اصفهان امروز بر سر یک دو راهی تاریخی ایستاده است؛ یا با اقدامات فوری و علمی از تشدید فرونشست جلوگیری شود تا زندگی مردم و میراث فرهنگی شهر نجات پیدا کند، یا روندی که به دست خود انسان ها تشدید شده، به نابودی تدریجی نصف جهان خواهد انجامید.

به گزارش اعتماد، بیش از دو دهه است که کارشناسان زمین شناسی درباره خطر فرونشست در اصفهان هشدار می دهند اما این هشدارها چندان جدی گرفته نشد و امروز بحران به شکل عینی خود را نشان می دهد.

معاون زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور، اخیرا با اعلام اینکه از اواخر دهه 90 کشور وارد بحران فرونشست شد، گفت: میزان فرونشست زمین بین 5 تا 7 سانتی متر است. بسیار واضح و روشن است که اصفهان به دلیل برداشت های بی رویه از آب های زیرزمینی و خشکی زاینده رود، به یکی از کانون های اصلی این پدیده تبدیل شود.

نرخ میانگین فرونشست در دشت اصفهان- برخوار سالانه بین 15 تا 18 سانتی متر برآورد شده؛ رقمی بسیار بالاتر از حد بحرانی جهانی که تنها چهار میلی متر تعریف شده است. با این نرخ فرونشست، پهنه ای به وسعت 145 هزار هکتار تحت تأثیر قرار گرفته که سه هزار و 500 هکتار آن در محدوده خطر بسیار بالا قرار دارد. این پدیده به ویژه در مناطق شمالی اصفهان نمود بیشتری یافته و به تدریج به سمت مناطق شهری نیز پیشروی کرده است.

آنچه بحران فرونشست را خطرناک تر می کند، اینکه امروز این پدیده فقط یک مساله زمین شناسی نیست بلکه مستقیم با زندگی مردم پیوند خورده است.

طبق آمار بیش از یک میلیون و 200 هزار نفر در پهنه های پرخطر استان اصفهان زندگی می کنند و زیرساخت های حیاتی نیز در این محدوده ها قرار دارند. 9 ایستگاه آتش نشانی، سه بیمارستان، صدها مسجد، ده ها مرکز گردشگری، هزاران واحد مسکونی و بیش از 9 هزار پل و سازه ارتباطی در معرض تهدید فرونشست قرار گرفته اند.

همچنین کارشناسان هشدار داده اند اگر روند کنونی ادامه پیدا کند، ظرف پنج سال آینده بسیاری از اراضی اطراف اصفهان به بیابان تبدیل خواهد شد؛ رخدادی که به معنای نابودی کشاورزی و کاهش شدید کیفیت زندگی در منطقه است.

اصفهان موزه ای زنده از تاریخ و معماری ایران است و فرونشست به این گنجینه نیز رحم نکرده است. طبق گزارش رسانه های محلی و استانی، فرونشست تجمعی در میدان نقش جهان به 46 سانتی متر و در محدوده سی وسه پل به 30 سانتی متر رسیده است.

در مناطقی مانند حبیب آباد حتی پیش بینی می شود این میزان به 180 تا 200 سانتی متر برسد. چنین ارقامی زنگ خطری جدی برای میراثی است که نه تنها سرمایه ملی بلکه بخشی از هویت جهانی ایران محسوب می شود. آسیب به بناهایی چون نقش جهان و سی وسه پل تنها خسارت محلی نیست بلکه پیامدی جهانی خواهد داشت.

کارشناسان سه عامل اصلی را برای این وضعیت برمی شمرند. نخست؛ برداشت بی رویه از آبخوان دشت اصفهان- برخوار که به گواه فعالان محیط زیست سالانه بین یک تا دو و نیم متر افت سطح آب را تجربه می کند. دوم؛ خشکی زاینده رود که به دلیل تغییر شیب بستر و کاهش جریان آب، دیگر نقشی در تغذیه آبخوان ایفا نمی کند. عامل دیگر، ویژگی های خاک در برخی نقاط است که با کاهش رطوبت ترک های عمیق ایجاد کرده و بستر نشست های خطرناک را فراهم می کند.

سازمان زمین شناسی از اوایل دهه 80 نسبت به این روند هشدار داده و نقشه های پهنه بندی خطر را منتشر کرده بود اما این هشدارها چندان مبنای عمل قرار نگرفت.

کارشناسان بر این باورند که تنها راه مهار این بحران، اجرای جدی طرح های احیا و تعادل بخشی منابع آب است. توقف برداشت های غیرمجاز، جلوگیری از حفر چاه های جدید و اعمال محدودیت سخت گیرانه برای ساخت وساز در پهنه های پرخطر از جمله پیشنهادهای کارشناسان است.

همچنین بازچرخانی آب، استفاده از فناوری های نوین آبیاری و ارتقای آگاهی عمومی در زمینه بحران آب و زمین از دیگر اقداماتی است که می تواند به کاهش شدت فرونشست کمک کند. مسوولان نیز باید هرچه سریع تر سامانه های پایش ملی را فعال کرده و داده های به روز از وضعیت دشت ها را در اختیار تصمیم گیران قرار دهند تا از تداوم خسارت جلوگیری شود.

اصفهان امروز بر سر یک دو راهی تاریخی ایستاده است؛ یا با اقدامات فوری و علمی از تشدید فرونشست جلوگیری شود و زندگی مردم و میراث فرهنگی شهر نجات پیدا کند، یا روندی که به دست خود انسان ها تشدید شده، به نابودی تدریجی نصف جهان خواهد انجامید. تجربه نشان داده است که تعلل بیشتر تنها هزینه ها را سنگین تر می کند و فرصت های باقی مانده برای حفظ این شهر تاریخی را از بین می برد.