فرارو- گزارش های منتشرشده از منابع روسی نشان می دهد دیدار ولادیمیر پوتین، رییس جمهور روسیه با مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران در حاشیه اجلاس سازمان همکاری شانگهای، تنها یک ملاقات تشریفاتی نبوده است. پشت این دیدار، پیام راهبردی روشنی نهفته است: مسکو و پکن قصد دارند با هم افزایی، بلوک بین المللی تازه ای ایجاد کنند؛ بلوکی که هدف آن کاهش نفوذ غرب در آسیا و خاورمیانه عنوان می شود. در همین حال، برگزاری نشست شانگهای برای تهران به منزله فرصتی کم نظیر بود؛ فرصتی برای بازتعریف جایگاه منطقه ای و جهانی ایران در زمانی که فشارهای اروپا بر سر پرونده هسته ای به شکلی محسوس افزایش یافته است.

به گزارش فرارو، یک مقام ارشد روس و چند دیپلمات نزدیک به کرملین در گفت وگو با ارم نیوز فاش کرده اند که مسکو، ایران را ستون اصلی در شکست سیاست انزوایی می داند که اتحادیه اروپا در سایه پرونده هسته ای علیه تهران دنبال می کند. به گفته این منابع، امروز دستورکار روسیه و چین در یک نقطه کلیدی به هم گره خورده است: حمایت عملی از کشورهایی که زیر فشار تحریم های غربی قرار دارند و ایجاد فرصت های تازه برای تحرک آن ها در عرصه بین المللی.

در همین راستا، منابع دیپلماتیک تأکید کرده اند که ولادیمیر پوتین در دیدار اخیر خود با مسعود پزشکیان، رییس جمهور ایران، به شکل ویژه بر گسترش ادغام تهران در پروژه های زیرساختی مرتبط با ابتکار کمربند و جاده پافشاری کرده است؛ طرحی بلندپروازانه که می تواند برای ایران نه تنها یک دریچه اقتصادی تازه بگشاید، بلکه به مثابه ابزاری راهبردی در برابر فشارهای فزاینده اروپا عمل کند.

از نگاه مسکو و پکن، ایران صرفاً یک شریک منطقه ای نیست؛ بلکه بخشی جدایی ناپذیر از نقشه راه اوراسیایی به شمار می آید. پیوستن فعالانه به پروژه کمربند و جاده، تهران را از جایگاه یک بازیگر منفعل خارج کرده و در موقعیتی قرار می دهد که به حلقه ای کلیدی در اتصال شرق به غرب تبدیل شود.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، روز چهارشنبه اعلام کرد که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در برابر فشارهای خارجی، آشکارا از تهران حمایت کرده اند. او تأکید کرد که رایزنی های فشرده ایران با روسیه و چین برای مقابله با تلاش های تروییکای اروپایی در جهت فعال سازی مکانیسم ماشه همچنان در جریان است.

عباس عراقچی در سخنان خود همچنین به شایعات اخیر درباره احتمال تعلیق یا حتی خروج ایران از سازمان شانگهای واکنش نشان داد و این گمانه زنی ها را قاطعانه رد کرد. به گفته او، هیچ بندی درباره لغو عضویت ایران در این سازمان وجود ندارد؛ برعکس، اعضای شانگهای بارها حمایت صریح خود را از تهران در برابر فشارهای خارجی ابراز کرده اند. اظهارات وزیر امور خارجه در حالی مطرح می شود که همزمان، فشارهای اروپا بر پرونده هسته ای ایران رو به افزایش گذاشته و مسکو و پکن در هماهنگی نزدیک با تهران تلاش می کنند تا مانع از انزوای دیپلماتیک جمهوری اسلامی شوند.

عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در ادامه سخنان خود به موضوع روابط تهران با آژانس بین المللی انرژی اتمی پرداخت و اعلام کرد که خود آژانس نیز نیاز به یک چارچوب همکاری تازه و متناسب با تحولات اخیر را پذیرفته است . او تصریح کرد که هرگونه گام اضافی در مسیر همکاری تنها زمانی آغاز خواهد شد که توافق نهایی بر سر این چارچوب به دست آید. عراقچی با اشاره به روند مذاکرات میان ایران و آژانس تأکید کرد: گفت وگوها برای تعیین ماهیت این همکاری و شکل آینده آن همچنان در جریان است. وی ادامه داد که تداوم همکاری های ایران با آژانس منوط به تکمیل این مذاکرات و رسیدن به توافقی روشن و جامع خواهد بود.

در حالی که تهران از ضرورت بازتعریف چارچوب همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی سخن می گوید، رافائل گروسی، مدیرکل این نهاد، هشدار داده است که مذاکرات جاری نمی تواند برای ماه ها به طول انجامد. او در گفت وگویی با خبرگزاری رویترز تأکید کرد که ایران باید در سریع ترین زمان ممکن به توافقی درباره بازرسی های هسته ای دست یابد.

رافائل گروسی با اشاره به آخرین داده های آژانس اعلام کرد که ایران سرعت تولید اورانیوم غنی شده در سطح 60 درصد را افزایش داده است؛ موضوعی که حساسیت قدرت های غربی را دوچندان کرده است. به گفته وی، روند گفت وگوها درباره ازسرگیری بازرسی ها نباید بیش از این به تعویق بیفتد، چرا که نبود توافق، شفافیت فعالیت های هسته ای ایران را زیر سؤال می برد.

مدیرکل آژانس همچنین یادآور شد که از زمان نخستین حملات اسراییل به سایت های غنی سازی در 13 ژوئن، این نهاد هیچ اطلاعات تازه ای درباره میزان یا محل ذخایر اورانیوم غنی شده ایران دریافت نکرده است. او در ادامه به یک مانع حقوقی نیز اشاره کرد و گفت: تصویب قانونی داخلی در تهران که همکاری با آژانس را مشروط به تأیید شورای عالی امنیت ملی می سازد، شرایط را برای دستیابی به توافق پیچیده تر کرده است.

در پی اقدام تروییکای اروپایی برای فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران، روسیه و چین پیش نویس قطعنامه ای را به شورای امنیت ارائه کرده اند که بر اساس آن، اعتبار قطعنامه 2231 به مدت شش ماه دیگر تمدید می شود. به گزارش خبرنگار وال استریت ژورنال، نسخه جدید این پیش نویس نسبت به طرح اولیه تغییرات مهمی داشته است. مهم ترین تغییر، حذف بندی است که در نسخه نخست وجود داشت و استفاده مجدد از مکانیسم ماشه را عملاً غیرممکن می کرد.

خبرگزاری رویترز پیش تر به نقل از یک دیپلمات روس گزارش داده بود که هدف مسکو از ارائه این پیش نویس، جلوگیری از تلاش تروییکای اروپایی برای بازگرداندن تحریم ها علیه تهران است. لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال نیز تأکید کرده که در نسخه اولیه پیش نویس، بندی گنجانده شده بود که در صورت موافقت اعضای شورای امنیت با تمدید قطعنامه 2231، عملاً فعال سازی دوباره مکانیسم ماشه را مسدود می کرد؛ بندی که حالا در متن اصلاح شده جای خود را از دست داده است.

لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، در گزارشی توضیح داد که متن پیش نویس جدید از تمامی مشارکت کنندگان اولیه برجام می خواهد بی درنگ گفت وگوهای هسته ای را از سر بگیرند؛ به این معنا که ایالات متحده، در کنار روسیه، چین و سه کشور اروپایی نیز در فهرست طرف ها قرار گرفته اند. با این حال، نورمن یکی از مهم ترین ابهامات این متن را نبود هرگونه شرط یا درخواستی از ایران در ازای تمدید شش ماهه عنوان کرده است؛ موضوعی که به گفته او آشکارا با مواضع واشنگتن و تروییکای اروپایی در تعارض قرار دارد.

این خبرنگار همچنین تاکید کرد که چین از پیش نویس روسیه حمایت کرده و قرار است آن را به طور مشترک با مسکو به شورای امنیت ارائه دهد. با این وجود، هنوز زمان دقیق ارائه این قطعنامه به رأی گیری مشخص نشده و روشن نیست که آیا اصلاحات بیشتری بر متن اعمال خواهد شد یا خیر. نورمن در پایان یادآور شد: در نهایت این مسئله بستگی دارد به اینکه آیا روسیه واقعاً به دنبال قطعنامه ای است که امکان دستیابی به توافق بر سر آن وجود داشته باشد، یا صرفاً قصد دارد بازی مقصرنمایی به راه بیندازد و بگوید تلاش کرده مانع از بحران شود اما آمریکا و سه کشور اروپایی مخالفت کرده اند.

در همین زمینه، کارشناسان فرانسوی معتقدند بازگشت تحریم های سازمان ملل علیه ایران از سوی فرانسه، آلمان و بریتانیا بازتاب دهندهٔ بن بست دیپلماتیکی خطرناک است که پیامدهای گسترده ای خواهد داشت. به باور آنان، تحریم های اخیر اروپایی ها دریچهٔ مرحله ای تازه از تنش ها را گشوده است؛ مرحله ای که پیامدهای آن نه فقط متوجه تهران، بلکه معادلات کل خاورمیانه را تحت تأثیر قرار خواهد داد.

دکتر ژان-پیِر میلَن، پژوهشگر مؤسسهٔ روابط بین الملل و راهبردی پاریس گفت: آنچه امروز شاهدیم، فروپاشی کامل مسیر مذاکرات است. شکست گفت وگوها بازتابی از نبود اعتماد متقابل میان تهران و پایتخت های اروپایی است. او تاکید کرد بازگشت تحریم ها در عمل به معنای بستن درِ اروپا بر هرگونه مصالحهٔ کوتاه مدت است؛ امری که می تواند ایران را به سمت تسریع برنامهٔ هسته ای یا گسترش همکاری با مسکو و پکن سوق دهد. میلَن هشدار داد: این وضعیت یک بن بست راهبردی است که ابزارهای دیپلماتیک برای مهارش کافی نیست و می تواند به موج جدیدی از بی ثباتی در منطقه بینجامد.

رحمان قهرمان پور، کارشناس ارشد مسائل بین الملل، در تحلیلی تازه تأکید می کند که جنگ اوکراین و نقش اروپا در حمایت از اسراییل علیه ایران، فضای بی اعتمادی موجود را به مرحله ای تازه رسانده است. قهرمان پور با اشاره به روند گفت وگوهای اخیر می گوید: مذاکرات استانبول و ژنو نشان داد که اختلافات و بی اعتمادی میان طرفین همچنان گسترده است. جنگ اوکراین و همچنین حملات اسراییل علیه ایران بر شدت این بی اعتمادی افزوده اند.

این کارشناس همچنین درباره تمدید قطعنامه 2231 خاطرنشان می کند که ایران به دلیل نگرانی از بازگشت تحریم ها، از این تمدید استقبال می کند. او توضیح می دهد: برخی مقامات سیاسی آشکارا نگران بازگشت تحریم ها هستند و به همین دلیل، بی میلی نسبت به تمدید قطعنامه وجود ندارد.

با این حال، قهرمان پور تاکید می کند که نگاه ایران به مذاکرات با اروپا چندان خوش بینانه نیست: از دید تهران، اروپا در حال باج گیری است و تحت این شرایط حاضر به دادن امتیاز نیست. علاوه بر این، در داخل حاکمیت ایران این باور ریشه دارد که اروپا بدون چراغ سبز آمریکا نمی تواند اقدام موثری انجام دهد و هر وعده ای هم بدهد در نهایت نیازمند تأیید واشنگتن است. این برداشت محصول فضای بی اعتمادی است که پس از جنگ اوکراین میان ایران و اروپا تشدید شده است.

وی ادامه می دهد که رسیدن به توافق در چنین فضایی دشوار است؛ هرچند اروپایی ها اصرار دارند فعال سازی مکانیسم ماشه برای کشاندن ایران پای میز مذاکره است، اما خودشان هم می دانند که این کار آسان نخواهد بود. قهرمان پور در توضیح می گوید: دو شرط اصلی اروپا برای تمدید قطعنامه 2231، یعنی مذاکره ایران و آمریکا و همکاری ایران با آژانس، در عمل به طور کامل در اختیار تهران نیست. به گفته او، ایران در دو هفته اخیر تمایل خود به مذاکره با آمریکا را اعلام کرده، اما دولت ترامپ روشن کرده که فعلاً نیازی به این گفت وگوها نمی بیند. در خصوص شرط دوم نیز، حمایت عملی اروپا از اسراییل و عدم محکومیت حملات به ایران تأثیر منفی زیادی بر ذهنیت تصمیم گیرندگان ایرانی داشته است. او یادآور می شود: پس از مذاکرات استانبول، فشار اروپا برای انتشار گزارش جامع گروسی نیز در واقع به زمینه سازی برای حمله اسراییل کمک کرد. بنابراین، شروطی که اروپا برای تمدید قطعنامه مطرح کرده، در ظاهر ساده اما در عمل بسیار پیچیده اند و تحقق آن ها تنها به تصمیم ایران وابسته نیست.

الی گران مایه، کارشناس ارشد مسائل بین الملل شورای روابط خارجی اروپا معتقد است: فعال سازی مکانیسم ماشه توسط فرانسه، آلمان و بریتانیا نقطه عطفی در بحران هسته ای ایران است. این اقدام، بازگرداندن تحریم های سازمان ملل و تحریم های مستقل اروپایی را در پی خواهد داشت؛ ابزارهایی که همزمان اهرم فشار و قمار سیاسی محسوب می شوند. اروپایی ها می خواهند از طریق این ابزار، تهران و واشنگتن را به گفت وگویی تازه وادار کنند، اما فقدان پشتیبانی دیپلماتیک مؤثر می تواند این روند را از مسیر مدیریت بحران به سمت درگیری مستقیم سوق دهد.

وی معتقد است: تلاش های پیشین اروپا برای ترغیب ایران و آمریکا به توافقی گسترده تر با شکست مواجه شد؛ هم به دلیل شروط غیرواقع بینانهٔ اروپایی ها درباره دسترسی و شفافیت، هم به علت شکاف های داخلی در میان مقامات ایران و هم به سبب بی میلی ترامپ به دیپلماسی. حملات اسراییل و آمریکا به مراکز هسته ای ایران نیز فضای گفت وگو را به حاشیه راند. در چنین شرایطی، برخی جناح ها در تهران مکانیسم ماشه را نه تهدید بلکه فرصتی برای مصرف شدن آخرین اهرم فشار اروپا تلقی کردند.

در نهایت وی معتقد است: اکنون اروپا در برابر انتخابی دشوار قرار دارد: یا اجازه دهد مکانیسم ماشه به طور کامل فعال شود و با پیامدهای چندلایه آن از تلافی احتمالی ایران تا تشدید شکاف های بین المللی مواجه گردد، یا با ابتکار دیپلماتیک، این سازوکار را به فرصتی برای بازگشت به مذاکرات تبدیل سازد.