پیرو نامه انجمن علمی روانپزشکان ایران خطاب به دستگاه قضایی در نقد اجرای علنی اعدام این گفتگو با عباس عبدی، روزنامه نگار، انجام شد.

به گزارش هم میهن، این گفتگو را در ادامه بخوانید:

به نظر شما تاثیر اجتماعی مجازات اعدام در ملا عام چیست؟

مجازات اعدام در گذشته آیینی بود، به همین دلیل مردم جزیی از مراسم مجازات بودند. اعمال مشروعیت و قدرت حکومت ها از طریق اعدام در منظر عمومی انجام می شد. اما امروز جوامع بسیار گسترده شده اند و در شهری مانند تهران چطور می توان مجازات اعدامی اجرا کرد که مردم اگر بخواهند، بتوانند ببینند.

از سوی دیگر، امروز مشروعیت حکومت ها از طریق رعایت حقوق شهروندی و عدالت قضایی تامین می شود و ربطی به اعدام کردن یا نکردن ندارد. جوامعی که بیش از همه مشروعیت دارند آن هایی هستند که اعدام را نفی و از نظام قضایی خود حذف کرده اند و نیازی به اعدام چه در داخل زندان و دور از چشم مردم و چه در منظر عمومی ندارند.

از سوی دیگر شاهد یک تحول اخلاقی و روانشناسی هستیم و آن هم اینکه مردم علاقه ای ندارند خشونت و خونریزی را ببینند و این تحول، دلایل جامعه شناختی دارد. در حالی که در گذشته، دیدن مجازات و تنبیه و خشونت امر متداول و عادی بود. امروزه کسانی که حکم اعدام می دهند و اجرا می کنند ممکن است نگذارند حتی فرزندانشان کشتن یک خروس را نگاه کنند و آن را امر مطلوبی نمی دانند.

این مساله مانند تنبیه بدنی است. در گذشته تنبیه بدنی وجود داشت و بسیاری از بزرگسالان امروزی در مدارس توسط پدر و مادر تنبیه بدنی می شدند، فرزندانشان را هم تنبیه بدنی می کردند اما برای نوه هایشان دیگر این اجازه را نمی دهند. چون می بینند که معنای مجازات و خشونت در جامعه امروز تغییر کرده است.

پس اجرای این احکام آثار منفی دارد. بخشی از این مجازات ها تحقیر انسان است، همان شکلی از تحقیر که با انداختن آفتابه به دور گردن اوباش و دزدها می خواستند به آن ها نسبت دهند و آن را خیلی خوب می دانستند. در حالی که تحقیر هر انسانی چه مجرم و چه غیرمجرم اصولا نباید وجود داشته باشد و ما در مجازات شرعی هم چنین چیزی را نمی بینیم مجازات تحقیر نیست.

بنابراین معلوم نیست چرا برخی افراد همچنان اصرار دارند که این مجازات در فضای عمومی انجام شود. آن هم در جامعه ای که رسانه وجود دارد و قابل اطلاع رسانی است و نیازی به دیدن چند نفر نیست.

پیشنهاد من این است که اگر طرفدار اجرای علنی مجازات هستند تمام مجازات های سنگسار، اعدام، قطع ید دزدان و هر مجازات بدنی و مشابه دیگری را مستقیما در تلویزیون نشان دهند. آن ها می دانند که این کار خوبی نیست و به همین دلیل انجام نمی دهند اما اینکه آن را در یک محله اجرا می کنند بیش از آنکه معطوف به بازدارندگی و اثر مثبت باشد، ارعاب و مشروعیت بخشیدن به قدرت است.

آیا این مجازات تاکنون توانسته اثر بازدارندگی اجتماعی داشته باشد؟

تا جایی که من پیگیر مطالعات بوده ام، مستنداتی وجود ندارد که نشان دهد مجازات اعدام بازدارنده است. در برخی ایالت های آمریکا مجازات اعدام وجود دارد و در برخی دیگر نه. در آنجا هم ایالت هایی که مجازات اعدام ندارند، سرانه قتل کمتری دارند. هدف از اعدام قاتل بازدارندگی نیست. به همین دلیل در شرع و قرآن هم توصیه به عفو شده است. زمانی که توصیه موکد به عفو می شود به این معنی است که بازدارندگی ندارد.

مجازات قصاص امر شخصی اولیای دم است و مردم در اعدام یا گذشت از او دخالتی ندارند. اگر هم بخشی از آن به مردم ربط دارد، آن بخش، مساله قصاص نیست. به نظر من هدف نشان دادن عریانی قدرت است، بعید است که اعدام اثر مثبت اجتماعی و بازدارندگی داشته باشد.

به نظر شما با وجود مخالفت های فراوانی که درباره این شیوه از مجازات وجود دارد، چرا چنین مجازاتی همچنان اجرا می شود؟

کسی که قتل نفس انجام می دهد، یا آن را اتفاقی انجام داده و یا آگاهانه. اگر اتفاقی بوده، به مجازاتش نگاه نمی کند و اتفاقی است که در یک لحظه افتاده و کم و زیاد شدن مجازات تاثیری بر انجام آن توسط فرد ندارد. ولی اگر فردی با برنامه ریزی و تصمیم قبلی مرتکب قتل شود، باز هم خیلی به مجازات فکر نمی کند و در عین حال شاید تصور می کند دستگیر نمی شود. مجازات اعدام قاتلان و به طور کلی مجازات اعدام، نقش بازدارندگی چندانی ندارد و با مقایسه میان امار قتل و وجود مجازات اعدام در کشورها به راحتی می توان این موضوع را فهمید.