امیدها برای تصویب طرحی جهت ارائه مجوز خرید خدمت سربازی نقش بر آب شده است و اخبار منتشرشده در این زمینه گویای حقیقت دیگری است.

به گزارش رویداد 24، تنها چند ساعت پس از انتشار اخباری در برخی رسانه ها مبنی بر موافقت کمیسیون تلفیق با طرح خرید خدمت سربازی برای مشمولان غایب، رحیم زارع، عضو کمیسیون تلفیق بودجه مجلس این خبر را تکذیب کرد. پیش تر رسانه ها نوشته بودند کمیسیون تلفیق با این طرح موافقت کرده و متأهلان و افراد بالای 35 سال در اولویت هستند و قیمت خرید خدمت بر اساس مقطع تحصیلی متفاوت خواهد بود.

زارع با رد این خبر گفت: برخی رسانه ها بدون توجه به آیین نامه داخلی مجلس، اقدام به انتشار اخباری می کنند که صحت ندارد. بر اساس آیین نامه، کمیسیون تلفیق بودجه در حال حاضر جلسه ای ندارد و چنین مصوبه ای نیز در دستور کار قرار نگرفته است.

احتمالاً سرنوشت خرید خدمت سربازی در لایحه بودجه سال آتی هم مشابه سال های گذشته باشد. این طرح تحت عنوان خرید خدمت یا جریمه مشمولان غایب از سال 1394 تا 1397 اجرا شد. پیش از آن نیز طرح هایی برای مشمولان دارای بیش از پنج سال غیبت یا مقیم خارج از کشور مطرح شد، اما هیچ کدام به نتیجه نرسید و حتی به صحن علنی مجلس هم نرفت.

محسن زنگنه، عضو دیگر کمیسیون تلفیق، علت این مسئله را مخالفت ستاد کل نیروهای مسلح عنوان کرده و توضیح داده: آزاد شدن خرید خدمت سربازی اساسا در حیطه اختیارات مجلس نیست و تصمیم نهایی برعهده ستاد کل نیروهای مسلح خواهد بود و در قانون بودجه 1404بندی در این زمینه گنجانده نشده است.

به نظر می رسد تا زمانی که ستاد کل نیروهای مسلح مخالف باشد، احتمال بازگشت خرید خدمت به قانون بسیار اندک خواهد بود.

از نظر حقوقی نیز در صورت تصویب چنین طرحی در مجلس و تأیید شورای نگهبان، تدوین آیین نامه اجرایی برعهده ستاد کل نیروهای مسلح و سازمان نظام وظیفه خواهد بود.

در حال حاضر به جای خرید خدمت، تسهیلاتی همچون کاهش مدت خدمت سربازی به 14 ماه (در مناطق عملیاتی) یا معافیت از سربازی مشمولان پدر دارای 3 فرزند و بیشتر در نظر گرفته شده است و مشمولان غایب با بیش از 8 سال غیبت می توانند خدمت خود را به صورت ناپیوسته بین 2 تا 8 سال انجام دهند.

از نخستین سال های پس از انقلاب، قوانین مربوط به خدمت وظیفه عمومی بارها تغییر کرده است. در سال 1363 نخستین قانون جامع وظیفه عمومی تصویب شد و چارچوب کلی معافیت ها و شرایط اعزام مشمولان را مشخص کرد. در دهه هفتاد، برای نخستین بار طرح خرید خدمت سربازی برای مشمولان غایب چه در داخل و چه خارج کشور مطرح شد، اما افکار عمومی با آن همراهی نکرد و این طرح خیلی زود کنار گذاشته شد.

اجرای خرید خدمت بار دیگر در دولت حسن روحانی بین سال های 1394 تا 1397 از سر گرفته شد و این بار با استقبال بیشتری مواجه شد. طبق مصوبه شورای عالی امنیت ملی، فروش خدمت به مشمولان دارای بیش از هشت سال غیبت در دستور کار قرار گرفت. با این حال، مبلغ خرید خدمت یا همان جریمه غیبت محل بحث فراوان بود و در سال پایانی اجرای طرح به رقم 50 میلیون تومان رسید.

در بودجه سال 1398، مجلس طرح خرید خدمت را به کلی حذف کرد. مخالفان معتقد بودند این قانون نوعی بی عدالتی است. یکی از نمایندگان مجلس آن زمان گفته بود: این قانون راهی ایجاد کرده بود که افراد مدتی به خدمت نروند و بعد با پرداخت پول از زیر بار سربازی شانه خالی کنند. دلیل دیگر برای مخالفت، تبعیض اقتصادی بود؛ چرا که پرداخت جریمه برای طبقات پایین جامعه ممکن نبود و تنها افراد مرفه می توانستند از این امتیاز استفاده کنند.

گذشته از خرید خدمت، انواع دیگری از معافیت ها نیز طی سال های گذشته به اجرا درآمده است. معافیت فرزندان ایثارگران بر اساس ماده 45 قانون وظیفه عمومی از سال 1356 برقرار شد. بر پایه این قانون، اگر پدر یا برادر مشمول، شهید، اسیر، معلول یا مفقودالاثر می شدند، فرزندان ذکور می توانستند معاف یا از برخی مزایا برخوردار شوند. در سال 1396 نیز مجلس تصویب کرد که فرزندان ایثارگران با دو شرط نداشتن غیبت و خدمت والد ایثارگر و با پرداخت پنج میلیون تومان، کارت معافیت دریافت کنند.

همچنین معافیت کفالت بر اساس ماده 6 بهزیستی و تفاهم نامه سازمان بهزیستی با سازمان نظام وظیفه اجرا شد. این معافیت شامل افرادی می شود که یک یا دو نفر از اعضای خانواده شان تحت پوشش بهزیستی قرار دارند.

از دیگر مصوبات اخیر، معافیت برای مشمولان غیرغایب بالای 35 سال دارای حداقل دو فرزند است که از شهریور 1403 اجرا شد. اکنون نیز معافیت پدران دارای سه فرزند و بیشتر تنها تا پایان سال 1404 اعتبار دارد.

حال که حساسیت های نظامی و امنیتی و سایه جنگی احتمالی بر سر کشور سنگینی می کند، موضوع خرید خدمت سربازی پیچیده تر از همیشه خواهد شد؛ موضوعی که برای بخشی از جمعیت مشمولان غایب بین 3 تا 4 میلیون نفری تخمین زده شده اهمیتی ویژه خواهد داشت.

تجربه خرید خدمت سربازی و انواع معافیت ها نشان می دهد که وقتی خدمت سربازی به سمت اختیاری بودن متمایل می شود، نارضایتی ها از ناعادلانه بودن شرایط و شکایت از قیمت ها افزایش می یابد. از سوی دیگر، اجباری بودن کامل می تواند با مقاومت مشمولان و جمعیت قابل توجهی از سربازان فراری همراه شود.

برخی از کشورها مدل ترکیبی، با تسهیلات جایگزین و محدودیت ها، بهترین گزینه شناخته اند. بسیاری از کشورهای اروپایی مانند آلمان و فرانسه، به سمت سربازی اختیاری و حرفه ای حرکت کرده اند. این کشورها نیروی نظامی شان عمدتاً از سربازان داوطلب و نیروهای قراردادی تشکیل می شود و اجباری بودن صرفاً در شرایط اضطراری مطرح می شود. در چنین شرایطی میزان درآمد سربازان و افزایش انگیزه اهمیتی ویژه پیدا می کند.