فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت در روزنامه ایران نوشت: سخنان رییس جمهوری در جلسه شورای برنامه ریزی و توسعه استان اردبیل، که با صراحت گفتند از رهبر انقلاب درخواست کردم کارمندان 9 بیایند و 13 بروند، زیرا کاری انجام نمی دهیم؛ کار نداریم که انجام دهیم، اما آب و برق و گاز مصرف می کنیم ، یک مسأله مهم کشور را به مرکز توجه آورد: بهره وری و بزرگ بودن دولت.

برخی این جمله را دستاویز نقادی قرار دادند، اما رییس جمهوری با این سخن نه تنها از وضع موجود نظام اداری انتقاد کرد، بلکه هشدار داد که با وضع کنونی ساختار اداری نمی تواند بار توسعه را به دوش بکشد. در جامعه ای که دستگاه های اداری بزرگ، پرهزینه و کم اثر باشند، منابع ملی هدر می روند و فشار تورم بر دوش مردم بیشتر می شود.

در ادبیات اقتصادی بهره وری به معنای استفاده بهینه از منابع برای تولید کالا یا خدمات بیشتر با هزینه کمتر است. کشوری که نتواند بهره وری را افزایش دهد، حتی اگر درآمد زیاد داشته باشد، دچار معضل اتلاف منابع و رکود خواهد شد. در شرایطی که ایران با محدودیت منابع، ناترازی، تحریم ها و چالش های اقتصادی مواجه است، افزایش بهره وری اهمیت بیشتری می یابد. به دیگر سخن، رشد اقتصادی با سرمایه گذاری بیشتر یا استخدام نیروی انسانی تازه به دست نمی آید بلکه منابع موجود باید با کارآیی بیشتری به کار گرفته شوند.

در برنامه هفتم پیشرفت، رشد اقتصادی 8 درصد تعیین شده که نزدیک به 3 درصد آن باید از رشد بهره وری کل تأمین می شد. با اینکه مقایسه های جهانی نشان می دهد بهره وری نیروی کار در ایران کمتر از نصف میانگین کشورهای توسعه یافته و حتی از برخی کشورها مانند ترکیه، عربستان و امارات نیز پایین تر است. این آمارها نشان می دهد معضل اقتصاد، فقط کمبود منابع یا فشار بیرونی نیست بلکه یک معضل ما، شیوه مصرف و مدیریت منابع موجود است. براساس چنین واقعیت هایی، سخن رییس جمهوری در اردبیل را بهتر می توان دریافت که مهم ترین عامل تورم خود دولت است.

این جمله بازتاب یک واقعیت اقتصادی است، این واقعیت که در ایران، دولت به بزرگ ترین کارفرما و مصرف کننده تبدیل شده، اما بازدهی و ارزش افزوده حاصل شده تناسبی با حجم منابع مصرفی ندارد. وقتی عمده درآمد دولت صرف هزینه های جاری شده و سهم سرمایه گذاری کاهش می یابد، اقتصاد وارد چرخه ای فرساینده می شود.

در این شرایط اگر منابع کافی نباشد دولت ناچار می شود برای تأمین هزینه ها به استقراض یا چاپ پول متوسل شود. این مهم ترین عامل ایجاد تورم ساختاری و مزمن در اقتصاد ایران است. به عبارت دیگر بزرگ بودن دولت، نه نشانه قدرت، بلکه نشانه کاستی است. نظام اداری که ارزش افزوده آن به اندازه هزینه ها نباشد، به جای کمک، به مانع توسعه بدل می شود.

سخنان رییس جمهوری یک پیام روشن داشت: مسأله اصلی کشور بهره وری است، نه صرفاً کمبود منابع. وقتی عالی ترین مقام اجرایی به مدیران و مردم می گوید کاری انجام نمی دهیم، اما مصرف داریم ، یعنی این مسأله را روی میز همه دغدغه قرار داده و زمان آن رسیده تا جامعه و نخبگان به این مسأله بیندیشند. این بیان و نگاه، دعوت به یک تغییر رویه است؛ این رویه که اقتصاد ایران نیازمند تغییر فرهنگ کار، نظام مدیریتی و نگرش به منابع است.

نمی توان با ساختارهای گذشته که به وضع امروز رسید، به آینده متفاوت رسید. البته که بهره وری صرفاً محدود به نظام اداری نیست و در همه عرصه های اقتصادی و اجتماعی موضوعیت دارد؛ عرصه هایی چون انرژی، کشاورزی یا صنعت و خدمات که کدام ارتقای بهره وری عامل مؤثر برای تحول و بهبود این عرصه هاست. به همین دلیل اقتصاددانان، بهره وری را نه انتخاب، بلکه ضرورت تجدید حیات اقتصادی ایران می دانند. یکی از دلایل پایین بودن بهره وری، فرهنگ اداری و سازمانی است که بر حضور فیزیکی تأکید دارد تا بر نتیجه.

همان طور که رییس جمهوری اشاره کرد، حضور کارکنان بدون کار مفید صرفاً به معنای مصرف منابع عمومی است. تغییر این فرهنگ نیازمند بازنگری در نگرش عمومی نسبت به کار، انضباط، نوآوری و ارزش آفرینی است. تا زمانی که موفقیت بر اساس حضور سنجیده شود نه نتیجه ، بهره وری پایین خواهد ماند.

سخنان رییس جمهوری در اردبیل بازتاب واقعیتی است که در آمارها و گزارش ها موجود است: دولت بزرگ، بهره وری پایین و اتلاف منابع، عامل اصلی تورم و تورم عامل اصلی فشار بر معیشت مردم است. زمان آن رسیده تا دانشگاه ها، بخش خصوصی و نظام اداری به این مسأله بیندیشند، به اینکه افزایش بهره وری راهی است که اگر امروز آغاز نشود، فردا هزینه های سنگین تری بر کشور تحمیل خواهد شد. سخنان رییس جمهوری نشان داد دولت خودانتقادی را آغاز کرده و حقیقت را با مردم در میان می گذارد. این شفافیت، شروعی است برای بازاندیشی در مسیر توسعه ایران.