تابستان 1404 در حالی به پایان می رسد که سفر برای بسیاری از خانواده های ایرانی دیگر به رؤیایی دست نیافتنی تبدیل شده است. گرانی بلیت هواپیما باعث شده میلیون ها شهروند سفر هوایی را به طور کامل از سبد خانوار حذف کنند؛ واقعیتی تلخ که در کنار مشکلات معیشتی، به سقوط تقاضا و نیمه ورشکستگی صنعت گردشگری داخلی دامن زده است.

به گزارش اقتصاد 24، مقایسه ساده ای نشان می دهد هزینه پرواز به کیش یا مشهد گاهی تنها اندکی کمتر از سفر به استانبول یا ایروان است؛ پدیده ای عجیب که از یک سو ناتوانی خانواده ها برای سفر داخلی را تشدید کرده و از سوی دیگر سرمایه های گردشگری ایران را در معرض خطر جدی قرار داده است.

در چنین شرایطی عجیب نیست که خانواده ها طبق معمول به دنبال تور های داخلی در جزیره کیش یا شهر های زیارتی مثل مشهد هستند، اما یک جستجوی ساده در سامانه های فروش بلیت هواپیما کافی است تا مسافران متوجه شوند که قیمت پرواز های داخلی دیگر چندان داخلی به نظر نمی رسند.

مقایسه ارقام نشان می دهد هزینه سفر به کیش گاهی به اندازه پرواز به استانبول یا حتی ایروان است؛ پدیده ای که به روشنی ناکارآمدی بازار هوایی ایران را برملا می کند.

نگاهی به قیمت برخی مسیر های پروازی به مقاصد مختلف کشور، اما شاید موضوع را روشن تر کند:

تهران کیش: از حدود 5 میلیون تومان تا بالای 6 میلیون تومان

تهران مشهد: کف قیمت از 3 میلیون تومان، تا حدود 5 میلیون تومان

تهران شیراز: میانگین 3 میلیون و 500 هزار تومان تا حدود 6 میلیون تومان

تهران بندرعباس: بین 4.5 میلیون تومان تا حدود 6 میلیون تومان

باید توجه کرد که این ارقام به صورت میانگین برای 30 روز آینده است و زمان و نوع پرواز می تواند این قیمت ها را دچار نوسان کند؛ همچنین تمامی ارقام مربوط به پروازها اکونومی بوده و در صورت تهیه بلیط بیزنس قیمت ها گاه تا بیش از 70 درصد نیز می تواند افزایش یابد.

برای مقایسه ارقام با پرواز های خارجی به سراغ چند مقصد با گردشگری بالاتر میان ایرانیان رفته ایم و میانیگن قیمت 30 روزه را برآورد کرده ایم و باز باید توجه کرد این ارقام نیز بنا به زمان می تواند تغییر کند و هم چنین تمامی این پروازها مربوط به ایرلاین های داخلی است و برخی از این قیمت ها با ایرلاین های جایگزین و خارجی نیز می تواند گاه تا بیش از 100 درصد افزایش قیمت در پی داشته باشد:

تهران ایروان (ارمنستان): کف قیمت از حدود 8 میلیون تومان تا 14 میلیون تومان

تهران استانبول (ترکیه): کف قیمت بین 9.6 تا حدود 12 میلیون تومان

تهران آنکارا (ترکیه): کف قیمت از حدود 14 میلیون تومان تا حدود 25 میلیون تومان

نتیجه این مقایسه ساده، اما عجیب است، سفر داخلی به کیش در برخی تاریخ ها تنها چند میلیون تومان ارزان تر از پرواز به ترکیه یا ارمنستان تمام می شود و به راحتی می تواند یکی از شهر های ترکیه جایگزین حتی مناسبی برای سفر به مقاصد داخل کشور باشد.

اگر هزینه یک مدل تور، یعنی تور های 4 شب و 5 روز برای دو نفر (پرواز + هتل) را برای دو مقصد کیش و استانبول کنار هم بگذاریم، تصویر روشن تر می شود:

بر مبنای همین جدول نیز به خوبی دیده می شود که در نهایت برای یک شهروند شاید طبقه متوسط و رو به بالای اقتصادی ایران که اکنون در اوج بحران های اقتصادی هدف اصلی گردشگری داخلی کشور است، قیمت یک تور لوکس کیش با هتل چهار یا پنج ستاره، نزدیک به تور اقتصادی استانبول است و همین مساله خود می تواند از اصلی ترین عواملی باشد که در نهایت در میان گزینه های شهروندان ایرانی تور ترکیه حتی متوسط و میان رده آن جایگزین تور لوکس داخل کشور شود.

از سوی دیگر باید توجه داشت که حتی این ارقام در مورد سفر به برخی از شهر های ساحلی دیگر در ترکیه که اخیرا بسیار میان ایرانیان پرطرفدار شده است می تواند کمتر نیز باشد.

از عمده ترین دلایل افزایش قیمت تور ها در ایران و گاه حتی نجومی شدن این ارقام نیز دو مساله قیمت هتل در ایران است که به شکل عجیبی نسبت به خدمات گران تر است و مورد دیگر نیز مساله قیمت بلیت هواپیما در سفر های داخلی است که در مقایسه با بلیط هواپیما، کاملا گران تصور می شود.

در این میان باید به دلایل قیمت بالای بلیط های هواپیما داخلی نیز پرداخت:

بازار پرواز داخلی در ایران انحصاری یا شبه انحصاری است. چند ایرلاین محدود با ناوگان کوچک و پرهزینه عملاً قیمت ها را تعیین می کنند.

میانگین عمر هواپیما های ایران بالای 20 سال است. تحریم ها دسترسی به قطعات را محدود کرده و هر تعمیر و خرید با چند واسطه و چند برابر هزینه انجام می شود.

اگرچه سوخت یارانه ای به ایرلاین ها تعلق می گیرد، اما این یارانه بخش کمی از هزینه ها را پوشش می دهد. در عمل، بلیت داخلی به جای ارزان شدن، سهم بیشتری از هزینه سفر را به خود اختصاص داده است.

باید توجه داشت که به خاطر محدودیت های سفر خارجی (ویزا، ارز و…) بسیاری از خانواده ها به سفر داخلی رو می آورند. این تقاضای متمرکز با عرضه محدود پرواز ها تلاقی می کند و قیمت را بالا می برد و از سوی دیگر بحران کمبود هواپیما در ایران از همیشه جدی تر شده است. اکنون ایرلاین هایی با تنها یک هواپیما وجود دارند که به صورت اسمی بلیت می فروشند به صورت رسمی آن را کنسل می کنند.

هم چنین پرواز های خارجی با نرخ دلاری محاسبه می شوند و کف قیمت آنها روی عددی ثابت باقی می ماند (مثلاً 300 تا 350 دلار).

همین روند باعث می شود که با افزایش ریالی قیمت داخلی و نبود رقابت، هزینه پرواز داخلی به پرواز خارجی نزدیک می شود.

در این بین باید توجه کرد که این وضعیت یک زنگ خطر جدی برای اقتصاد گردشگری ایران است. وقتی یک خانواده ایرانی می بیند هزینه سفر به کیش با استانبول یا ایروان تفاوت چندانی ندارد، انگیزه برای سفر داخلی کاهش می یابد.

نتیجه این روند آن است که با خروج گردشگر از کشور، افت درآمد هتل ها و مراکز خدماتی داخلی و تضعیف صنعت گردشگری ملی رقم می خورد.

از سوی دیگر نیز بالا بودن قیمت بلیت داخلی به این معناست که طبقه متوسط عملاً از سفر داخلی کنار گذاشته می شود و گردشگری در ایران بیش از پیش به کالایی لوکس تبدیل می گردد.

پرواز های داخلی ایران به دلیل انحصار، ناوگان فرسوده، تحریم ها و مدیریت ناکارآمد قیمتی، امروز به سطحی رسیده اند که در مقایسه با سفر خارجی توجیه اقتصادی خود را از دست می دهند.

این روند نه تنها بار مالی سنگینی بر دوش خانوار ها گذاشته، بلکه صنعت گردشگری داخلی را نیز به سمت رکود سوق می دهد و اگر اصلاحات جدی در ساختار حمل ونقل هوایی ایران صورت نگیرد، باید پذیرفت که برای بسیاری از ایرانی ها سفر به استانبول و ایروان منطقی تر از سفر به کیش و مشهد خواهد بود.