علی ارواحی، متخصص مدیریت اکوسیستم های آبی در همشهری نوشت: سال ها پیش، نوجوان بودم و برای اولین بار روی دریاچه ارومیه شناور شدم؛ شناوری که خودروها را از یک سوی دریاچه به سوی دیگر منتقل می کرد.

پهنه پهناور و آبی دریاچه ارومیه جلوه ای از طبیعت و زندگی بود که هیچ گاه از یادم نمی رود.

بعدها، بارها به عنوان یک کارشناس، دریاچه ارومیه را از نزدیک بازدید کردم، شرایطش را بررسی کردم و راهکارهای احیا را مطالعه کردم. با این حال، هنوز همان خاطره نوجوانی پررنگ ترین و زیباترین تصویر از دریاچه است؛ خاطره ای که هم انگیزه علمی و حرفه ای من شد، هم حس انسانی و عاطفی ام نسبت به این پهنه زیبا را زنده نگه داشته است.

امروز اما گزارش ها و تصاویر ماهواره ای نشان می دهند که این پهنه به بیشینه خشکیدگی خود طی تمام ادوار حیات دریاچه رسیده است. باور این واقعیت برای بسیاری دشوار است و نگرانی از آینده، حتی درباره سایر پهنه های آبی کشور، مانند دریای خزر، شکل می گیرد. هر چند که منشاء، شرایط، ماهیت، آثار و پیامدهای پسروی خزر، البته که نگران کننده، اما متفاوت با دریاچه ارومیه است.

بحران ارومیه فقط یک مشکل اقلیمی نیست. این وضعیت نتیجه حکمرانی و مدیریت ناپایدار منابع آب، سیاست های بخشی، توسعه آب بر و تضاد شعارها با واقعیت عملی است. بیش از 100 سد در حوضه آبریز ساخته شده، سطح زیر کشت در بخش کشاورزی بیش از دو برابر افزایش یافته و دیمزارها به کشت آبی تبدیل شده اند.

مشارکت مردم و کشاورزان به سبب فقدان اعتماد و انگیزه اقتصادی محدود بوده و این شرایط، اجرای برنامه های احیا را دشوار کرده است.

راه حل روشن است: کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی در یک برنامه پنج ساله، و جبران کسری حقابه تحویلی به دریاچه ارومیه. برنامه ای که با آموزش و ظرفیت سازی کشاورزان همراه باشد، محصولاتی کم مصرف و اقتصادی معرفی شود و بازار مطمئنی برای آن ها فراهم گردد. سیاست های تشویقی (مانند تسهیل دسترسی مستقیم به بازار برای کشت های کم مصرف) و تنبیهی (دریافت آب بهای واقعی از کشت های پرمصرف) به طور همزمان اجرا شوند.

همچنین، اصلاح شبکه های انتقال آب شهری و کشاورزی و بازچرخانی آب برای کاهش هدررفت و بهبود بازیافت آب، توامان با افزایش تاب آوری و سازگاری با تغییرات اقلیمی ضروری است.

برای الهام گرفتن، به دریاچه آرال نگاه کنیم. این دریاچه بین قزاقستان و ازبکستان تقسیم شده است. قزاقستان، کشوری نزدیک به ما و با تولید ناخالص داخلی پایین تر از ایران، توانست با اصلاح سیاست های کشاورزی و احیای حقابه ها بخش شمالی، دریاچه آرال را بازسازی کند. اما ازبکستان بخش جنوبی را از دست داد. این مقایسه نشان می دهد که حتی کشوری با امکانات اقتصادی محدودتر از ما می تواند موفق شود، اگر اراده و برنامه ریزی درست وجود داشته باشد.

درس روشن است: ما می توانیم انتخاب کنیم، قزاقستان باشیم یا ازبکستان؟ ادامه وضعیت فعلی و از دست دادن دریاچه ارومیه، یا تغییر تدریجی و احیای اکوسیستم؟

پیام پایانی روشن است: ناامیدی ممنوع. توقف تلاش، مرگ اکوسیستم ها را به دنبال دارد. تجربه قزاقستان نشان می دهد که احیای اکوسیستم ها ممکن است.

ما، چه به عنوان شهروند، چه کارشناس، چه مسئول، باید فعال بمانیم و دولت ها را مسئول نگه داریم. اگر برای دریاچه ارومیه کوتاهی کنیم، سایر تالاب ها و دریاچه های کشور از جمله بختگان، هورالعظیم، گاوخونی، انزلی، هامون و دیگر اکوسیستم ها نیز در خطر خواهند بود.

اکوسیستم های طبیعی همیشه فرصت بازسازی دارند. شرط آن، اراده جدی و مطالبه گری مستمر است. برای دریاچه ارومیه هنوز فرصت هست. باید این فرصت را غنیمت بشماریم و از آن برای نجات زندگی، طبیعت و آینده کشور استفاده کنیم.

دریاچه ارومیه، یادآور خاطره ها، نماد طبیعت و زندگی، و آزمون اراده ماست. ما نمی توانیم و نباید تسلیم شویم.