فرارو- وزیر آموزش و پرورش، اساسنامه مدرسه مجازی را ابلاغ کرد؛ اما آمادگی نظام آموزشی ایران برای چنین اساسنامه ای مورد پرسش است.

به گزارش فرارو، علیرضا کاظمی، وزیر آموزش و پرورش، اساسنامه مدرسه مجازی را با هدف ارتقای کیفیت تعلیم و تربیت و بهره گیری هوشمندانه از فناوری های نوین ابلاغ کرده است. این اساسنامه می تواند در مواجهه با روزهای پرچالش آموزش مجازی و اختلافات میان والدین، دانش آموزان و مدارس، راه گشا باشد. با این حال، هنوز سؤال این است که زمینه و بستر اجرایی این مدارس چگونه فراهم خواهد شد؟

برگزاری کلاس ها به شکل مجازی از دوران کرونا در ایران رایج شد. جامعه ایران ناگهان متوجه شد به بستری نیاز دارد که عملاً برای آن آماده نبود. در روزهای ابتدایی، مدارس با چالش های فراوانی روبه رو شدند، اما با ادامه یافتن بحران کرونا، زمینه ها به تدریج فراهم شد. به عنوان مثال، اپلیکیشن شاد در اسفند 1398 راه اندازی شد تا امکان آموزش مجازی مؤثر را فراهم کند و از ابتدای سال 1399 به صورت رسمی در دسترس مدارس و معلمان سراسر کشور قرار گرفت. با این حال، از همان روزهای اول با مشکلات متعددی مواجه شد؛ از اختلالات اینترنت گرفته تا هزینه های خرید اینترنت که بر دوش خانواده ها یا معلمان می افتاد.

این هزینه ها همراه با باگ های دیگر اپلیکیشن، باعث شد برخی مدارس تصمیم بگیرند کلاس های مجازی خود را در پلتفرم هایی مانند اسکای روم برگزار کنند؛ اما این فضا نسبت به شاد گران تر بود و برخی خانوارهای نابرخوردار را بیش از پیش با مشکل مواجه می کرد. پیش از ابلاغ اساسنامه مدارس مجازی، وزیر آموزش و پرورش تأکید کرد: برگزاری کلاس های درس در ایام غیرحضوری و فعالیت های فوق برنامه که نیاز به بستر مجازی دارند، فقط در شاد، به ویژه بستر کلاس های مجازی شاد، مجاز است.

در بخشنامه مربوط به امکانات شاد آمده است که این سرویس می تواند کلاس های آموزشی غیرحضوری تا 50 نفر، جلسات ویدئوکنفرانس تا 400 نفر و وبینارهای آموزشی تا 4 هزار نفر را در بستر بومی مدیریت و نظارت کند و مقرون به صرفه باشد. با این حال، مشکلات همچنان پابرجا است و حتی در روزهایی که شهرها به دلایل آلودگی هوا، گرما یا سرما تعطیل می شوند نیز ادامه دارد.

ماهان، یک دانش آموز پایه ششم در مورد نسخه های به روزشده شاد گفت: توقع داریم با رفع باگ ها روبه رو شویم، اما انگار همه چیز بدتر شده است. برای آپلود یک عکس باید مدت طولانی منتظر بمانیم و بعد خانم معلم فکر می کند تازه در حال نوشتن تکالیف هستیم. همچنین ساحل، دانش آموزی دیگر، افزود: بریده بریده شنیده شدن صدای معلم واقعا عصبی کننده است. تا سعی می کنیم با کلاس ارتباط برقرار کنیم، همه چیز خراب می شود. در این میان، برادر کوچکم هم هست و وقتی همزمان آنلاین می شویم، اینترنت خانه ضعیف تر می شود و مادرم مجبور است بالای سر او باشد تا قطع و وصلی شاد را مدیریت کند. در واقع از همه کارهایمان جا می مانیم.

یک معلم باسابقه به خبرنگار فرارو در مورد اساسنامه مدارس مجازی و بستر برگزاری کلاس های آن گفت: نکته مهم این است که اساسنامه جدید تمام دانش آموزان را شامل نمی شود و مدارس مجازی برای موارد خاص طراحی شده اند. با این حال، برطرف نشدن این چالش ها، مسیر این مدارس را از ابتدا هموار نخواهد کرد. فراهم کردن یک اپلیکیشن یا بستر آموزشی مناسب می تواند باعث شود حتی مدارس معمولی نیز با چنین مشکلاتی مواجه نشوند.

نکته قابل توجه در اساسنامه ابلاغ شده درباره مدارس مجازی این است که سازوکار اقتصادی آن ها مشابه مدارس غیردولتی تعریف شده است؛ همان مدارسی که امسال خبر رسید شهریه شان در برخی موارد حتی از 140 میلیون تومان هم فراتر رفته است.

در ماده 5 اساسنامه، گروه هایی که امکان تحصیل در این مدارس را دارند مشخص شده اند: ایرانیان مقیم خارج از کشور، اتباع خارجی ساکن ایران، بازماندگان از تحصیل زیر 18 سال به دلایلی مانند نبود مدرسه در محل، معلولیت جسمی یا بیماری های خاص، دختران ازدواج کرده و همچنین بازماندگان از تحصیل بالای 18 سال. پرسش اصلی اینجاست که به جز گروه نخست که توان مالی شان مبهم و بدون آمار دقیق است، آیا سایر گروه ها نیز باید شهریه ای مشابه مدارس غیردولتی پرداخت کنند؟

در خصوص اتباع خارجی باید یادآور شد که در شهریور سال گذشته، زمانی که موضوع ردمرز مهاجران افغانستانی هنوز جدی نشده بود، مرکز آمار ایران اعلام کرد که بین مارس 2023 تا مارس 2024 بیش از 97 درصد مهاجران ورودی به ایران از افغانستان بوده اند. این در حالی است که نادر یاراحمدی، مشاور وزیر و رییس مرکز امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، تأکید کرده بود: آن ها مشکل اقتصادی دارند و وارد کشور ما می شوند. بنابراین بعید است چنین خانواده هایی توان پرداخت شهریه های بالای مدارس مجازی را داشته باشند.

بازماندگان از تحصیل زیر 18 سال نیز بر اساس اساسنامه شامل کودکانی می شوند که به دلیل نبود مدرسه، معلولیت جسمی، بیماری های خاص یا ازدواج زودهنگام از تحصیل بازمانده اند. در این زمینه رضوان حکیم زاده، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، تصریح کرده است: عوامل مدرسه ای مانند نبود معلم و مدرسه از یک سو، و عوامل خارج از نظام آموزشی همچون فقر اقتصادی و فرهنگی یا برخی تعصبات خانوادگی از سوی دیگر مانع حضور کودکان در مدارس می شود.

در این میان، مسئله اقتصادی پررنگ تر از سایر عوامل است اما در همین راستا، موسی الرضا کفاش، معاون دبیرکل شورای عالی آموزش و پرورش، تأکید کرده است: برای این گروه از دانش آموزان که توان پرداخت هزینه و تهیه تجهیزات را ندارند، وزارت آموزش و پرورش موظف است حمایت های لازم را ارائه دهد.

این وضعیت برای بازماندگان از تحصیل بالای 18 سال نیز تکرار می شود، چرا که علل ترک تحصیل در این دو گروه تقریباً مشابه است. یک کارشناس آموزش در گفت وگو با فرارو گفت: سال ها در مناطقی از تهران تدریس کردم که وضعیت اقتصادی و فرهنگی خانواده ها بسیار نامناسب بود. دانش آموزانی داشتم باهوش، باانگیزه و مستعد، اما فقر آن ها را از ادامه مسیر بازمی داشت… حتی برخی ناچار می شدند برای تهیه یک گوشی موبایل، دست به تصمیماتی دردناک و غیرقابل باور بزنند.

این در حالی است که اصل سی ام قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران صراحت دارد: دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم کند و وسایل تحصیلات عالی را تا سرحد خودکفایی کشور به صورت رایگان گسترش دهد.

یکی از مهم ترین نقدها به مدارس مجازی، مسئله کیفیت یادگیری است. بسیاری از کارشناسان معتقدند که آموزش آنلاین در ایران بیشتر از آنکه یادگیری عمیق ایجاد کند، به حضور صوری و پر کردن چک لیست ها محدود شده است. ضعف در تعامل مستقیم با معلم، نبود امکان فعالیت های گروهی و مشکلات فنی، از عواملی هستند که کیفیت آموزش را کاهش می دهند.

یک کارشناس تعلیم و تربیت نیز به فرارو گفت: در آموزش مجازی، دانش آموزان اغلب تنها شنونده اند و مشارکت واقعی بسیار پایین است. این موضوع باعث می شود که پرورش مهارت های اجتماعی، کار تیمی و حتی خلاقیت تحت تأثیر قرار گیرد.

از سوی دیگر، فاصله طبقاتی آموزشی در فضای مجازی پررنگ تر می شود؛ دانش آموزانی که امکانات اینترنت پرسرعت و ابزار مناسب دارند، شانس بیشتری برای یادگیری مؤثر پیدا می کنند، در حالی که دانش آموزان محروم عقب می مانند.

برخی معلمان نیز بر این باورند که حتی بهترین زیرساخت ها نمی توانند جایگزین کامل حضور در کلاس شوند. یکی از معلمان دبیرستان در این باره گفت: فضای مدرسه فقط محل آموزش کتابی نیست؛ ارتباط عاطفی، تعامل میان همسالان و یادگیری مهارت های زندگی چیزی است که آموزش مجازی به سختی می تواند فراهم کند.

با این وجود، کارشناسان تأکید دارند اگر بستر فنی ارتقا یابد و محتوای آموزشی متناسب با فضای آنلاین تولید شود، مدارس مجازی می توانند فرصت های تازه ای هم ایجاد کنند؛ از جمله دسترسی به معلمان متخصص در مناطق دورافتاده، برگزاری کلاس های بین المللی و حتی صرفه جویی در هزینه های آموزشی.

در این خصوص فروغ تیموریان دبیر پایه دوازدهم و کارشناس مسائل آموزشی گفت: اگر می خواهیم این وضعیت بهبود یابد، باید مسئولان فرهنگی، آموزشی و رسانه ها به میدان بیایند. از محتوای یک بیلبورد در خیابان گرفته تا کتاب، برنامه تلویزیونی و هر ابزار دیگری می تواند در فرهنگ سازی مؤثر باشد. خانواده، جامعه و نظام آموزشی هرکدام نقش مهمی دارند.