محمدجواد روح در روزنامه هم میهن نوشت: آخرین روزهای هفته ای که گذشت، پر از رخدادها و تحولات منطقه ای و بین المللی بود. در این میان، دو رخداد حمله اسراییل به قطر برای ترور رهبران حماس و توافق ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسی ها از تاسیسات هسته ای بیش از دیگر موارد، خودنمایی می کرد.

رخداد نخست، بیش از همیشه اسراییل و دولت تندرو نتانیاهو را در منظر جهانی به چالش کشید و آن را فراتر از خودکامه ای جنایتکار و پیش برنده ماشین نسل کشی در غزه و توسعه طلبی در کرانه باختری، به سطح تهدیدی علیه ثبات و امنیت منطقه ای ارتقا داد. به ویژه آنکه این بار، تنش زایی نتانیاهو نه متوجه کشورهای پیرامونی شده بود و نه ایران که آن را سر مار و عامل همه تهدیدات علیه موجودیت اسراییل معرفی می کند.

نتانیاهو این بار قطر را هدف گرفت که از اصلی ترین متحدان آمریکا و میزبان مهمترین پایگاه های نظامی این کشور در منطقه است و به نوعی، یکی از لنگرگاه های سیاست خاورمیانه ای آمریکا محسوب می شود. ازهمین روست که شخص ترامپ در پیامی که پس از این حمله منتشر کرد، کوشید حساب حماس را کاملاً از سران قطر جدا کند و بر تداوم همکاری های دوحه-واشنگتن پای فشارد و به نوعی ضمنی و تلویحی، نارضایتی خود را از اقدام نتانیاهو بروز دهد. همچنان که در بیانیه شورای امنیت علیه حمله به قطر، آمریکا شاید برای اولین بار از وتو یا رای مخالف به محکومیت عملیات اسراییل خودداری کرد.

رخداد دوم یعنی توافق ایران با آژانس بین المللی انرژی اتمی برای ازسرگیری بازرسی ها از تاسیسات هسته ای، از منظری کلان درست نقطه مقابل اقدام اسراییل بود. به عبارت دقیق تر، اگر نتانیاهو با حمله به قطر خود را بیش از همیشه در مقام سیاستمداری ضدثبات و امنیت منطقه ای و حتی جهانی نشان داد؛ ایران با پذیرش ازسرگیری همکاری ها با آژانس، تصویری جویای ثبات و خواستار کاهش سطح تنش از خود به ناظران جهانی ارائه کرد.

این توافق، حتی اگر نتواند اقدامات آمریکا و تروییکای اروپایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه را متوقف کند؛ اما دست کم پیشبرد آن را با دست اندازهایی مواجه می سازد و درعین حال، یکی از شرایط تروییکای اروپایی برای توقف اسنپ بک و بازگرداندن تحریم های شورای امنیت را محقق می سازد.

البته، ایران در سال های گذشته به ویژه در دوران ریاست جمهوری جو بایدن و قبل از جنگ اوکراین، فرصت و امکانات بیشتری برای احیای برجام و حل مسائل خود با آمریکا و اروپا داشت که با فضاسازی و رویاپردازی های تندروها و دل بستن حاکمان به شرق، بر باد رفت. بااین حال، در شرایط کنونی نیز و درحالی که نتانیاهو تصویری ضدثبات و امنیت از اسراییل ارائه می دهد؛ باز همین توافق شکننده با آژانس می تواند منفذی و روزنی برای ایران بگشاید تا روایت های ایران هراسانه را به چالش بکشد و حتی بستر همکاری های امنیتی با کشورهای منطقه را فراهم آورد.

در چنین شرایطی، واکنش جریان های رادیکال جناح راست به این دو رخداد قابل تأمل است. نگاهی به مواضع نمایندگان تندرو مجلس و روزنامه ها و رسانه های این طیف در چند روز گذشته، نشان می دهد که آنان بیشتر از آنکه از حملات نتانیاهو ناراضی و نگران باشند و ادامه سیاست تندروهای اسراییل را زیر سؤال ببرند؛ از توافق ایران و آژانس شاکی هستند و عباس عراقچی و حتی علی لاریجانی و شورای عالی امنیت ملی را سوژه حملات خود قرار داده اند.

جریان تندرو حاکم بر مجلس دوازدهم که در حوزه سیاست خارجی از همراهی و حمایت میلیتاریست هایی چون محمدباقر قالیباف هم برخوردارند؛ همان طور که در مجلس یازدهم قانون اقدام راهبردی را برای جلوگیری از احیای برجام در سال آخر دولت روحانی تصویب کردند، در مجلس دوازدهم نیز با سود جستن از فضای پس از جنگ 12روزه، قانونی را برای کاهش سطح همکاری ها با آژانس گذراندند که البته، تصمیم گیرنده نهایی را شورای عالی امنیت ملی قرار داده بود.

بااین حال، پس از توافق ایران و آژانس، تندروهای مجلس و رسانه های همسو، وزیر امورخارجه و حتی دبیر شورای عالی امنیت ملی را با عباراتی تند هدف گرفته اند که چرا بدون هماهنگی و اطلاع آنان، وارد مذاکره و توافق با مدیرکل آژانس شده اید و حال هم، باید متن توافق را منتشر کنید تا مبادا با آنچه ما می پسندیم و درست می دانیم، در تعارض باشد.

نکته قابل تامل در واکنش های تندروها به هر دو رخداد، این است که مسئله اصلی و به نوعی اصلی ترین مسئله آنان نه ثبات منطقه یا کاهش تهدیدها علیه ایران، بلکه دشمنی و ستیز با مذاکره و تنش زدایی است. این دشمنی و ستیز، البته سابقه ای دیرینه و دست کم ربع قرنی دارد. آنان این دشمنی خود را در ادوار مختلف نشان داده اند.

در زمان دولت خاتمی در مواجهه با گفت وگوی تمدن ها و یا مصاحبه با سی ان ان برآشفتند. در دولت روحانی که بام تا شام به مقابله با برجام برخاستند و در آخر هم، آن را در تریبون مجلس سوزاندند. حتی در دولت رییسی، چنان که اشاره شد مانع از به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام شدند؛ حال آنکه سکان دار تیم مذاکره کننده یار غار خودشان - علی باقری کنی- بود که همه او را به همراهی و همفکری با سعید جلیلی می شناختند.

امروز نیز در شرایطی که ترامپ در آمریکا و نتانیاهو در اسراییل دولت را در اختیار دارند و اروپا نیز پس از جنگ اوکراین و شائبه همکاری نظامی ایران و روسیه، تندترین مواضع را علیه تهران دارد؛ تندروها با قطبی کردن فضای پس از جنگ 12روزه، به میدان آمده اند و می خواهند کوچکترین منافذ ارتباط با جهان و حتی سازمان های بین المللی از جمله آژانس را ببندند و البته، به این پرسش هم پاسخ نمی دهند که جایگزین ازسرگیری همکاری با آژانس یا مذاکره با آمریکا و اروپا، چیست؟ آیا چیزی جز انزوای بیشتر و ازسرگیری جنگ است؟

این جریان، حتی در تحلیل حمله اسراییل به قطر نیز، به جای آنکه به فراهم شدن بستر اتحاد منطقه ای علیه اسراییل و نقش نتانیاهو در بی ثباتی منطقه بپردازد؛ سیاست قطر در جهت تنش زدایی و فراهم کردن بستر مذاکرات رهبران حماس با اسراییل و یا همکاری این کشور با آمریکا را زیر سؤال می برد. به عبارت دیگر، تندروهای ایرانی در واکنش به حمله اخیر، عملاً در جهت مقابله و محاکمه قطر برمی آیند و نه اسراییل.

چرا؟ چون قطر ضمن حفظ هویت و مواضع خود علیه اسراییل، از در مذاکره و تنش زدایی و همکاری با غرب درآمده است. رویکردی که واقع گرایانه است و نشان می دهد این کشور کوچک اما ثروتمند حاشیه خلیج فارس، سیاست ها و شعارهای خود را متناسب با پتانسیل ها و ظرفیت هایش تعریف کرده است؛ درست برخلاف تندروهای ایران که هیچ تناسبی میان شعارها و امکانات قائل نیستند و تصور می کنند می توان نظم منطقه و جهان را خارج از توازن قوای واقعاً موجود، به هم ریخت و تغییر داد.

خروجی این دو سیاست هم خیلی روشن است. به عنوان یک نمونه، فقط کافی است وضعیت ایران و قطر را در میدان مشترک پارس جنوبی، مقایسه کنید.

برای تندروها اما این تفاوت های عینی و جا ماندن از قطار توسعه هیچ اهمیتی ندارد. مسئله اصلی آنان دشمنی با مذاکره و بستن معدود روزنه های باقیمانده تماس ایران با جهان است. حتی قطر را هم شماتت می کنند که چرا راه خود را رفته است و به بیراهه ما پای نگذاشته است؟