مهرداد خدیر در روزنامه هم میهن نوشت: آیین ترحیم مرحوم حجت الاسلام محمدعلی جماعتی از اعضای پرکار و کمترشناخته شده دفتر امام خمینی، فرصت دیدار سیدمحمد خاتمی با مهدی کروبی را این بار نه در خانه (همچون فروردین امسال) که بعد از 15 سال در فضایی عمومی فراهم ساخت.

اولی اکنون رییس شورای سیاسی مجمع روحانیون مبارز است و دومی از بدو تأسیس تا سال 84 دبیرکل همین تشکل بوده است؛ تشکیلاتی که با انشعاب از جامعه روحانیت مبارز و با محوریت نزدیکان امام خمینی و برخی از اعضای دفتر ایشان شکل گرفت و با متوفا نیز طبعا دوستی و مراوده داشتند.

نقش او در دفتر امام را می توان شبیه آیت الله محمد توسلی دانست که البته برخلاف مرحوم جماعتی شهرت داشت. 20ماه بعد از انتخابات پرماجرای سال 88 رییس دوره های سوم و ششم مجلس شورای اسلامی و یکی از 4 نامزد انتخابات به اتفاق دیگر نامزد معترض آخرین نخست وزیر ایران- در خانه محصور شدند و حصر میرحسین موسوی همچنان ادامه دارد.

داستان کروبی و خاتمی اما بسیار قدیمی تر است و وجه بارز آن در انتخابات سال 76 جلوه کرد که مجمع روحانیون مبارز به دبیرکلی مهدی کروبی، بعد از امتناع میرحسین موسوی از پذیرش کاندیداتوری از سیدمحمد خاتمی عضو ارشد خود حمایت کرد درحالی که خود تصریح کرده بود مستقلاً وارد عرصه انتخابات شده است.

آن انتخابات تاریخی اگرچه میدان رقابت خاتمی با ناطق نوری بود اما درلایه زیرین دو تشکل روحانی جامعه روحانیت و مجمع روحانیون- با هدایت مهدوی کنی و کروبی با هم رقابت می کردند تا جایی که یک بار که مرحوم مهدوی به خاتمی طعنه زد کروبی به او هشدار داد مراقب باشد و تصور نکند خاتمی تنهاست.

30ماه بعد از پیروزی خاتمی در آن انتخابات مهدی کروبی به مجلس ششم رفت و پس از 8 سال دوباره رییس مجلس شد و از 79 تا 83 یک عضو ارشد مجمع رییس جمهور بود و دیگری رییس مجلس. کروبی در ریاست جمهوری خاتمی نقش داشت و خاتمی هم دوستان خود در جبهه مشارکت را از رقابت با رفیق دیرین در کسب ریاست مجلس برحذر داشت تا او رییس مجلس شود. انتظار کروبی اما فراتر بود. این که در انتخابات سال 84 هم از نامزدی او برای ریاست جمهوری حمایت کند. کاری که خاتمی به چند دلیل انجام نداد:

اول این که رییس جمهور و برگزارکننده انتخابات بود و نمی خواست موضع صریح و جانبدارانه به سود یک نامزد اتخاذ کند. دوم این که جبهه مشارکت و مجاهدین انقلاب حاضر به حمایت نشده و دکتر مصطفی معین را به میدان فرستاده بودند. ریشه اختلاف آنان احتمالاً بر سر مواضع کروبی در آغاز و پایان مجلس ششم بود.

در آغاز در موضوع قانون مطبوعات و تن دادن به آنچه حکم حکومتی توصیف شد و در پایان نپیوستن به تحصن نمایندگان متحصن و شرکت در انتخابات مجلس هفتم در حالی که پیش تر به اتفاق رییس جمهور هشدار داده بودند به چنان انتخاباتی تن نخواهند داد. قصه محدود به مشارکت و مجاهدین انقلاب نبود. درون خود مجمع روحانیون بر سر تصمیم کروبی برای کاندیداتوری قبل از جلب نظر اعضا اختلاف افتاد تا جایی که برخی چون مجید انصاری خواستار حمایت از هاشمی رفسنجانی شدند. انتقاد اصلی کروبی اما متوجه عبدالواحد موسوی لاری وزیر کشور بود که ترجیح داد از رییس خود در دولت تبعیت کند نه در تشکل.

شیخ معتقد بود نه احمدی نژاد که او باید به اتفاق هاشمی رفسنجانی به مرحله دوم انتخابات سوم تیر 84 راه می یافت و شاکی بود که پس از استراحت کوتاه شبانه ناگاه نام محمود احمدی نژاد را به عنوان نفر دوم دیده است. به نشان اعتراض یا فراتر رفتن از تشکلی صرفاً روحانی از مجمع روحانیون جدا شد و حزب اعتماد ملی را پایه گذاشت و روزنامه اعتماد ملی را منتشر کرد و پس از چندی با جذب محمد قوچانی بر فضای رسانه ای تأثیر گذاشت.

این در حالی بود که مدیر روزنامه اعتماد هم مرد شماره 2 اعتماد ملی بود. نشر روزنامه البته برای کروبی کافی نبود چراکه در سال 84 وعده داده بود یک کانال تلویزیونی ماهواره ای راه بیندازد و مأموریت آن را هم به بهروز افخمی سپرده بود. هم او که در روزنامه شرق با شیخ گفت وگو کرده و وعده یارانه مستقیم 50 هزار تومانی در آن مصاحبه سروصدا کرده بود و کروبی انتظار داشت دوستان او را قانع کند که از وعده های احمدی نژاد نقدتر و ملموس تر است.

منت ها تحلیل درونی اصلاح طلبان این بود که رقابت درون سازمانی است و بیرون اردوی خود نیز رقیب اصلی را قالیباف و نه احمدی نژاد می دانستند تا وعده 50 هزار تومان به هر ایرانی بالای 18 سال را قابل اجرا بدانند. سهل است، برخی آن را دون شأن می پنداشتند و اگر تا قبل از آن بر سر حمایت از کروبی تردید داشتند بعد از طرح این موضوع مصمم تر شدند تا دنبال ائتلاف نباشند. صداوسیما البته در مقابل راه اندازی کانال ماهواره ای موضع گرفت چراکه خود را متولی انحصاری عرصه دیداری و شنیداری می دانند و حالا هم ساترا را برای حفظ همین انحصار به راه انداخته اند.

در سال 84 اصلاح طلبان با 4 نامزد و متفرق به صحنه آمده بودند: کارگزاران و توسعه گراها با هاشمی رفسنجانی، اصلاح طلبان سنتی با مهدی کروبی و صریح ترها با مصطفی معین و در میان آنان محسن مهرعلیزاده هم بود. این رخداد در پی آن بود که خاتمی و کروبی نتوانسته بودند میرحسین موسوی را برای حضور قانع کنند و او دلایل سال 75 را تکرار کرده و گفته بود رییس جمهوری بدون صداوسیما و نیروی انتظامی قدرت کافی در اختیار ندارد.

ردصلاحیت اولیه معین و بازگشت او به صحنه با دخالت رهبری برای تصحیح خطای شورای نگهبان موضع خاتمی را صریح تر کرد و گفت: معین بیاید و مراد او این بود که درگیر مباحث مربوط به حکم حکومتی بودن و نبودن نشوند.

بدین ترتیب انتظار شیخ نه برای حمایت برآورده شده بود نه دخالت برای واداشتن یکی از رقبا به انصراف و نه چالش با شورای نگهبان درباره نتایج مرحله دوم و بدین ترتیب کروبی بعد از انتخابات راه خود را از خاتمی علناً و رسماً جدا کرد هرچند از اردوگاه اصلاح طلبی بیرون نرفت. با این حال برکشیدن محمود احمدی نژاد که نسبت و شباهتی با هیچ یک از آنان نداشت سبب شد در مقابل او در کنار هم تعریف شوند و نه تنها آن دو که هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی و ناطق نوری هم پیوستند.

سه سالی به این منوال گذشت و در نیمه دوم سال 87 بحث انتخابات 88 به میان آمد و مهدی کروبی زودتر از دیگران برای نامزدی اعلام آمادگی کرد. فاصله اندک او با نامزد راه یافته به دور دوم در سال 84 و شهرت با وعده ماهانه 50 هزار تومان اعتمادبه نفس و امید شیخ به پیروزی را بیشتر کرده بود و نگاه ها به خاتمی بود که این بار حمایت می کند یا نه. اما نه تنها از حمایت خبری نبود که در آیین افتتاح تارنمای مجمع روحانیون در بهمن 87 این زمزمه پیچید که خود خاتمی سودای بازگشت به عرصه انتخابات و تکرار تجربه هاشمی در سال 84 را دارد.

قانون اساسی البته تنها بیش از دو دوره متوالی را منع کرده و بازگشت با فاصله بلامانع است اما از مواضع رهبری قابل برداشت بود که شخصاً و نه از جایگاه رهبری رقابت یک رییس جمهوری سابق با نامزدهای دیگر را نمی پسندند. به صورت غیررسمی به خاتمی هشدار داده شد بعید نیست این بار شورای نگهبان با او بر سر مِهر نباشد و کسانی حدس زدند او قصد دیگری دارد و آن همانا آوردن میرحسین موسوی به صحنه بعد از دو بار امتناع است چراکه تکلیف گرا بود و حس می کرد دربرابر جریان خاصی که احمدی نژاد به راه انداخته باید بایستد و رقابت با رییس جمهور مستقر از هیچ نامزد دیگری برنمی آمد.

شاید هم خاتمی تصور می کرد با حضور موسوی شاهد انصراف کروبی هم باشد ولی این اتفاق نیفتاد و این خود خاتمی بود که از نامزدی انصراف داد و شال سبز را بر گردن میرحسین انداخت و تمام قد پشت سر او قرار گرفت و چون رقابت اصلی با احمدی نژاد بود کروبی و موسوی در کنار هم تصور شدند و حتی مناظره آن دو بیشتر به گفت وگو و نقد شخص ثالث بدل شد.

اتفاقات بعد از 88 آن دو رفیق قدیمی را بیشتر کنار هم قرار داد در حالی که هاشمی و ناطق نوری هم بیش ازپیش به آنان پیوسته بودند چراکه احمدی نژاد در مناظره ها به هر دو تاخته بود و کار به جایی رسید که هاشمی و خاتمی و کروبی در مراسم تنفیذ دوره دوم احمدی نژاد شرکت نکردند. هر چند روزنامه های موسوی و کروبی بعد از انتخابات 88 به محاق توقیف رفتند (اگرچه اعتماد ملی تا دو ماه بعد تحمل شد) اما حصر از بهمن 89 شروع شد و خبر آن را دو روز زودتر احمد جنتی در نماز جمعه تهران داده و به استقبال رفته بود.

خاتمی هم ممنوع التصویر شد و از بازگشت هاشمی رفسنجانی به نماز جمعه هم خبری نبود و کروبی دی 95 در حصر بود که خبر درگذشت آیت الله را شنید و مجال شرکت در مراسم تشییع را نیافت. کروبی متولد 1315 است و خاتمی 1322یعنی یکی 89ساله شده و دیگری 82ساله و در دهه نهم عمر از شور و هیجان ربع قرن قبل فاصله گرفته اند و هر چند اول بار نیست که بعد حصر دیدار می کنند اما این اتفاق در فضایی عمومی رخ داده است.

با این همه قابی که می توانست شورانگیز باشد بیشتر به کار نقل خاطرات می آید چندان که در سطور پیشین و همین نوشته روایت شد. روزگاری مراسم ترحیم فرصتی برای شهروندان بود تا مردان سیاست را از نزدیک ببینند. اکنون اما چندان خبری از مردمان دیگر نیست و مردمان از یک سو در فضای مجازی سرگرم اند و از جانب دیگر درگیر تأمین معیشت که هر روز تنگ تر می شود.

تبلیغات براندازان هم حول آن است که تفکیکی صورت نپذیرد و همه را به یک چوب براند و نسل تازه اگر اهل مطالعه تاریخ سیاست نباشد چه می داند چه امیدها برخاسته بود و مدعیانی از راه رسیدند که هم سید را کنار زدند که امام خمینی فرزند فاضل و با تقوا و متعهد خود توصیف کرده بود و هم شیخ را که دوست خوب . اگر در دهه های 60 و 70 تنها فرصت دیدار برای سیاسیون نهضت آزادی و روشن فکران وقتی بود که یکی از آن ها چشم از جهان می بست حالا انگار روحانیون فاصله گرفته از ساختار رسمی هم تنها در این گونه مراسم دیداری تازه می کنند.

در حکومتی که به نام روحانیون شناخته می شود حالا دیگر نه یک روحانی رییس جمهور است و نه یک روحانی رییس مجلس و اگر در سال های 76 و 96 دو روحانی از دو جناح سیاسی رقابتی جدی را سامان دادند و مردمان را برای رأی آوردن یکی و بازماندن دیگری تشویق به مشارکت کردند در انتخابات 1403آرای تنها روحانی که دبیر یک تشکل پرسابقه هم هست از چند صد هزار فراتر نرفت.

زمانه دیگر شده و کروبی و خاتمی به سبب وقوف به این واقعیت همچنان از پاره ای هم لباسان خود متمایزند که در تریبون های نمازجمعه به تهدید این و آن و تکرار شعارهایی مشغول اند که خریداران اندکی در جامعه دارد.

خواجه شیراز از صبر و ظفر به عنوان دوستان قدیم یاد می کند. دو رفیق قدیمی هم به صبر شناخته می شوند اگرچه از روی کار آمدن پزشکیان هم بعید است احساس ظفر داشته باشند.

حافظ البته به صبر و ظفر بسنده نکرده و در ادامه گفته است:

بر سر آنم که گر ز دست برآید

دست به کاری زنم که غصه سرآید

مهم تر از قصه صبر کروبی یا احساس ظفر خاتمی بعد از پیروزی پزشکیان دست زدن به کاری است تا غصه سرآید؛ غصه تحریم و تورم و انزوا.