فرارو- تابستان با 30 فقره قتل زنان به دست نزدیک ترین مردان زندگی شان به پایان می رسد؛ اما جامعه همچنان درمانی برای برون رفت از این چرخه نیافته است.

به گزارش فرارو، یکی از پرونده های خشونت علیه زنان، قتل ثریا ست؛ مادری که جلوی چشم فرزندش با گاز پیک نیکی به قتل رسید و بعد به دست همسرش به آتش کشیده شد. در این پرونده متهم تلاش داشت جنایتش را به عنوان حادثه آتش سوزی جلوه دهد. این پرونده و ده ها نمونه مشابه، چه آن ها که رسانه ای شدند و چه آن ها که در سکوت ماندند، تصویری روشن از خانه ای می سازند که برای زنان امن نیست. در همین حال، لایحه ای که می تواند به ابزاری بازدارنده در برابر چنین جنایاتی بدل شود، سال هاست میان دولت و مجلس سرگردان مانده و خاک می خورد.

مهرداد ناظری، جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه، با تأملی بر ریشه های خشونت علیه زنان در خانواده ها و جامعه، در گفت وگو با فرارو اظهار داشت: برای کنترل خشونت در جامعه، باید سواد عاطفی جامعه افزایش یابد. به عنوان مثال، بسیاری از مردان ما دارای سواد عاطفی پایینی هستند؛ وقتی سواد عاطفی مرد پایین است، نمی تواند با همسر و فرزندانش گفتمان برقرار کند و فضای گفت وگو ایجاد کند.

مهرداد ناظری به فرارو گفت: بحث خشونت علیه زنان را اگر بخواهیم به طور عمیق بررسی کنیم، باید به ساختارهای اجتماعی-فرهنگی جامعه توجه کنیم. این مساله بارها تکرار شده و نرخ بروز آن روز به روز افزایش یافته است. این امر نشان می دهد که نمی توان تنها به سطح رفتارهای فردی پرداخت و باید به ساختارها مراجعه کنیم. به عنوان مثال، وقتی در یک جامعه 100 هزار نفری دو نفر معتاد باشند، می توان آنان را از نظر روانی واکاوی و روانکاوی کرد، اما وقتی در همان جامعه 20 هزار نفر معتاد باشند، دیگر نمی توان گفت که مساله صرفاً فردی است؛ این یک مساله اجتماعی است.

او افزود: مساله خشونت در جامعه ما یک مساله اجتماعی است که ریشه در ساختارهای اجتماعی-فرهنگی دارد. فرهنگ ایرانی، اگر عمیق بررسی شود، اصولاً نگاه مهرورزانه و تأکید بر مروت و مدارا را دارد؛ شعر آسایش دو گیتی تفسیر این دو حرف است/با دوستان مروت با دشمنان مداراد اصل اساسی فرهنگ ما است. اما در عصر جدید، به دلیل تقابل با مدرنیته و عدم فهم دقیق از خودمان، و ورود به جامعه ای که بین سنت و مدرنیته باقی مانده است، مشکلات در جامعه ما افزایش یافته است.

این جامعه شناس یادآور شد: با وجود غنی بودن ادبیات و فرهنگ ایرانی، جامعه ایران از ریشه جامعه ای پدرسالار بوده است و هنوز بقایای فرهنگ پدرسالار در جامعه دیده می شود. بنابراین، بی توجهی به فرهنگ غنی فارسی و ارزش های مهرورزی، یعنی مدارا و مروت، مانند یک سیستم هیدرولیک عمل می کند: وقتی یک طرف فشار می آید، طرف دیگر متأثر می شود. وقتی نرخ روابط سالم عاطفی کاهش می یابد، طبیعتاً پرخاشگری و خشونت در جامعه گسترش می یابد.

او اضافه کرد: نکته دیگر این است که هنوز فرهنگ گفت وگو در جامعه ما جا نیفتاده است. گفت وگو یک تعریف مشخص و مدنی دارد و باید در خانواده و مدارس آموزش داده شود، اما متأسفانه خانواده ها در ایران اغلب مونولوگ محور هستند. دیالوگ یعنی اینکه هر فرد حرف خود را می زند و طرف مقابل حرف خودش را، بدون اینکه الزامی به پذیرش حرف طرف مقابل باشد، و در پایان، هر دو در موقعیت بالاتری قرار گرفته اند. این مفهوم، معرفت دگرشناختی نام دارد. وقتی این مهارت ها وجود نداشته باشد و آموزش داده نشود، جامعه به سمت خشونت های خانگی پیش می رود.

ناظری گفت: نکته دیگر این است که امروز با انواع سوادهای مختلف روبه رو هستیم که یونسکو معرفی کرده است، اما در مدارس ایران صرفاً به سواد علمی و آکادمیک توجه شده است. بسیاری از مدارس شرط معدل برای کنکور تعیین کرده اند و تمام تمرکز آنها بر قبولی در کنکور است، نه پرورش انسان و افزایش سواد عاطفی دانش آموزان. برای کنترل خشونت در جامعه، باید سواد عاطفی جامعه افزایش یابد. به عنوان مثال، بسیاری از مردان ما دارای سواد عاطفی پایینی هستند؛ وقتی سواد عاطفی مرد پایین است، نمی تواند با همسر و فرزندانش گفتمان برقرار کند و فضای گفت وگو ایجاد کند. در نتیجه، خشونت جایگزین رفتارهای سالم و مبتنی بر درک متقابل می شود و پرخاشگری در جامعه گسترش می یابد.

او اشاره کرد: در سال های اخیر مشاهده می شود که حتی در دانشگاه ها، مردان ما از زنان عقب مانده اند. در دهه 80، دانشجویان پسر بسیار بهتر از دختران بودند، هوش و انگیزه آنها بالاتر بود، اما اکنون پسران در حاشیه قرار گرفته اند و دختران در حال به دست آوردن جایگاه های معرفتی و علمی هستند. این تفاوت موجب شده است که کلام دختران علمی شود و کلام پسران غالباً مبتنی بر پرخاشگری برای به کرسی نشاندن حرفشان باشد.

این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: در هر جامعه ای قوانین باید با سرعت تحول جامعه همگام شوند. وقتی قوانین نسبت به تحولات اجتماعی عقب می مانند، نتیجه آن این است که خود قانون در ماهیت وجودش شرایطی را بازتولید می کند که منجر به نابرابری، بی عدالتی، حذف انصاف و موارد مشابه می شود. برای مثال، سال ها پیش عرفی وجود داشت که می گفت عقد دخترعمو و پسرعمو در آسمان بسته می شود، اما اکنون متوجه می شویم چنین قانونی استثماری است. اگرچه قانون قبیله ای در زمان خود کارکرد داشت، اما اجرای آن در روزگار حاضر ما را با مشکل مواجه می کند.

او یادآور شد: در برخی از روستاها و مناطق ایران، هنوز هم ازدواج اجباری، حتی برای پسران، وجود دارد. نتیجه آن چیست؟ این شرایط به پرخاشگری و خشونت منجر می شود، زیرا نمی توانیم دیگری را تحمل کنیم. بنابراین به نظر می رسد که تا کنون اراده ای برای تبیین قوانینی مبتنی بر نیازها و ضرورت های اجتماعی وجود نداشته است. در حالی که فقه شیعه یک فقه پویاست و می توان آن را روزآمد کرد، اگر چنین کاری صورت گیرد، می توان تغییرات اساسی در قانون ایجاد کرد. به عنوان نمونه، اکنون به فکر تغییر قانون ارث افتاده ایم، در حالی که مسائلی وجود دارند که جان عده ای از انسان ها را در معرض خطر قرار می دهند و خشونت گستره وسیعی دارد.

او تاکید کرد: از طرف دیگر، در خانه های ما تهدید به اشکال گوناگون شکل می گیرد، اما ما هیچ طرح و برنامه ای برای مقابله با آن نداریم؛ نه سطح سواد عاطفی بالا می رود و نه قوانین تغییر می کنند. اکنون رسانه ها تنها حدود 1 درصد این مسائل را پوشش می دهند و ما از بسیاری اتفاقات، به ویژه در روستاهای دورافتاده، بی خبر هستیم و گاهی از کنار آن ها به سادگی می گذریم.

این جامعه شناس گفت: یکی از مسائل مهم در گسترش خشونت این است که خشونت یادگرفتنی است. در جامعه ما، اگر یک دختر و پسر دست در دست هم باشند، امر نابهنجاری تلقی می شود، اما اگر دو نفر یکدیگر را بزنند یا فحاشی کنند، اغلب واکنشی نشان داده نمی شود. کدام یک بدتر است و تأثیر کدام بر وجدان عمومی جامعه بیشتر است؟ جامعه نسبت به این موضوع انگار بی تفاوت شده است. کودکی که خشونت را در جامعه می بیند، بازتاب آن را در رفتار خود نشان خواهد داد. به قول فروید، ما مانند ضبط صوت هستیم؛ حتی اگر خاطره ای در یاد نماند، تجربه در روان ما وجود دارد و ممکن است در موقعیت مناسب خود را نشان دهد. اگر کودکی چنین خشونت هایی را ببیند و آموزش مناسبی دریافت نکند، ممکن است در آینده خود عامل رفتار خشونت آمیز شود.

او افزود: برای نمونه، اگر زندگی هیتلر را بررسی کنید، شکل گیری دیکتاتوری او بخشی ناشی از نادیده گرفته شدن، تحقیر و ضرب و شتم او در جامعه بوده است. پرونده خفاش شب نیز نشان می دهد که چگونه خشونت های گذشته بر رفتار فرد تأثیر گذاشته اند؛ او به قاضی گفت اگر این اتفاقات برای شما رخ داده بود، اکنون جای من و شما عوض شده بود.جامعه جای کنش و واکنش دارد؛ هر عملی عکس العملی دارد. در نظام اجتماعی نیز وقتی کودکی خشونت را می بیند، باید انتظار داشته باشیم که پرخاشگری را یاد گرفته، در خانواده خود آن را تکرار کند و حتی شاهد خشونت های ترکیبی و رفتارهای نابسامان پیچیده تر باشد.

ناظری گفت: باید هر خانواده در نظام آموزش و پرورش و رسانه به طور جدی با مسأله خشونت، مدیریت آن و شناخت ریشه هایش مواجه شود. سواد عاطفی باید به شکل مستقل و دوره ای در جامعه آموزش داده شود. همان طور که برای رانندگی نیاز به مدرک داریم، برای موضوعی به این اهمیت نیز باید آموزش اجباری برقرار باشد. متخصصان روانشناسی و جامعه شناسی باید در این آموزش ها نقش فعال داشته باشند. دولت نیز باید آکادمی یا مرکزی برای مواجهه با خشونت ایجاد کند.

در نهایت او یادآور شد: خشونت در کشورهای غربی نیز رایج است، اما تفاوت اینجاست که اگر در خانواده ای رفتار خشونت آمیز دیده شود، آن خانواده رها نمی شود؛ گاهی حتی رای صادر می شود که والدین نمی توانند والدین خوبی باشند، زیرا فرزندشان خشونت را آموخته و ممکن است بعداً به جامعه آسیب برساند. علاوه بر این، باید به مسأله اقتصاد نیز توجه داشت. بین شرایط اقتصادی، ناباروری جامعه و رفتارهای کجرو ارتباط مستقیم وجود دارد؛ هرچه وضعیت اقتصادی خانوار بدتر باشد، زمینه پرخاشگری و خشونت بیشتر فراهم می شود.