برای کسب رضایت حداکثری جامعه، از شاخص ترین رویکردهای اوست. این دوره نشان می دهد که نقش آفرینی سیاسی می تواند فراتر از صحنه رسمی و قدرت اجرایی ادامه یابد.

مهدی کروبی به عنوان یک ذخیره سیاسی و اجتماعی، نمونه ای از شخصیتی است که با ایستادن در جای درست تاریخ می تواند تکیه گاهی برای فعالان سیاسی و مردمی باشد که خواهان اصلاحات تدریجی، کسب رضایت حداکثری، حفظ آزادی و استقلال و بازگشت به جمهوری هستند.

مسیر او از مبارزه انقلابی تا اصلاحات میانه رو و ایستادگی اخلاقی، الهام بخش نسل های آینده است و نشان می دهد که شخصیت های پایبند به اصول، حتی بدون قدرت اجرایی، می توانند نقش محوری در آینده ایران و برای ماندگاری این سرزمین کهن ایفا کنند.