ارزش دلاری بازار سهام ایران در پایان هفته گذشته به 84 میلیارد دلار رسید؛ از این میزان، 72 میلیارد دلار مربوط به سهام بورسی و 12 میلیارد دلار به سهام فرابورسی اختصاص دارد. این ارقام اگرچه نسبت به کف سال جاری کمی بهبود یافته، اما تصویر کلی همچنان حاکی از قرار گرفتن بازار سهام در یکی از پایین ترین سطوح دلاری تاریخ خود است.

به گزارش دنیای اقتصاد، در نهم شهریور، ارزش دلاری بازار سهام به 78 میلیارد دلار سقوط کرد؛ سطحی که در شش سال گذشته بی سابقه بود و آخرین بار در 18خرداد 1398 تجربه شده بود. این افت به خوبی نشان می دهد که با وجود عرضه اولیه بیش از 100 شرکت در بورس و فرابورس طی این سال ها، شاخص دلاری بورس عملا به نقطه ای بازگشته که پیش از جهش ارزی و تورمی سال های اخیر قرار داشت.

یکی از شاخص ترین نکات این افت، جاماندگی قیمت ها در بازار سهام نسبت به سایر بازارهای دارایی است. در بازه ای که مسکن، ارز، طلا و حتی خودرو با جهش های چندبرابری قیمت همراه شدند؛ بخش عمده ای از سهام شرکت های بورسی و فرابورسی یا بدون تغییر محسوس باقی ماندند یا رشد آنها به مراتب کمتر از تورم و رشد دلار بود.

به همین دلیل، ارزش دلاری بازار سهام که معیار مناسبی برای سنجش قدرت واقعی بازار نسبت به اقتصاد جهانی محسوب می شود؛ با وجود افزایش اسمی شاخص ها، روندی نزولی را طی کرده است. نگاهی به نمودار بلندمدت ارزش دلاری بورس نشان می دهد که اوج این شاخص در سال 99، همزمان با هجوم نقدینگی و رشد شدید قیمت ها، به بیش از 400 میلیارد دلار رسیده بود. اما از آن زمان تاکنون، تحت تاثیر افت قیمت سهام و رشد مداوم نرخ ارز، این رقم بیش از 80درصد کاهش یافته است.

بخش مهمی از این افت ناشی از مجموعه ای از ریسک های سیستماتیک و غیرسیستماتیک است که طی سال های اخیر بر بازار سرمایه سایه افکنده اند. در بعد کلان، تحریم های اقتصادی و محدودیت های تجاری، رشد هزینه های تولید، نوسانات نرخ ارز، و ابهام در سیاست های اقتصادی، فضای نااطمینانی را برای فعالان اقتصادی تشدید کرده اند. در بعد داخلی بازار سرمایه، مسائلی چون تغییرات ناگهانی مقررات، قیمت گذاری دستوری در صنایع کلیدی، محدودیت های معاملاتی، به تضعیف اعتماد سهامداران و کاهش تمایل به سرمایه گذاری بلندمدت منجر شده است.

همین شرایط سبب شده سرمایه گذاران، به ویژه سرمایه گذاران حقیقی، با احتیاط بیشتری در بورس فعالیت کنند و بخش بزرگی از نقدینگی به سمت بازارهای موازی کم ریسک تر یا پر بازده تر مهاجرت کند. این روند، هم در حجم و ارزش معاملات و هم در قدرت رشد قیمت ها اثر منفی گذاشته است.

یکی از نکات مهم که تصویر کنونی را بهتر توضیح می دهد؛ قطع رابطه سنتی بین نرخ ارز و شاخص بورس است. در سال های گذشته، همواره رشد نرخ دلار به دلیل افزایش انتظارات تورمی و تقویت سودآوری شرکت های صادرات محور، اثر مثبتی بر شاخص های بازار سهام داشت. اما در دو تا سه سال اخیر، این رابطه تضعیف یا حتی معکوس شده است. علت اصلی این موضوع را می توان در ترکیب ریسک های سیاسی و اقتصادی، عدم اطمینان نسبت به پایداری سودآوری شرکت ها و فشار سیاستگذاری بر صنایع صادرات محور جست وجو کرد.

به بیان دیگر، اگرچه رشد دلار به معنای افزایش درآمدهای ریالی شرکت های دلاری بوده، اما همزمان با افزایش هزینه ها، قیمت گذاری دستوری و ابهام در بازارهای جهانی، مانع از انتقال کامل این اثر به سود خالص شرکت ها شده است. نتیجه این وضعیت آن است که با وجود رشد قابل توجه دلار، شاخص کل بورس و ارزش دلاری بازار سهام، رشد متناظر و هم جهتی را تجربه نکرده اند. همین شکاف، یکی از دلایل اصلی سقوط ارزش دلاری بورس به کف های چندساله محسوب می شود.

نگاهی به عملکرد بازارهای موازی نشان می دهد که در همین بازه زمانی، قیمت مسکن در شهرهای بزرگ چندین برابر شده و حتی در رکود معاملات، توانسته ارزش دلاری خود را تا حد زیادی حفظ کند. بازار طلا و سکه نیز تحت تاثیر رشد جهانی قیمت اونس و جهش نرخ دلار، بازدهی قابل توجهی به ثبت رسانده است. حتی بازار ارز، با وجود محدودیت های معاملاتی، در سال های اخیر، رشدهای قابل توجهی تجربه شده است. در این میان، بورس که در دوره هایی به عنوان موتور مولد سرمایه و سپر تورمی معرفی می شد؛ در عمل از نظر ارزش دلاری درجا زده یا عقبگرد داشته است. این در حالی است که بسیاری از سرمایه گذاران انتظار داشتند با افزایش نرخ ارز، سهام نیز رشدی مشابه داشته باشد تا ارزش دلاری سرمایه گذاری ها حفظ شود.

کاهش ارزش دلاری بازار سهام پیامدهایی چندوجهی برای اقتصاد و بازار سرمایه دارد. از منظر بین المللی، این افت نشان دهنده کاهش جذابیت نسبی بازار ایران برای سرمایه گذاران خارجی است. هر چه ارزش دلاری شرکت ها پایین تر بیاید، اگرچه در تئوری می تواند به معنای ارزندگی نسبی سهام باشد، اما در عمل ریسک های بالای محیط سرمایه گذاری مانع از ورود سرمایه جدید می شود. بازگشت ارزش دلاری بورس به سطوح بالاتر نیازمند مجموعه ای از اصلاحات ساختاری و تغییرات سیاستی است. نخستین و مهم ترین عامل، کاهش ریسک های سیاسی و اقتصادی و ایجاد ثبات در محیط کسب وکار است.

بدون چنین ثباتی، حتی رشد نرخ ارز نیز نمی تواند به صورت پایدار موجب افزایش ارزش دلاری بازار شود. در بعد داخلی بازار سرمایه، شفافیت مقررات، حذف قیمت گذاری دستوری، کاهش مداخلات ناگهانی و بهبود فرآیندهای معاملاتی از جمله اقداماتی است که می تواند اعتماد سهامداران را بازگرداند. همچنین، توسعه ابزارهای مالی، گسترش سرمایه گذاری غیرمستقیم و تسهیل ورود سرمایه گذاران خارجی می تواند به افزایش نقدشوندگی و عمق بازار کمک کند.

ارزش دلاری بازار سهام ایران پس از سال ها نوسان، بار دیگر به کف شش ساله بازگشته است. این افت، حاصل ترکیب جاماندگی قیمت سهام نسبت به سایر بازارها، رشد سریع تر دلار نسبت به شاخص بورس و مجموعه ای از ریسک های ساختاری در اقتصاد و بازار سرمایه است. قطع رابطه سنتی بین دلار و بورس، تغییر رفتار سرمایه گذاران و تداوم ابهامات سیاسی و اقتصادی سبب شده که حتی عرضه اولیه بیش از 100 شرکت در بورس و فرابورس نیز نتواند از کاهش ارزش دلاری بازار جلوگیری کند.

بازار سرمایه برای خروج از این وضعیت و بازگشت به مسیر رشد دلاری، نیازمند تغییرات بنیادین در فضای اقتصادی و سیاستگذاری است. تا زمانی که این تغییرات رخ ندهد، احتمال تداوم رکود نسبی و درجا زدن ارزش دلاری بورس، حتی در صورت رشد اسمی شاخص ها، همچنان بالاست.