در حالی که قطر به عنوان میانجی اصلی در مذاکرات آتش بس غزه میزبان رهبران حماس و نمایندگان آمریکا بود، جنگنده های اسراییلی در اقدامی بی سابقه آسمان دوحه را شکافتند و پایتخت یکی از متحدان کلیدی واشنگتن را هدف قرار دادند؛ حمله ای که اگرچه به کشته شدن چند عضو حماس و یک نگهبان قطری انجامید اما رهبران اصلی جنبش را در امان گذاشت، و موجی از شوک و محکومیت در خلیج فارس و جهان برانگیخت. این عملیات، که تل آویو آن را ادامه سیاست هیچ جا امن نیست می داند، بار دیگر نشان داد اسراییل با اتکا به برتری نظامی و حمایت سیاسی آمریکا مرزهای سنتی درگیری ها را شکسته و منطقه را به سوی بی ثباتی تازه سوق داده است.

به گزارش جماران، فایننشال تایمز نوشت: همزمان با تلاش دوباره میانجیگران قطری برای برقراری آتش بس در غزه، رهبران سیاسی حماس همان کاری را کردند که طی 23 ماه جنگ با اسراییل بارها تکرار کرده اند: آنها پشت درهای بسته در دفتر خود در دوحه گرد هم آمدند تا درباره پذیرش آخرین پیشنهاد ایالات متحده گفت وگو کنند.

اما درست در همان زمان، وقتی کودکان محله اعیان نشین سفارتخانه ها، هتل ها و مراکز خرید مشغول فعالیت های بعد از مدرسه بودند، جنگنده های اسراییلی آسمان پایتخت کوچک قطر را شکافتند. نزدیک به یک دوجین جنگنده بیش از 10 موشک به ساختمانی شلیک کردند که رهبران حماس، از جمله خلیل الحیه مذاکره کننده ارشد این جنبش، در آن حضور داشتند. انفجارها دوحه آرام را به لرزه درآورد و صحنه ای غیرمنتظره رقم زد.

هیچ کس انتظار این را نداشت. یک شوک مطلق بود. این روایت مهران کامراوا، استاد دانشگاه جرج تاون در پردیس دوحه است که هنگام اصابت موشک ها در حال تدریس بود. او می گوید: اسراییل با مصونیت کامل عمل می کند؛ نه فقط در غزه بلکه فراتر از آن.

از زمان حمله حماس در 7 اکتبر 2023 و آغاز جنگ چندجبهه ای در منطقه، اسراییل با اتکا به برتری هوایی خود بارها به لبنان، ایران، سوریه، یمن، غزه و کرانه باختری حمله کرده است. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل نیز بارها وعده داده چهره خاورمیانه را تغییر دهد . اما حمله روز سه شنبه به قطر ـ یکی از مهم ترین متحدان غیرناتوی واشنگتن که میزبان بزرگ ترین پایگاه نظامی آمریکا در منطقه است و نقشی کلیدی در ماه ها تلاش آمریکا برای آتش بس و آزادی گروگان ها داشته ـ نقطه عطفی تازه محسوب می شود. این حمله بی پروایانه موجی از نگرانی و خشم را در میان کشورهای نفت خیز خلیج فارس برانگیخت؛ کشورهایی که دهه ها امنیت خود را به حمایت آمریکا گره زده اند اما حالا شاهد ستیزه جویی مهارنشده اسراییل هستند.

امیل حکیم، تحلیلگر مؤسسه بین المللی مطالعات استراتژیک در لندن می گوید: اسراییل تقریباً قادر است هر کاری انجام دهد. آنها توان نظامی، اراده سیاسی و پوشش سیاسی آمریکا را دارند، بنابراین بدون توجه به پیامدها دست به ریسک می زنند. او تأکید می کند: اسراییل شاید در کوتاه مدت مشکلی نداشته باشد، اما منطقه را به لرزه درآورده و بی ثبات کرده است؛ چیزی که هیچ بازیگر دیگری در گذشته نزدیک انجام نداده.

پس از ضربه روانی حمله 2023 حماس، نتانیاهو برای بازگرداندن بازدارندگی، مرعوب کردن دشمنان و تثبیت برتری نظامی اسراییل، روحیه ای تازه در ریسک پذیری یافته است. او طی نزدیک به دو سال گذشته بارها توان ارتش اسراییل را آزموده؛ از بمباران های دوربرد در ایران و یمن گرفته تا هدف قراردادن مواضع حزب الله در لبنان ـ علی رغم آتش بس ـ و حملات هوایی مداوم در سوریه، جایی که دولت تازه تأسیس با حمایت ترکیه و همسایگان عرب در پی تثبیت قدرت خود پس از سقوط رژیم اسد در دسامبر است.

حمله به دوحه ـ که بیش از یک دهه میزبان دفتر سیاسی حماس و محل مذاکرات اسراییلی ها درباره غزه بوده ـ این شهر را به ششمین پایتخت خاورمیانه بدل ساخت که در سال جاری هدف موشک های اسراییل قرار می گیرد. تنها چند روز پیش نیز مقامات اسراییلی تهدید کرده بودند که دشمنان خود را در هر نقطه ای از جهان تعقیب خواهند کرد.

امیر آویوی، سرتیپ بازنشسته ارتش اسراییل و از نزدیکان دولت تندروی بنیامین نتانیاهو، می گوید: اسراییل طی سال ها توانسته میان قابلیت های اطلاعاتی و عملیاتی پیوند برقرار کند… به ویژه از طریق ماهواره ها از نقاط دوردست ارتباط برقرار کند. به گفته او، احتمالاً حمله اخیر به دوحه با استفاده از شیوه استندآف انجام شده؛ روشی که به جنگنده ها اجازه می دهد از فاصله ای دور موشک شلیک کنند، بدون آنکه وارد محدوده هدف شوند. آویوی توضیح می دهد: این قابلیت در ابتدا برای دور نگه داشتن جنگنده ها از سامانه های پدافند هوایی دشمن طراحی شد، اما حالا به مزیتی در زمینه مخفی کاری تبدیل شده است؛ زیرا جنگنده ها در منطقه هدف حضور ندارند.

با وجود این، حمله در دوحه نتیجه ای متفاوت داشت. حماس اعلام کرد که خلیل الحیه و دیگر رهبران ارشد از این حمله جان سالم به در برده اند و تنها پنج عضو رده پایین تر گروه کشته شده اند. یک نگهبان امنیتی قطری نیز جان باخته است. اسراییل تاکنون درباره تلفات اظهارنظری نکرده، اما اسراییل کاتص وزیر دفاع بر تهدیدهای قبلی تل آویو تأکید کرد و هشدار داد که دشمنان هیچ جا پناهگاه امنی نخواهند داشت ؛ در حالی که کشورهای غربی و عربی این حمله را محکوم کردند.

قطر این حمله را اقدام تروریسم دولتی خواند که هدف آن، تخریب روند گفت وگوهای آتش بس غزه بوده است. نخست وزیر این کشور، شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی، تنها یک شب پیش از حمله با رهبران حماس دیدار کرده و آنها را به پذیرش آخرین پیشنهاد آتش بس آمریکا ترغیب کرده بود. همچنین، مقامات آمریکایی هفته گذشته مذاکرات مستقیمی با حماس انجام داده بودند. به گفته یکی از منابع آگاه، واشنگتن تنها 10 دقیقه پس از آغاز حمله، دوحه را از آن مطلع کرده است. شیخ محمد تأکید کرد که اسراییل از موشک هایی استفاده کرده که توسط سامانه های پدافند قطر قابل شناسایی نبودند.

واکنش دونالد ترامپ، رییس جمهور آمریکا، طبق معمول دوپهلو بود. او از یک سو به ندرت اسراییل را سرزنش کرد و گفت این حمله نه به نفع اهداف اسراییل است و نه در راستای منافع آمریکا . ترامپ همچنین اعلام کرد که نه از سوی نتانیاهو، بلکه از طریق ارتش آمریکا و فرماندهی مرکزی آن ـ که پایگاه عملیاتی پیشرو در قطر دارد ـ از حمله مطلع شده است. اما از سوی دیگر، رییس جمهور آمریکا همچنان بر موضع خود در قبال حماس تأکید کرد و گفت حذف این گروه مسلح هدف ارزشمندی است.

این واکنش دوگانه یادآور برخورد ترامپ در ژوئن گذشته است؛ زمانی که نتانیاهو تصمیم به آغاز جنگ علیه ایران گرفت، تنها 48 ساعت پیش از آغاز گفت وگوهای واشنگتن و تهران بر سر برنامه هسته ای ایران. ترامپ ابتدا مخالفت کرد و هشدار داد که حمله می تواند فرصت توافق را نابود کند، اما تنها 10 روز بعد، آمریکا در بمباران تأسیسات اصلی هسته ای ایران به اسراییل پیوست.

قطر اما با ایران تفاوت دارد. این کشور یکی از شرکای غربی است که گاز بخش بزرگی از جهان را تأمین می کند و سرمایه گذاری های کلانی در ایالات متحده و اروپا دارد. در جریان سفر پرزرق وبرق ترامپ به خلیج فارس در ماه مه، رییس جمهور آمریکا از دوستی زیبا با امیر قطر، شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، تمجید کرده بود. دوحه در آن سفر وعده صدها میلیارد دلار سرمایه گذاری در آمریکا را داد و حتی درباره توافقی برای اهدای یک جت لوکس بویینگ به عنوان جایگزین موقت ایرفورس وان با دولت ترامپ مذاکره شد.

مایکل واحد حنا، تحلیلگر اندیشکده گروه بحران ، می گوید نتیجه حمله، چه با اطلاع قبلی واشنگتن و چه بدون آن، برای قطر و سایر متحدان عرب آمریکا نگران کننده است. به گفته او، اگر ترامپ از این حمله بی اطلاع بوده باشد، نشان می دهد اسراییل کاملاً آزاد است که به طور یکجانبه و به هر شکلی که بخواهد عمل کند.

اما اگر از آن مطلع بوده، به معنای پذیرش چنین اقداماتی از سوی آمریکا است. او هشدار می دهد: اگر نقش آمریکا به عنوان تأمین کننده امنیت، اکنون با تبصره و استثنا همراه باشد ـ بسته به اینکه چه کسی عملیات نظامی را انجام می دهد ـ این مسئله نه فقط برای قطر بلکه برای کل خلیج فارس جای پرسش دارد. این نشان می دهد اسراییل احساس می کند تحت حمایت آمریکا می تواند هرطور بخواهد عمل کند و هیچ خط قرمزی برای خود نمی بیند.

الی کارمون، پژوهشگر اسراییلی حوزه تروریسم در دانشگاه رایشمن، نیز می گوید این دقیقاً همان تصویری است که نتانیاهو می خواهد به نمایش بگذارد: اسراییل در حال القای این است که دیوانه شده، تا به اعراب ـ و حتی ترکیه ـ نشان دهد که توانایی اقدام دارد و اگر شرایطش برآورده نشود… اقدام خواهد کرد. با این حال، کارمون هشدار می دهد که چنین رویکردی می تواند اسراییل را بیش از پیش در منطقه منزوی کرده و روابط محدود آن با جهان عرب را به خطر بیندازد. او می گوید: رفتار به سان قلدر محله تا حدی مفید است، اما نه بیشتر از آن.