فرارو استفان والت استاد روابط بین الملل دانشگاه هاروارد و نظریه پرداز رئالیسم تدافعی

به نقل از نشریه فارن پالیسی، بیایید صادق باشیم: مقاومت در برابر دیدن ویدئوی سقوط یک هواپیما یا فروریختن یک ساختمان کار ساده ای نیست. همان کشش تلخ و هولناک را می توان در پیگیری سیاست خارجی دولت ترامپ نیز احساس کرد. ما در ردیف نخست نشسته ایم و نظاره گر بزرگ ترین سقوط داوطلبانه ی یک قدرت بزرگ در تاریخ معاصر هستیم؛ فروپاشی تدریجی اما تکان دهنده ی جایگاه و نفوذ ژئوپلیتیکی آمریکا. صحنه ها همزمان هراس انگیز و خیره کننده اند؛ با این حال، تقریباً هیچ نگاهی نمی تواند از این نمایش چشم بپوشد و عجیب تر آن که هنوز حتی هشت ماه کامل از آغاز ماجرا نگذشته است.

رخدادهای تلخ آن قدر زیاد بوده که حتی خبره ترین کارشناسان سیاست خارجی هم در ثبت و دنبال کردنشان درمانده اند. آیا ماجرای سیگنال گیت را به خاطر دارید؟ به همین دلیل، امروز به عنوان یک یادآوری عمومی، ده اشتباه بزرگ دولت ترامپ در حوزه ی سیاست خارجی (تا این لحظه) را مرور می کنم.

من هیچ گاه مدافع سرسخت تجارت آزاد مطلق نبوده ام و به خوبی می دانم که در شرایطی خاص می توان برای حمایت از صنایع داخلی یا دلایل امنیتی به تعرفه ها و محدودیت های تجاری متوسل شد. اما آنچه دولت ترامپ انجام داد، نه سیاست گذاری حساب شده بلکه مجموعه ای از حملات متناقض، شتاب زده و بی پایه به نظم تجاری جهانی بود؛ حملاتی که نه تنها به اقتصاد آمریکا آسیب زد بلکه بسیاری از شرکای جهانی را نیز متضرر ساخت.

درست است که واکنش بازارها تاکنون نسبتا آرام بوده، اما مالیات بستن بر واردات پیامدهای روشنی داشت: کند شدن رشد اقتصادی در داخل و خارج، افزایش تورم، فشار بر تولیدکنندگان آمریکایی به دلیل بالا رفتن هزینه مواد اولیه وارداتی، و برانگیخته شدن خشم گسترده در میان کشورهایی که زمانی متحدان نزدیک واشنگتن بودند.

تناقض آشکار اینجاست: دولتی که از یک سو متحدانش را به افزایش هزینه های دفاعی فرامی خواند، از سوی دیگر با سیاست های تجاری خود بنیان اقتصادشان را تضعیف می کند. بدتر از آن، استفاده ابزاری از تعرفه ها برای تنبیه رهبرانی که صرفاً موجب رنجش شخص رییس جمهور حساس آمریکا شده اند، چهره ای قلدرمآب و کینه جو از ایالات متحده به نمایش گذاشته است.

نظام تجارت آزاد و قانون محور جهانی، یکی از مهم ترین دستاوردهای سیاست خارجی پس از جنگ جهانی دوم است؛ دستاوردی که زندگی آمریکایی ها را در مقایسه با نسل های پیشین به مراتب بهتر و امن تر کرده است. بی گمان این نظم بی نقص نیست و به مراقبت مداوم و اصلاحات سنجیده نیاز دارد، اما آنچه مطلقاً نیازی به آن ندارد، آتش افروزی ویرانگری است که دولت ترامپ به راه انداخته است. این رویکرد نه تنها از منظر اقتصادی ناآگاهانه است، بلکه از حیث ژئوپلیتیکی نیز بشدت نابخردانه می نماید؛ چراکه ابزار اصلی قدرت آمریکا را هدف قرار می دهد: همان نظمی که واشنگتن دهه ها برای ساختنش سرمایه گذاری کرده بود.

کدام سیاستمدار خردمند پیشاپیش و علناً اعلام می کند که قصد دارد خاکی را تصرف کند که آشکارا در مالکیت کشور دیگری است؟ ترامپ با مطرح کردن ایده ی تبدیل کانادا به پنجاه ویکمین ایالت و هم زمان تحمیل تعرفه های تنبیهی علیه اوتاوا، نه تنها در شکست یکی از نامزدهای نزدیک به خود در آخرین انتخابات کانادا نقش ایفا کرد، بلکه احتمالاً جامعه ای را که بیش از یک قرن یکی از بهترین همسایگان آمریکا بوده است، برای همیشه دلخور و بیگانه ساخت.

به همان اندازه نابخردانه، میل عجیب او به تصاحب گرینلند بود؛ اقدامی که نه منطق راهبردی داشت و نه توجیه اقتصادی، اما روابط با دانمارک، یکی از دوستان دیرینه آمریکا در اروپا را به شدت خدشه دار کرد. امروز، فضا تغییر کرده است: طبق نظرسنجی اخیر یک روزنامه ی دانمارکی، 41 درصد از مردم آن کشور ایالات متحده را تهدید تلقی می کنند. اما پرسش مهم تر این است: آیا ترامپ می فهمد که زیر پا گذاشتن هنجارهای بین المللی در برابر چنین رفتارهای امپریالیستی، راه را برای اقدامات مشابه و خطرناک دیگران هموار می کند؟ پاسخ روشن است: نه. او هیچ درکی از این پیامد ندارد.

در نظام بین الملل چندقطبی، راهبرد خردمندانه آن است که تا حد امکان متحدان کلیدی جذب شوند و رقیب اصلی منزوی بماند. بیسمارک، صدراعظم آلمان، زمانی گفته بود: در جهانی با پنج قدرت رقیب، باید جزو سه قدرت باشید. دهه ها بعد، هنری کیسینجر در بحبوحه ی جنگ سرد دیدگاهی مشابه را صورت بندی کرد: در یک معادله ی سه جانبه مانند آمریکا، شوروی و چین ــ بهترین راه آن است که با قدرت ضعیف تر همراه شد تا بتوان قدرت قوی تر را مهار کرد.

مزیت تاریخی آمریکا در این بود که فاصله ی جغرافیایی با اوراسیا داشت و جاه طلبی ارضی در آن قاره دنبال نمی کرد. همین ویژگی سبب می شد بسیاری از کشورهای مهم ترجیح دهند با واشنگتن همسو شوند تا علیه آن صف آرایی کنند. به همین دلیل، نظام اتحادهای تحت رهبری آمریکا گسترده تر، نیرومندتر و ثروتمندتر از پیمان ورشو بود. در دوران تک قطبی نیز هیچ قدرت بزرگی به طور جدی علیه آمریکا متحد نشد؛ برعکس، بسیاری از آن ها برای حل مسائل منطقه ای خود به حمایت واشنگتن چشم دوختند.

ترامپ این مزیت تاریخی را با یک مشاجره ی شخصی با نارندرا مودی، نخست وزیر هند، بر باد داد. همان طور که اجلاس 31 اوت و اول سپتامبر در تیانجین نشان داد، رفتارهای او دهلی نو را به روسیه، چین و حتی کره شمالی نزدیک تر کرد؛ و این یعنی نابودی نزدیک به سه دهه تلاش آمریکا برای تبدیل هند به وزنه ای در برابر قدرت رو به رشد پکن. من می دانستم که الگوی مورد علاقه ی ترامپ برای اداره ی جهان یعنی نشست بزرگان قدرتمند محکوم به شکست است؛ اما هرگز تصور نمی کردم که او خودش آن را این چنین ویران کند و ایالات متحده را در موقعیتی منفعل و بیرون از بازی رها سازد.

سیاست خاورمیانه ای آمریکا سال هاست درگیر آشفتگی و تناقض است. درست است که ترامپ مسئول واکنش شرم آور و بی اثر دولت بایدن به جنگ ویرانگر اسراییل علیه غزه نیست، اما او هم نقشی جدی در تداوم این بن بست ایفا کرده است. حمایت بی قید و شرط و پرهزینه از اسراییل چه در غزه و چه در کرانه ی باختری نه امنیت بیشتری برای مردم آمریکا به همراه آورده، نه ثروت، و نه احترام جهانی؛ بلکه برعکس، افکار عمومی روزبه روز بیشتر علیه آن موضع می گیرد.

این روزها نه تنها دموکرات ها، بلکه بسیاری از جمهوری خواهان برجسته نیز آشکارا در حال به چالش کشیدن این سیاست اند. همین شرایط می توانست برای ترامپ فرصتی تاریخی باشد؛ فرصتی تا به نتانیاهو یادآوری کند که ایالات متحده یک ابرقدرت است و اسراییل تنها یک دولت وابسته. او می توانست با همین موضع روابط واشنگتن و تل آویو را بر پایه ای تازه و منطقی تر بازتعریف کند. کافی بود اعلام کند که اگر اسراییل آتش بس را نپذیرد، الحاق عملی کرانه ی باختری را متوقف نکند و به راه حل دوکشوری تن ندهد، کمک های آمریکا قطع خواهد شد. اما ترامپ چه کرد؟ فرصت را از دست داد و در عوض، پشت سر تلاش های بی ثمر و خودویرانگر اسراییل برای تحکیم سلطه ی دائمی اش در منطقه ایستاد.

برخلاف بسیاری از منتقدان، من اعتقاد ندارم نگاه ترامپ به پایان جنگ اوکراین از اساس غلط باشد. واقعیت این است که او درست می دید: اوکراین دست کم در آینده ی نزدیک نمی تواند همه ی سرزمین های از دست رفته را بازپس گیرد و هر توافق صلحی ناچار است به بخشی از انگیزه هایی که مسکو را به آغاز این جنگ غیرقانونی کشاند پاسخ دهد هرچند نه به همه ی آن ها. چنین توافقی باید تضمین کند که تجاوزگری روسیه دوباره تکرار نشود.

اما توهم ترامپ در این بود که می تواند با فشار بر رهبران اوکراین و باج دادن به ولادیمیر پوتین، جنگ را یک باره تمام کند. این چیزی جز ساده لوحی خطرناک نبود. نشست ضعیف و بی برنامه ی او با پوتین در آلاسکا بار دیگر همین واقعیت را یادآوری کرد: ترامپ نه یک مذاکره کننده ی کارکشته، بلکه سیاستمداری شتاب زده و ناشی بود که بیش از آنکه به صلح پایدار بیندیشد، به دنبال جلب توجه و نمایش شخصی می گشت.

سؤال ساده است: وقتی انتشار گازهای گلخانه ای زمین را داغ تر کرده، طوفان ها و رویدادهای آب وهوایی خطرناک تر را افزایش داده و جان میلیون ها نفر را تهدید می کند، و هم زمان فناوری هایی چون هوش مصنوعی نیاز به برق را به طور چشمگیری بالا برده اند، آیا عقلانی است که برنامه های آمریکا برای گسترش انرژی خورشیدی و بادی تضعیف شود؟ و بدتر از آن، آیا منطقی است که واشنگتن سایر کشورها را هم تحت فشار بگذارد تا همین مسیر را بروند؟

حتی اگر هدف اصلی، حفظ منافع غول های نفت و گاز و تضمین کمک های مالی انتخاباتی شان باشد، باز هم این سیاست ها چهره ای ناآگاه و بی دوراندیش از آمریکا به نمایش می گذارند. پیامد روشن دیگر نیز واگذاری آینده ی انرژی های تجدیدپذیر به کشورهایی مانند چین است؛ کشوری که همین حالا در بسیاری از فناوری های سبز دست بالا را دارد و به احتمال زیاد در آینده میدان دار اصلی این حوزه خواهد بود. ندیدن حماقت چنین اقدامی تنها از نابینایی خاصی برمی آید؛ و افسوس که دولت ترامپ از این نابینایی به اندازه ی کافی در اختیار دارد.

باید اعتراف کرد که ترامپ از گرفتار شدن در جنگ های بی پایان که جورج بوش در آن غرق شد و باراک اوباما نیز نتوانست از آن بگریزد، پرهیز دارد. با این حال، او شیفته ی نمایش های کوتاه مدت هوایی علیه دشمنان ضعیفی است که توان تلافی ندارند؛ از ایران گرفته تا حوثی های یمن یا حتی یک قایق کوچک حامل مظنونان به قاچاق مواد مخدر در کاراییب.

مشکل در اینجاست که چنین اقداماتی هیچ دستاورد راهبردی واقعی به همراه ندارد: حوثی ها همچنان ایستاده اند، برنامه ی هسته ای ایران نابود نشده و جریان مواد مخدر از آمریکای لاتین هم بی وقفه ادامه دارد. آنچه باقی می ماند چیزی جز یک نمایش سیاسی بی قانون نیست. از سوی دیگر، تلاش ترامپ برای تبدیل ارتش به ابزار سرکوب داخلی باید زنگ خطر را برای همه ی آمریکایی ها به صدا درآورد: هم به دلیل تهدیدی که متوجه آزادی های مدنی می شود و هم به این خاطر که استفاده از گارد ملی و دیگر نیروهای نظامی در خاک کشور، ناگزیر از توان ایالات متحده برای مقابله با دشمنان خارجی می کاهد.

تلاش ترامپ برای کنار گذاشتن جروم پاول، رییس فدرال رزرو و لیزا کوک، عضو هیئت مدیره، شاید در ظاهر موضوعی صرفاً داخلی به نظر برسد، اما در واقع پیامدهایی عمیق برای سیاست اقتصادی خارجی آمریکا به همراه دارد. استقلال بانک مرکزی همان چیزی است که جهان را مطمئن می کند سیاست پولی ایالات متحده ابزار امیال شخصی رییس جمهور نیست. همین اعتماد است که کشورها را ترغیب می کند بدهی آمریکا را بپذیرند و دلار را به عنوان ارز ذخیره جهانی نگه دارند. تجربه های پرهزینه فراوان است: هر جا سیاستمداران افسار سیاست پولی را به دست گرفته اند، از ترکیه ی اردوغان گرفته تا آرژانتینِ دیروز نتیجه چیزی جز بحران و فاجعه نبوده است. اگر امروز سناتورهای جمهوری خواه و حتی دیوان عالی پشت سر ترامپ بایستند و فدرال رزرو را به نهادی سیاسی تبدیل کنند، آنگاه نام جان رابرتز و همکارانش در تاریخ به عنوان عاملان یکی از ویرانگرترین سوءرفتارهای قضایی ثبت خواهد شد.

جای شگفتی نیست که سیاست خارجی دولت ترامپ پر از لغزش و خطا باشد؛ چراکه او عمداً افرادی را به کار گماشت که نه تجربه ی اداره ی سازمان های بزرگ داشتند، نه دانش لازم برای مسئولیت هایشان. تنها ملاک انتخاب شان به جای شایستگی حرفه ای تنها وفاداری شخصی بود. بله، منظورم تویی پیت هگست، وزیر دفاع؛ و تویی تولسی گابارد، مدیر اطلاعات ملی؛ و تویی استیو ویتکاف، فرستاده ی ویژه. واقعاً چه کسی حل جنگ اوکراین یا پایان نسل کشی در غزه را به یک تاجر املاک بی تجربه می سپارد؟ تنها رییس جمهوری که اساساً به هیچ یک از این اهداف اهمیتی نمی دهد. این همان چهره های غیرجدی اند که می پندارند با تغییر نام یک دریا به خلیج آمریکا یا دست کاری در عنوان وزارت دفاع، کشور ناگهان امن تر، نیرومندتر و ثروتمندتر خواهد شد.

شاید تصور شود با توجه به نقدهای پیشینم، باید از بریدن تیغ بر پیکر دستگاه سیاست خارجی آمریکا استقبال کنم؛ از پاکسازی وزارت خارجه، اخراج افسران ارشد نظامی و مقامات اطلاعاتی و فشار بر کارمندان مدنی. اما واقعیت این است که مشکل اصلی سیاست خارجی ایالات متحده هرگز از دل کارشناسان حرفه ای و غیرحزبی برنخاسته؛ ریشه در جاه طلبی های ناقص همه ی رؤسای جمهور پس از جنگ سرد و مشاوران سیاسی ای داشت که بر آن ها تکیه کردند.

ترامپ اما مسیر معکوس را برگزیده و به جان همین کارشناسان حرفه ای افتاده است: از تحلیلگر ارشد روسیه در سیا گرفته تا متخصصان امنیت سایبری چون جن ایسترلی و حتی ژنرال تیموتی ها، رییس آژانس امنیت ملی. و دلیل این تسویه حساب عجیب؟ باورتان بشود یا نه، دلخوری یک اینفلوئنسر جنجالی شبکه های اجتماعی به نام لارا لامر از این افراد می باشد. ویلیام برنز، دیپلمات کهنه کار و رییس پیشین سیا، به درستی گفته بود: اگر تحلیلگران ما می دیدند رقبایمان چنین خودکشی سیاسی مرتکب شوند، جشن می گرفتند. اما حالا، این در کرملین و ژونگ نانهای است که صدای جام های شامپاین به هم می خورد.

اهمیت ماجرا در این است: یکی از سرمایه های همیشگی قدرت آمریکا، این تصور بوده که کشور به دست افرادی کاربلد، جدی، باانضباط و قابل اعتماد اداره می شود؛ حتی اگر بی خطا نبودند. از جنگ جهانی دوم به بعد، همین تصور احترام متحدان و حتی دشمنان را برمی انگیخت. ترامپ اما وفاداری و چاپلوسی را بر شایستگی و صداقت ترجیح داده است. او حتی رییس اداره ی آمار کار را تنها به این دلیل اخراج کرد که صادقانه اعلام کرده بود سیاست های اقتصادی ترامپ مطابق وعده هایش جواب نداده است. از این پس، دیپلمات ها و رهبران خارجی کمتر به واشنگتن گوش خواهند داد، چون می دانند پشت ادعاهای آمریکا چیزی جز یک نمایش مضحک نیست. شاید در ظاهر سکوت کنند و چاپلوسی پیشه سازند، اما در دلشان خوب می دانند که با یک سیرک طرف اند نه یک دولت.

بزرگ ترین مزیت راهبردی ایالات متحده موقعیت ژئوپلیتیکی ممتاز آن است، اما این برتری تنها با قدرت علمی و دانشگاهی کشور کامل شده است. دانشگاه ها و مؤسسات پژوهشی آمریکا نه تنها هر سال میلیاردها دلار شهریه از دانشجویان خارجی جذب می کنند، بلکه دستاوردهایی می آفرینند که بهره وری اقتصادی را افزایش می دهد، سلامت و امنیت را بهبود می بخشد و برتری فناورانه ی ارتش را حفظ می کند. اگر هدف، حفظ جایگاه آمریکا به عنوان قدرت نخست جهان باشد، بدیهی است که باید بیشترین سرمایه گذاری در علم، فناوری و آموزش صورت گیرد؛ به ویژه در زمانی که چین با تمام توان در حال پیشی گرفتن است. بی توجهی به این حوزه، نه فقط یک خطای اقتصادی بلکه یک خودزنی ژئوپلیتیکی خواهد بود.

کاری که هرگز نباید انجام داد، کاهش بودجه ی پژوهش علمی، حمله به دانشگاه ها با اتهامات ساختگی، دلسرد کردن دانشجویان خارجی از تحصیل در آمریکا و کاستن از جذابیت این کشور برای دانشمندان مشتاق است. اما دولت ترامپ دقیقاً همین مسیر را در پیش گرفت. آسیبی که از این رهگذر وارد می شود، شاید در کوتاه مدت به روشنی دیده نشود، اما بی تردید دامنه دار، پایدار و به سختی جبران پذیر خواهد بود؛ ضربه ای نه فقط به دانشگاه ها، بلکه به همان ستون فقراتی که برتری اقتصادی و نظامی ایالات متحده را شکل داده بود.

این ده مورد را اگر کنار هم بگذاریم، نتیجه ای جز فروپاشی تدریجی همان چیزی که جوزف نای قدرت نرم می نامید نخواهد داشت؛ قدرت جذب، قدرت اینکه دیگران تو را تحسین کنند، از تو الگو بگیرند، تو را خیرخواه ببینند نه مهاجم خودخواه و تو را نماینده ی ارزش ها و آرزوهای مشترک بدانند. قدرت نرم جایگزین قدرت سخت نیست، اما در کنار آن عمل می کند و شرایطی می آفریند که دیگران داوطلبانه از رهبری آمریکا پیروی کنند، بی آنکه نیازی به نمایش های پرهزینه ی قدرت سخت باشد. چین، در حالی که هم زمان قدرت سخت خود را گسترش می دهد، به شدت در پی افزایش قدرت نرم است؛ با این ادعا که نسبت به آمریکا به نظمی عادلانه تر و پایدارتر متعهد است. شاید نیازی نباشد این ادعاها را باور کنیم، اما باید پذیرفت که در بسیاری از نقاط جهان برای آن شنونده های همدل وجود دارد.

آمریکا در پاسخ به چالش های جهانی چه کرده است؟ در دوران دوم دولت ترامپ، کاخ سفید به جای ترمیم مشروعیت بین المللی، تعرفه های تنبیهی بی منطق بر کشورهای مختلف وضع کرده، به شکلی غیرقانونی به کشورها و حتی کشتی های غیرنظامی حمله کرده و در کشتار هزاران غیرنظامی بی گناه در کنار متحدانش ایستاده است.

تحریم ها نه علیه جنایتکاران، بلکه علیه مقام های دیوان کیفری بین المللی اعمال شد؛ همان کسانی که قصد تحقیق درباره این اقدامات را داشتند. در داخل کشور نیز ارتش به خیابان های پایتخت فرستاده شد، مهاجران بدون دادرسی قانونی بازداشت و اخراج شدند و قانون بارها زیر پا گذاشته شد. در همین حال، رییس جمهور و خانواده اش خود را ثروتمندتر کردند، شورشیان را ستودند و کسانی را که خواستار پاسخگویی بودند، مجازات کردند. الگویی که تنها می تواند الهام بخش رهبران مستبد بالقوه در سراسر جهان باشد. بسیاری از دولت ها در آغاز کار دچار لغزش می شوند، اما به مرور یاد می گیرند و اصلاح می کنند. این جا اما ماجرا فرق دارد: ترامپ این بار مسن تر و از نظر فکری خشک تر است و تیمش نیز در برابر واقعیت، منطق و یادگیری مقاوم تر از همیشه. معنایش روشن است: فهرست خطاهای او در سیاست خارجی تازه شروع کار است و به زودی بسیار طولانی تر خواهد شد.