نصرالله تاجیک در روزنامه اعتماد نوشت: بیانیه اخیر چهار کشور اروپایی که تنها یک روز پس از تفاهم ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر شد و اقدام کره جنوبی و بیانیه اعضای مکانیسم پاسخ سریع گروه هفت (آلمان، کانادا، ایالات متحده، فرانسه، ایتالیا، ژاپن، بریتانیا و اتحادیه اروپا) به اتفاق کشورهای همراه (استرالیا، نیوزیلند، هلند و سوئد) در مورد مسائل داخلی ایران نشانه ای روشن از استراتژی تازه غرب در قبال تهران است؛ استراتژی ای که می توان آن را نمدمال کردن ایران توصیف کرد.

به بیان دیگر، غرب با تقسیم کار، تلاش می کند از یک سو آژانس را به سمت تفاهم با ایران سوق دهد و ازسوی دیگر با صدور بیانیه های سیاسی و تهدیدآمیز، فشار روانی و رسانه ای مداومی بر تهران وارد سازد. بعد از بیانیه قاهره بعضی تحلیلگران چنین رفتاری را پیش بینی می کردند و قابل پیش بینی بود که چنین رفتاری را شاهد باشیم.

گفته می شد احتمالا اروپایی ها به دنبال کاستن از سطح فشارهای خود و از دست دادن این فرصت که برای آن در برجام مانده بودند، نیستند و احتمال چنین موضع گیری داده می شد. این استراتژی نمدمال با اعمال فشار روانی با هدف ایجاد نوعی سردرگمی در محاسبات ایران و محدود کردن امکان اتخاذ مواضع منطقی و حساب شده از سوی تهران است؛ رویکردی که درنهایت فضای دیپلماسی را متشنج و دشوارتر می کند که منجر به عدم اتخاذ موضعی معقول ازسوی ایران خواهد شد، اما همچنان ایران باید به دیپلماسی وفادار بماند. هر چند این وضعیت می تواند برای ایران هزینه زا باشد، اما واقعیت این است که در شرایط کنونی کشور که تا حدودی تحمیلی یا بر اثر بلاتصمیمی یا بدتصمیمی ایجاد شده راهی جز پیگیری دیپلماسی پیشِرو ندارد. چه به دلیل فشارهای بیرونی و چه در نتیجه برخی سوءتدبیرها در گذشته، امروز فضای مانور ایران محدودتر از گذشته شده است.

فرصت های اهرم سازی به ویژه در عرصه دیپلماسی و آنچه به ایران مربوط می شود، کاهش یافته و ما برخلاف انتظار نتوانسته ایم یک بلوک قدرتمند منطقه ای یا بین المللی برای حمایت از خود شکل دهیم، زیرا در عمل، ایران بار سنگین این تقابل را به تنهایی بر دوش می کشد؛ درحالی که ظرفیت مادی و معنوی کشور برای چنین فشاری، آماده و کافی نیست. مگر آنکه بیشتر به تحولات بیرونی و منطقه ای و بین المللی چشم بدوزیم که آن هم به تنهایی کفایت نمی کند! در همین چارچوب، تفاهم اخیر ایران و آژانس نیز واجد اهمیت خاصی است.

این تفاهم به گونه ای طراحی شده که اگر اروپایی ها حاضر به همکاری و همراهی با روند جدید همکاری ایران و آژانس نباشند، اساسا امکان استمرار این همکاری میان تهران و آژانس زیر سوال خواهد رفت. طبیعی است که توقف چنین روندی تبعات سیاسی و حقوقی مهمی برای ایران به همراه خواهد داشت و پرسش اساسی این است که آیا کشور برای رویارویی با این تبعات آماده شده است یا خیر؟!

بحث من این است که ایران اگر در شرایط کنونی کارت های بازدارنده کافی برای اعمال فشار متقابل در اختیار داشت شرایط قطعا متفاوت بود! درنتیجه، الان که آن بازدارندگی خاورمیانه ای آسیب دیده بیش از هر چیز به یک دوران گذار و صبوری دیپلماتیک نیازمندیم؛ دوره ای که در آن با صبر، پایداری و وفاداری دیپلماتیک، طراحی و ابتکار عمل و ایده های نو و پیشنهادهای جدید بتوانیم مرحله حساس فعلی را پشت سر بگذاریم و در آینده با شرایطی بهتر و ابزارهایی قوی تر اهداف ملی خود را دنبال کنیم.

هر چند که همچنان بیانیه یا تفاهمی که اخیرا میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی شکل گرفته، هنوز به طور رسمی منتشر نشده و جزییات مکتوب آن دراختیار رسانه ها قرار نگرفته است. از همین رو، نمی توان با قطعیت درباره مفاد دقیق آن سخن گفت. با این حال، روشن است که هرگونه اختلاف بر سر این متن به سود ایران نخواهد بود.

در شرایط کنونی، علی رغم آنکه آژانس همواره به سیاسی کاری و سوءاستفاده از موقعیت خود متهم می شود، تهران راهی جز همکاری با این نهاد ندارد. تمرکز اصلی آژانس اکنون بر سر موضوع حساس 400 کیلوگرم مواد غنی شده 60درصدی ایران است؛ سایر مواردی که مطرح می شود بیشتر جنبه پوششی دارند. بنابراین، حتی اگر نقدهایی به عملکرد آژانس وارد باشد، ایستادن در موضع تقابل آشکار با این نهاد می تواند تبعات سنگینی برای کشور به همراه داشته باشد.

تجربه گذشته نیز نشان داده که آژانس به عنوان یک مرجع بین المللی به راحتی قادر است پرونده ایران را ذیل فصل هفتم منشور ملل مطرح کند؛ اتفاقی که پیامدهای آن برای تهران کاملا روشن است. از این منظر، منطقی نیست خطوط قرمز خود را آن قدر گسترده کنیم که همکاری با آژانس به نقطه تقابل برسد، بلکه باید کوشید این نهاد از فضای سیاسی فاصله بگیرد و تعاملات خود با ایران را در چارچوب فنی و تکنیکی دنبال کند. در عرصه داخلی، هر چند مباحثی چون مسوولیت های دستگاه های نظارتی یا رقابت های جناحی وجود دارد، اما این مسائل در شرایط فعلی تعیین کننده نیستند.

آنچه اهمیت دارد، مدیریت تعامل همزمان با سه بازیگر اصلی است: آژانس، اروپا و امریکا. اکنون که تفاهمی با آژانس به دست آمده، باید تلاش شود این توافق زمینه اجرایی پیدا کند. روشن شدن و شفاف شدن این مسیر، بی تردید بر روابط ایران با اروپا نیز اثر مثبت خواهد گذاشت، اما خود اروپا در اختلاف با ما نیز بی انگیزه نیست! باید نقاط مشکل زا را کالبدشکافی و رفع و رجوع کرد. قضیه اوکراین ازجمله این مسائل است. درخصوص ایالات متحده نیز، مسیر و الزامات خاص خود را دارد.

اینجا مساله اسراییل مهم است و اینکه دلیلی ندارد به تنهایی مقابل اسراییل قرار بگیریم! در شرایط کنونی، زمان به عامل تعیین کننده بدل شده است. اروپا تمایلی ندارد فرصت استفاده از مکانیسم ماشه را از دست بدهد. اساسا حضور اروپا در برجام نیز بیش از هر چیز برای حفظ همین ابزار بوده تا بتواند با امتیازی در دست در مقابل امریکا در معادلات منطقه ای و بین المللی نقش آفرین باقی بماند.

در واقع، اروپا از این اهرم برای معامله و بده بستان با امریکا بهره می گیرد و در این مسیر، هزینه آن را از جیب ایران می پردازد. با وجود این، گرداننده اصلی این تعزیه گردان سیاسی همچنان ایالات متحده است. واقعیت آن است که ایران در حال حاضر فاقد اهرم های بازدارنده موثر برای معامله با امریکا است. سرمایه گذاری های منطقه ای کشور تا حد زیادی آسیب دیده و ابزار فشار ما در عرصه سیاست خارجی تاحدی تضعیف شده است.

بنابراین، بحث تعامل یا مذاکره با امریکا از منظر انتخاب های متنوع مطرح نیست، بلکه از این جهت اهمیت دارد که واشنگتن صحنه گردان اصلی است و ما ناگزیر باید برای مدیریت این وضعیت، فرمولی واقع بینانه طراحی کنیم. می دانیم که امریکا با خیال آسوده و از موضع بی نیاز، با ایران برخورد می کند. این کشور با واگذاری بخشی از فشارها به اروپا، عملا هزینه ای متحمل نمی شود و تلاش دارد ایران را در موقعیتی قرار دهد که خود داوطلبانه به سمت واشنگتن برود.

خطر اصلی اینجاست که بی تصمیمی یا تاخیر در تصمیم گیری می تواند ایران را در موقعیتی قرار دهد که هم زیان های فشار غرب را متحمل شود و هم از امتیازات احتمالی مذاکرات بی بهره بماند. به علاوه، ضعف در بازدارندگی خارجی و داخلی، شرایط را پیچیده تر کرده است. در داخل به دلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و شکاف های سیاسی، انسجام ملی آسیب دیده است. در خارج هم به دلیل تحولات خاورمیانه!

این وضعیت ایران را در موقعیتی شکننده قرار داده و ضرورت طراحی یک سیاست تازه برای خروج از دور باطل فعلی را دوچندان کرده است. هرچند تحولات منطقه ای از جمله حمله اسراییل به قطر و جنگ غزه می تواند فضای بین المللی را تا حدی به سود ایران متأثر سازد، اما این متغیرها صرفا اهرم های کمکی هستند و نمی توان بار اصلی سیاست خارجی را بر آن ها سوار کرد.

جایگاه ژئوپلیتیک ایران به اندازه ای مهم است که کشور باید بر پایه ظرفیت ها و اهرم های داخلی خود سیاست خارجی اش را بازطراحی کند. به بیان دیگر، تحولات منطقه و بحران های جهانی شاید فرصت های مقطعی فراهم کنند، اما کلید اصلی در گرو بازسازی اهرم های پایدار و داخلی است؛ امری که متاسفانه باید سال ها پیش آغاز می شد و امروز بیش از هر زمان دیگری ضرورت یافته است و باید شرایط را به نحو مطلوبی مدیریت کنیم.

فرصت های نشست های بین المللی و منطقه ای فرصت مغتنمی برای لابیگری و یارگیری و فرصت سازی است برای فعال کردن مذاکره ایران و امریکا. ما نیاز به یک اراده ملی برای حل مشکلات خود با غرب داریم. اراده ای ناشی از انسجام داخلی حداکثری. ان شاءالله!