توافقی مهم میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی با میانجیگری مصر به دست آمد؛ توافقی که بر اساس آن دو طرف بر سر چهارچوب و مدالیته ای تازه برای همکاری در زمینه فعالیت های هسته ای ایران به تفاهم رسیدند. این تحول می تواند نقطه عطفی در روابط تهران و آژانس تلقی شود و مسیر گفت وگوها و نظارت های آتی را هموارتر کند.

به گزارش ایرنا، اهمیت این توافق نه تنها در بازگشت اعتماد متقابل بلکه در نقش آفرینی یک بازیگر منطقه ای همچون مصر در تسهیل روند مذاکرات است. این تفاهم می تواند از یک سو به کاهش تنش های هسته ای کمک کند و از سوی دیگر، جایگاه دیپلماسی چندجانبه در مدیریت پرونده ایران را بار دیگر برجسته سازد.

برای بررسی ابعاد توافق و تاثیرات آن بر دیپلماسی میان تهران و سه کشور اروپایی عضو برجام با کوروش احمدی، تحلیلگر مسائل بین الملل و دیپلمات پیشین در سازمان ملل متحد گفت وگو کردیم.

روز گذشته پس از فراز و نشیب فراوان میان ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در پی بمباران تاسیسات هسته ای ایران، مدالیته جدید همکاری مور توافق قرار گرفت؛ ارزیابی شما از این توافق چیست؟

این تحول، تحولی مهم و بسیار مثبت است؛ تحولی که به نظر می رسد همه طرف ها از آن استقبال خواهند کرد و در داخل کشور نیز همه باید از آن استقبال کنیم و از تلاش وزارت امور خارجه برای تحقق آن تمجید به عمل آوریم. هرچند هنوز جزییات این توافق مشخص نشده، اما از سخنان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی و توییتی که او منتشر کرده برمی آید که آژانس هم از این توافق و شیوه نامه منعقده راضی است و آنرا گامی به پیش در مسیر درست می داند. جزییات توافق هنوز روشن نیست، اما اهمیت زیادی دارد که این جزییات به نحوی تنظیم شده باشند که در جریان اجرا به مشکل برنخوریم.

در برخی گزارهای بین المللی و توییت ها دیده ام که گفته شده این شیوه نامه حاوی بندی است که مطابق آن، ایران قرار است ظرف یک ماه گزارشی در مورد وضعیت برنامه غنی سازی، به ویژه درباره مقادیر اورانیوم غنی شده، به آژانس ارائه دهد و پس از آن بازرسی های آژانس انجام شود. برخی هم گفته اند مذاکرات درباره بازرسی ها بعد از ارائه گزارش آغاز خواهد شد. صرف نظر از این جزییات، که البته بسیار مهم هستند، مهمتر آن است که طرفین از این توافق راضی به نظر می رسند و این باید به فال نیک گرفته شود. امیدواریم این روند به توقف یا جلوگیری از نهایی شدن پروسه اسنپ بک منجر شود.

در خصوص نکته ای که شما مطرح کردید؛ دیشب هم آقای اولیانوف در توییتی نوشت اکنون زمان آن است که کشورهای اروپایی روند مکانیزم اسنپ بک را متوقف کنند. این سؤال مطرح می شود که آیا این روند در نهایت می تواند به تمدید قطعنامه 2231 منجر شود، با توجه به اینکه یکی از شروط اصلی اروپایی ها، یعنی مذاکره ایران و آمریکا، هنوز محقق نشده است؟

به نظر من این توافق جدید می تواند گامی مهم در جهت توقف روند اسنپ بک و تمدید مهلت مقرر در قطعنامه 2231 باشد. شرط اصلی اروپایی ها، یعنی همکاری با آژانس و شفاف سازی درباره وضعیت اورانیوم غنی شده در قالب این شیوه نامه باید مورد توجه قرار گرفته باشد. شرط سوم اروپایی ها هم مذاکره ایران و آمریکا بود که ایران همواره اعلام کرده که آماده مذاکره است، اما گویا آمریکا در هفته های گذشته تمایل جدی به آغاز مذاکرات نشان نداده است. اما از آنجا که ایران رسماً آمادگی خود را اعلام کرده، مسئولیت از دوش ایران برداشته شده است و این می تواند برای اروپایی ها یک مبنا باشد. این به عهده اروپایی ها خواهد بود که کاری انجام دهند و مذاکرات ایران و آمریکا را اگر طالب آن هستند تسهیل کنند. لذا این شرط سوم نیز تا آنجا که به ایران مربوط می شود، عملاً تا حدی باید محقق شده تلقی شود. بنابراین، برای توقف روند اسنپ بک نباید مانع جدی وجود داشته باشد.

این شیوه نامه حاوی بندی است که مطابق آن، ایران قرار است ظرف یک ماه گزارشی در مورد وضعیت برنامه غنی سازی، به ویژه درباره مقادیر اورانیوم غنی شده، به آژانس ارائه دهد و پس از آن بازرسی های آژانس انجام شود. برخی هم گفته اند مذاکرات درباره بازرسی ها بعد از ارائه گزارش آغاز خواهد شدالبته باید دید که از نظر حقوقی و فنی کار در شورای امنیت چگونه ممکن است پیش برود. در تئوری امکان این کار وجود دارد و اگر اراده ای در همه کشورهای عضو شورا بخصوص اعضای دائمی شکل بگیرد، راه های فنی، حقوقی و تکنیکی برای توقف یا تمدید فراهم است.

این پرسش مطرح است که آیا تروییکای اروپایی ابزاری برای همراه کردن آمریکا در اختیار دارند یا خیر؟

این پرسش مهم و کلیدی در روند پیش رو است. چند سوال مهم اینجا وجود دارد: آیا سه کشور اروپایی می توانند نامه ادعای تخلف ایران را مطابق بند 13 قطعنامه 2231 پس بگیرند؟ آیا اصولا امکان توقف این روند که شروع شده وجود خواهد داشت؟ آیا رضایت آمریکا شرط اجتناب ناپذیر است؟ در مجموع، خطر آن وجود دارد که آمریکا با استفاده از حق وتوی خود مانع توقف روند اسنپ بک و تمدید قطعنامه 2231 شود، مگر آنکه اروپایی ها بتوانند با واشنگتن به تفاهم برسند. چین و روسیه که موضعی نزدیک به ایران دارند، می توانند در این روند همراه باشند، اما کلید اصلی در دست اروپایی ها و میزان توفیق آن ها در جلب رضایت آمریکا خواهد بود.

همچنین بستگی دارد تصمیم نهایی شورای امنیت شکلی تلقی شود یا محتوایی. با توجه به سوابق امر، قطعنامه های تمدید همیشه محتوایی تلقی شده اند و حق اعضای دائمی برای توسل به وتو در ارتباط با قطعنامه های محتوایی همیشه وجود دارد. لذا ممکن است که نهایتا راهی جز یک "اجماع سیاسی" بین ایران و 5 عضو دائمی شورای امنیت برای توقف اسنپ بک و تمدید 2231 وجود نداشته باشد.

اکنون که در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل هستیم، امیدواری زیادی وجود دارد که حضور هیئت ایرانی در نیویورک به گشایش های جدید منجر شود؛ چه در قالب مذاکرات با تروییکای اروپایی و چه در چارچوب کمیسیون مشترک برجام؛ آیا این دوره مجمع می تواند راهگشا باشد؟

این تقارن زمانی به نفع ایران است. آقای پزشکیان و تیم همراه او، از جمله آقای عراقچی، در زمان مناسبی در ماه سپتامبر در نیویورک حضور خواهند بود و این هم زمانی فرصتی بسیار مهم برای مذاکرات دیپلماتیک ایجاد می کند. این امکان وجود دارد که در روزهای پایانی دوره 30 روزه، شورای امنیت بتواند برای توقف روند اسنپ بک و تمدیدقطعنامه 2231 تلاش کند.

حضور هیات ایرانی در این روزها زمینه بسیار مساعدی برای مشورت های مستقیم میان ایران و کشورهای باقی مانده در برجام فراهم می کند و حتی می تواند زمینه ساز گفت وگوی مستقیم میان ایران و آمریکا در مقر سازمان ملل باشد. بنابراین، این یک حسن تصادف ارزشمند است که باید با هوشمندی از سوی دولت، شورای عالی امنیت ملی، مجلس و سایر مسئولان مورد استفاده قرار گیرد تا مانند فرصت های گذشته از دست نرود.

اگر این اتفاق بیفتد و قطعنامه 2231 برای یک مهلت شش ماهه تمدید شود، پرسش بعدی این است که گام بعدی چه خواهد بود و چه سناریوهایی پیش روی ایران قرار دارد؟

واقعیت این است که اگر هدف، حل نهایی مسئله هسته ای ایران باشد، باید مذاکراتی جدی، مستقیم و جامع در دستور کار قرار گیرد. تنها در دل یک راهبرد جامع است که تمدید مهلت، معنا پیدا می کند و می تواند مفید واقع شود. در غیر این صورت، شش ماه با سرعت برق و باد خواهد گذشت و دوباره به نقطه آغاز بازخواهیم گشت و بحث اسنپ بک دوباره مطرح خواهد شد. بنابراین، ایران باید یک راهبرد جامع و روشن داشته باشد تا این فرصت شش ماهه به نتیجه ای واقعی منجر شود.

یک سوال تکمیلی در این رابطه این است آیا امکان تمدیدهای بیشتراز یکبار قطعنامه 2231 نیز ممکن است؟

بندهای 11 تا 15 این قطعنامه چارچوبی را تعیین کرده اند، اما اگر در شورای امنیت اراده ای وجود داشته باشد و مخالفتی صورت نگیرد، امکان تمدیدهای مکرر یا حتی تغییر در متن قطعنامه نیز وجود دارد. تصمیم نهایی در اختیار اعضای شورا، بویژه اعضای دائم آن، و اراده سیاسی آنان است.

تنها مانع جدی می تواند موضع آمریکا باشد. ایالات متحده تا پیش از فعال شدن اسنپ بک، هیچ دخالتی در قطعنامه های مرتبط با ایران نمی توانست داشته باشد، چون از برجام خارج شده بود. اما با فعال شدن اسنپ بک و در صورت بازگشت این قطعنامه ها، آمریکا با حق وتوی خود می تواند کنترل آن ها را به دست گیرد. این اهرم قدرتمندی است که آمریکا به سختی حاضر خواهد شد آن را از دست بدهد. به همین دلیل، مقامات ایران باید این موضوع را به طور جدی در نظر داشته باشند و از هیچ تلاشی برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه ها فروگذار نکنند.