رییس جمهوری کشورمان پیش از ظهر دیروز به وقت محلی پکن، در مراسم رژه نیروهای مسلح چین که به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم برگزار شد، شرکت کرد.

به گزارش ایران، در این مراسم جدیدترین تجهیزات و تسلیحات ارتش چین به نمایش درآمد. علاوه بر مسعود پزشکیان، رهبران 25 کشور دیگر جهان از جمله روسیه و کره شمالی نیز دیگر میهمانان این آیین بودند.

شرکت در این آیین و حضور در مراسم رژه ارتش چین، آخرین برنامه رییس جمهوری اسلامی ایران در سفر به چین بود. پزشکیان در سفر چهار روزه به چین، ابتدا در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای حضور یافت و در حاشیه این اجلاس به گفت وگو با همتایان خارجی خود از جمله ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه، شهباز شریف نخست وزیر پاکستان، امامعلی رحمان رییس جمهوری تاجیکستان و رجیب طیب اردوغان رییس جمهوری ترکیه نشست.

با پایان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای ، اجلاس شانگهای پلاس برگزار شد که نشستی بود با حضور سران کشورهایی که عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای نیستند. این دو نشست در سطح سران در شهر تیانجین چین برگزار شد.

پس از آن بود که پزشکیان به دعوت شی جین پینگ رییس جمهوری چین، با قطار، شهر تیانجین را به مقصد پکن، پایتخت چین ترک کرد تا علاوه بر دیدار دوجانبه با همتای چینی، در جمع ایرانیان مقیم چین نیز حضور یابد.

پزشکیان در پکن، پیش از حضور در مراسم رژه نیروهای مسلح چین، با هوانگ هو عضو دائم حزب کمونیست چین دیدار و گفت وگو کرد. در جریان این دیدار، رییس جمهوری اسلامی ایران با اشاره به اهمیت همکاری های چندجانبه، سازمان همکاری شانگهای را ابزاری مؤثر برای مقابله با یکجانبه گرایی توصیف و تصریح کرد: بشریت تشنه عدالت، انصاف و رعایت قانون است. تمدن جهانی متکی بر تاریخ و فرهنگ کهن کشورهایی چون ایران و چین است و در پرتو این تمدن ها، ملت ها می توانند زندگی سرافرازانه ای داشته باشند.

رییس جمهوری کشورمان تأکید کرد: باید در برابر زورگویی و قلدری کشورهایی که خواهان روابط دوستانه ما نیستند، ایستادگی کرد.

پزشکیان در ادامه با بیان این جمله، طرف چینی را به پیگیری مباحث مطرح شده در دیدارش با شی جین پینگ دعوت کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران آماده اجرای توافقات و عملیاتی کردن آن هاست.

رییس جمهوری ابراز امیدواری کرد با تشکیل کارگروه مشترک، توافقات میان دو کشور به سرعت اجرایی شود؛ زیرا حضرت آیت الله خامنه ای، رهبر انقلاب اسلامی بر توسعه روابط با چین تأکید داشته و پزشکیان را به پیگیری این موضوع مأمور کرده اند.

هوانگ هو نیز با قدردانی از ارزیابی مثبت رییس جمهوری ایران نسبت به نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای در تیانجین، گفت: آماده عملیاتی کردن تفاهمات شما با شی جین پینگ هستیم.

عضو دائم حزب حاکم چین این قول را هم داد که چین همان گونه که در گذشته از ایران حمایت کرده است، اکنون نیز در موضوعات مرتبط با حاکمیت و منافع ملی در کنار ایران خواهد بود.

وی همچنین با اشاره به تمایل جدی دو طرف برای توسعه همکاری های عملی افزود: آنچه رییس جمهوری چین به شما وعده داده اند، قطعاً عملی خواهد شد. باید همکاری های چندجانبه تقویت شود. هو به این نکته هم اشاره کرد که از حمایت ایران نسبت به ابتکار حکمرانی جهانی که از سوی شی جین پینگ مطرح شده قدردانی می کند.

این مقام ارشد حزب حاکم چین افزود: چین از اعتبار سازمان ملل و نظم بین المللی پس از جنگ جهانی دوم حمایت کرده و قلدرمآبی را مردود می داند. چین و ایران در این زمینه دیدگاه های مشترکی دارند و این اشتراک نظر زمینه را برای توسعه همکاری ها تسهیل می کند.

سفر رییس جمهوری روز گذشته و پس از برگزاری مراسم رژه نیروهای مسلح چین به پایان رسید و پزشکیان از پکن عازم تهران شد؛ سفری که در بستری از تحولات بین المللی حساس انجام شد.

در روزهای اخیر، تروییکای اروپا (انگلیس، فرانسه و آلمان) تصمیم به فعال سازی مکانیسم ماشه علیه ایران گرفت، اقدامی که بهانه آن، نگرانی های ادعایی درباره فعالیت های هسته ای ایران عنوان شد. اما به رغم این ادعاها، این اقدام سه کشور اروپایی در واقع تلاشی برای افزایش فشار بر تهران است، اما این اقدام زیاده خواهانه با واکنش هماهنگ دو قدرت شرقی یعنی چین و روسیه مواجه شد.

این دو کشور که از اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل هستند، نه تنها به صورت جداگانه، بلکه در نامه ای مشترک با جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت، مخالفت خود را با فعال سازی مکانیسم ماشه اعلام کردند. چین و روسیه در این نامه ها تأمین منافع ایران تاکید کردند.

در چنین فضایی، حضور پزشکیان در کنار رهبران چین و روسیه در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در تیانجین و بعد از آن مراسم رژه نظامی ارتش چین، پیامی نمادین مخابره کرد. این پیام که جمهوری اسلامی ایران در برابر تلاش های غرب برای فشار و اهرم های ادعایی دست بسته نیست و این فشارها با پاسخ منفی قدرت های دیگر جهان روبه رو است.

همراهی ایران با چین و روسیه، دو قدرتی که به طور فزاینده در برابر یکجانبه گرایی غرب ایستادگی می کنند، پیامی روشن داشت: جمهوری اسلامی ایران با تکیه بر متحدان خود، قادر به مقاومت در برابر فشارهای سیاسی و اقتصادی خواهد بود. تأکید سران چین و روسیه، از پوتین تا شی و عضو ارشد حزب حاکم چین، گواهی بر این سخن است.

از سویی، حضور پزشکیان در رویدادهایی که در چین برگزار شد، بویژه در کنار نمایش قدرت نظامی چین و گفت وگوهای سطح بالا با رهبران کشورهای عضو شانگهای، نشان دهنده عزم ایران برای تقویت بلوک شرقی برای مقابله با یکجانبه گرایی برخی قدرت های غربی است. سفر پزشکیان در واقع گامی در راستای تحکیم پیوندهای ایران با شرق و ارسال این پیام به غرب بود که تلاش ها برای انزوای ادعایی ایران در قالب فعال سازی مکانیسم ماشه، در سایه حمایت های چین و روسیه راه به جایی نخواهد برد.

رییس جمهوری و هیأت همراه، عصر دیروز از پکن به تهران بازگشتند. پزشکیان در فرودگاه مهرآباد در گفت وگو با خبرنگاران، ضمن تشریح دستاوردهای این سفر گفت: در اجلاس همکاری شانگهای دو جلسه مهم برگزار شد. اولین جلسه، اجلاس اصلی شانگهای بود که ما در آن پیشنهاد تشکیل کمیته ای برای عملیاتی کردن صلح و پیشگیری از تهدیدات میان اعضا را ارائه کردیم. همچنین راهکارهایی برای تسویه های مالی مشترک میان کشورها مطرح شد.

وی با اشاره به اینکه در دومین جلسه، یعنی اجلاس شانگهای پلاس رؤسای جمهوری و نخست وزیران 24 کشور شرکت داشتند، افزود: در این اجلاس ما بر صلح مبتنی بر حق و عدالت تأکید کردیم. رییس جمهوری محترم چین پیشنهاد حکمرانی جهانی ارائه داد که در آن چهارچوب ها و قوانین مبتنی بر حق و عدالت رعایت و استانداردهای دوگانه اعمال شود.

رییس جمهوری با اشاره به دیدارهای خود با سران دیگر کشورها همچون تاجیکستان، پاکستان و روسیه، گفت که در این دیدارهای بسیار طولانی در زمینه مسائل اقتصادی، علمی، منطقه ای، هسته ای و اسنپ بک به تبادل نظر پرداختیم.

پزشکیان با اشاره به اینکه در اجلاس وزرای خارجه ایران، چین و روسیه نیز سندی مشترک در محکومیت اقدامات غیرقانونی سه کشور در موضوع اسنپ بک امضا و به شورای امنیت سازمان ملل ارائه شد ، اظهار کرد: همچنین با رؤسای جمهوری چین و ترکیه تبادل نظر کردیم و تصمیمات مهم و استراتژیکی اتخاذ شد که قرار است از سوی وزرای خارجه، اقتصاد و دفاع پیگیری شود.

رییس جمهوری، دیدار با رؤسای جمهوری دیگر کشورها را فرصتی برای ایجاد تفاهم، همدلی و همراهی خواند و در توضیح قطعنامه نهایی اجلاس سران شانگهای، گفت: در این قطعنامه حمله رژیم صهیونیستی با حمایت آمریکا به طور قاطع محکوم شد و همه کشورها آن را برخلاف قوانین و حقوق ملت ها دانستند.

پزشکیان ابراز امیدواری کرد که سایر توافقات حاصل از این اجلاس در کشور پیگیری شود تا با اجرای آن ها، چشم انداز مناسبی در حوزه اقتصاد، امنیت، علم، گردشگری و مسائل اجتماعی با کشورهای همسایه و دیگر کشورهای شرکت کننده ایجاد کنیم.

رییس جمهوری در پایان ابراز امیدواری کرد تا به لطف پروردگار، با قدرت، در برابر یکجانبه گرایی که در واقع قانون زور است، منطق و عدالت را حاکم کنیم.

پرهام پوررمضان؛ پژوهشگر مسائل بین الملل

سیاست نگاه به شرق در ایران همواره به عنوان مکمل یا جایگزین سیاست های غرب گرایانه مطرح شده و تحت تأثیر شرایط ژئوپلیتیکی و اقتصادی شکل گرفته است. دولت های مختلف با اهداف متفاوت اقتصادی، سیاسی و امنیتی این سیاست را دنبال کرده اند.

بررسی تشابهات و تمایزات میان دولت ها نشان می دهد که هر رییس جمهوری بر اساس اولویت های داخلی و بین المللی مسیر متفاوتی انتخاب کرده است. تحلیل این سیاست نیازمند توجه به سطح تعامل با کشورهای شرقی، بویژه چین و روسیه، و تأثیر آن بر اقتصاد و امنیت ملی است.

در دولت نهم و دهم، نگاه به شرق عمدتاً در قالب مقابله با فشارهای غرب و بهره برداری از بازارهای شرق برای صادرات نفت و جذب سرمایه گذاری دنبال شد. سیاست این دولت گرایش قوی به روسیه و چین داشت و تأکید بر استقلال راهبردی ایران برجسته بود. این دوره با رویکرد ایدئولوژیک و تقابلی همراه و کمتر به چهارچوب های دیپلماتیک بین المللی پایبند بود. در نتیجه، سیاست نگاه به شرق جنبه امنیتی و مقابله با تحریم ها را بیش از فرصت های اقتصادی برجسته می کرد.

در دولت یازدهم و دوازدهم، نگاه به شرق عمدتاً در چهارچوب یک دیپلماسی متوازن و اقتصادی دنبال شد. هدف اصلی، استفاده از ظرفیت کشورهای شرقی برای توسعه تجارت، جذب سرمایه گذاری و کاهش فشارهای تحریمی بود. این دوره با تأکید بر توافق های چندجانبه و تعامل اقتصادی با چین، هند و روسیه همراه بود. برخلاف دولت های پیشین، محور سیاست شرق گرایی کمتر ایدئولوژیک و بیشتر مبتنی بر منافع اقتصادی و توسعه پایدار بود. این دولت توافق های تجاری و انرژی مهمی با چین و هند امضا و پروژه های مشترک در حوزه نفت، گاز و زیرساخت را پیگیری کرد.

این سیاست همچنین به عنوان مکمل مذاکرات با غرب و تلاش برای کاهش فشار تحریم ها عمل می کرد. با این وجود، محدودیت های داخلی و فشارهای بین المللی، اجرای برخی پروژه ها را با چالش مواجه ساخت. در مجموع، نگاه به شرق در این دوره بیشتر راهبردی و اقتصادی بود تا مقابله ای یا امنیتی، که نقطه تمایز آن با دولت های پیشین محسوب می شود.

در دولت سیزدهم، نگاه به شرق با تمرکز بر همزمانی اهداف اقتصادی و امنیتی دنبال شد. این رویکرد بیشتر بر توسعه همکاری های راهبردی با چین و روسیه در حوزه انرژی، زیرساخت و فناوری متمرکز است. هدف اصلی دولت، کاهش فشارهای تحریمی، تأمین امنیت ملی و ایجاد توازن در سیاست خارجی بود. برخلاف دولت روحانی، این سیاست کمتر به دیپلماسی تعادلی با غرب وابسته بود و تأکید بیشتری بر ایجاد اتحادهای راهبردی شرق محور داشت.

دولت سیزدهم تلاش کرد با امضای توافق های بلندمدت با چین و روسیه، مسیر همکاری اقتصادی و صنعتی را تثبیت کند. پروژه های مشترک انرژی و زیرساخت، همراه با تمرکز بر فناوری و سرمایه گذاری شرقی، برجسته ترین اقدامات این دوره هستند. همچنین، نگاه به شرق به عنوان ابزاری برای مقابله با فشارهای بین المللی و تحریم ها تقویت شده است. سیاست شرق گرایی در دولت سیزدهم تلفیقی از اهداف اقتصادی، امنیتی و راهبردی است که تمایز اصلی آن با دولت یازدهم و دوازدهم را نشان می دهد.

پیرامون دولت چهاردهم و ارزیابی روند کلی این دولت نسبت به سیاست نگاه به شرق در ایران؛ برای پاسخی جامع هنوز زمان لازم است اما آن طور که از شواهد امر پیداست در دکترین کلی سیاست خارجی ایران در امر سیاست گذاری تغییرات جامعی رخ نداده است حال با تکیه بر این موارد مذکور؛ برای آینده سیاست خارجی ایران در راستای فزاینده یا کاهشی بودن این امر سناریوهایی را به عرصه تحلیل خواهم آورد:

در افق پنج ساله، سیاست نگاه به شرق در ایران با شدت فزاینده ای ادامه می یابد و کشور به سمت تقویت روابط استراتژیک با چین، روسیه و هند حرکت می کند. تشدید تحریم های غرب و محدودیت های اقتصادی ایران، انگیزه ای برای افزایش وابستگی به همکاری های شرقی ایجاد می کند. این روند منجر به امضای قراردادهای گسترده اقتصادی، سرمایه گذاری در پروژه های زیرساختی و توسعه همکاری های نظامی و فناوری با شرکای شرقی می شود.

ایران با این سیاست، از وابستگی به غرب کاسته و قدرت چانه زنی خود در مذاکرات بین المللی را افزایش می دهد. پیامدهای این مسیر شامل افزایش نقش ایران در پروژه های اقتصادی منطقه ای، مانند شبکه های حمل ونقل و انرژی در چهارچوب جاده ابریشم و تقویت توان نظامی و انرژی کشور است. در عین حال، این روند می تواند ایران را به یک محور شرقی قدرتمند در منطقه تبدیل کند و موقعیت راهبردی آن را در تعاملات بین المللی تقویت نماید، در حالی که فشارهای تحریمی غرب به طور نسبی اثر خود را کاهش می دهند. این سناریو نشان می دهد که ایران با بهره گیری از ظرفیت های شرقی، تلاش می کند جایگاه خود را در معادلات جهانی تثبیت و توسعه دهد.

در افق پنج ساله، سیاست نگاه به شرق در ایران کاهش می یابد و کشور در مسیر بازنگری و متعادل سازی روابط خارجی خود قرار می گیرد. فشارهای بین المللی و اقتصادی، همراه با محدودیت ها و چالش های همکاری با کشورهای شرقی، باعث می شود ایران توجه بیشتری به باز کردن فضای تعامل با غرب و همسایگان خود داشته باشد.

در این چهارچوب، قراردادهای سرمایه گذاری و همکاری های اقتصادی با شرقی ها کاهش می یابد و تمرکز بر جذب فناوری، سرمایه و بازارهای غربی و منطقه ای افزایش پیدا می کند. سیاست خارجی ایران در این سناریو با هدف کاهش تنش های بین المللی و افزایش انعطاف اقتصادی طراحی می شود. پیامدهای این رویکرد شامل بهبود فضای اقتصادی داخلی، کاهش ریسک انزوای بین المللی و دسترسی به فناوری های پیشرفته غربی است. کاهش وابستگی به محورهای شرقی، امکان ایجاد توازن در سیاست خارجی را فراهم می کند و ایران را در موقعیت بهتری برای چانه زنی در مذاکرات بین المللی قرار می دهد. این سناریو نشان می دهد که ایران با اتخاذ رویکرد متعادل، تلاش می کند همزمان منافع اقتصادی و امنیتی خود را حفظ کند و فشارهای خارجی را با انعطاف و دیپلماسی کاهش دهد.

در افق پنج ساله، سیاست نگاه به شرق در ایران نوسانی و غیرقطعی است و کشور در برخی مقاطع به همکاری با شرق تمایل نشان می دهد و در مقاطع دیگر محتاطانه عمل می کند. تغییرات سیاسی داخلی، فشارهای اقتصادی و تحولات منطقه ای باعث می شود که اولویت های سیاست خارجی ایران به طور موقت تغییر کند.

در این چهارچوب، قراردادها و پروژه های همکاری با کشورهای شرقی مانند چین و روسیه به صورت دوره ای تقویت یا کاهش می یابند و ایران همزمان تلاش می کند روابط خود را با غرب و همسایگان متنوع نگه دارد. نتیجه این رویکرد، ایجاد یک سیاست خارجی پراکنده و نوسانی است که به ایران امکان انعطاف و پاسخ به شرایط متغیر بین المللی را می دهد، اما از شکل گیری یک محور قوی شرق یا غرب جلوگیری می کند.

این نوسانات می تواند پیامدهایی همچون عدم ثبات در پروژه های اقتصادی و سرمایه گذاری، تغییرات کوتاه مدت در همکاری های نظامی و فناوری و چالش در مدیریت سیاست داخلی و بین المللی ایجاد کند. در این سناریو، ایران با وجود انعطاف پذیری نسبی، با ریسک عدم پیش بینی پذیری و اثر محدود سیاست خارجی مواجه است.

در افق پنج ساله، ایران سیاست نگاه به شرق را به عنوان بخشی از استراتژی متوازن و مستقل خود حفظ کرده و تلاش می کند میان روابط با شرق و غرب تعادل برقرار کند. در این چهارچوب، همکاری با کشورهای شرقی مانند چین، روسیه و هند محدود و هدفمند است و عمدتاً در حوزه های انرژی، زیرساخت و امنیت انجام می شود، در حالی که روابط دیپلماتیک و اقتصادی با غرب و کشورهای همسایه نیز فعال باقی می ماند.

تمرکز ایران بر توسعه داخلی و کاهش وابستگی کامل به هیچ طرفی، امکان انعطاف در مواجهه با تحولات بین المللی را فراهم می کند. پیامدهای این رویکرد شامل ثبات نسبی در سیاست خارجی، افزایش قدرت چانه زنی در مذاکرات بین المللی و کاهش ریسک وابستگی تک جانبه به یک محور خاص است.

ایران می تواند از فرصت های اقتصادی و فناوری هر دو سوی جهان بهره ببرد و در عین حال استقلال استراتژیک خود را حفظ کند. این سناریو نشان می دهد که با اتخاذ سیاست متوازن، کشور همزمان امنیت، توسعه اقتصادی و انعطاف دیپلماتیک خود را ارتقا می دهد و موقعیت خود را در معادلات منطقه ای و جهانی مستحکم تر می کند.

در پایان گفتنی است، تحلیل چهار سناریوی آینده سیاست نگاه به شرق در ایران نشان می دهد که مسیر این سیاست بشدت تحت تأثیر فشارهای بین المللی، تحولات اقتصادی داخلی و تغییرات در روابط کشورهای شرقی قرار دارد. سناریوها از افزایش فزاینده نگاه به شرق تا کاهش و نوسان یا سیاست متوازن متغیر هستند، که هر یک پیامدهای متفاوتی برای امنیت، اقتصاد و قدرت چانه زنی ایران در عرصه بین المللی دارند.

سناریوی افزایش فزاینده شرق، ایران را به یک محور راهبردی- منطقه ای تبدیل می کند، اما وابستگی به شرقی ها را افزایش می دهد! ؛ سناریوی کاهش نگاه به شرق، انعطاف اقتصادی و دسترسی به فناوری های غربی را تقویت می کند، اما می تواند فرصت های راهبردی شرق را نیز محدود کند. همچنین سناریوی نوسانی، انعطاف پذیری دارد اما ثبات سیاسی و اقتصادی را کاهش می دهد؛ و سناریوی متوازن، بیشترین ثبات و استقلال استراتژیک را فراهم می کند.

با توجه به این تحلیل، اتخاذ رویکرد منعطف و متوازن در سیاست خارجی، همراه با برنامه ریزی راهبردی برای بهره گیری همزمان از ظرفیت های شرقی و غربی، می تواند بهترین گزینه برای مدیریت ریسک ها و فرصت های پنج سال آینده باشد. این رویکرد امکان ارتقای توان اقتصادی، امنیتی و دیپلماتیک ایران را فراهم می آورد و به کشور کمک می کند تا در شرایط پرنوسان جهانی، جایگاه خود را به طور پایدار و مؤثر تثبیت کند.

به نظر می رسد روایتی که کشورهای غربی درباره توسعه فناورانه چین برای خود تعریف می کردند، ناقص و غلط از آب درآمده است. آن ها باور داشتند که چین صرفاً تقلیدکننده فناوری های غربی بوده، مالکیت معنوی را نقض می کند و موفقیت هایش نتیجه یارانه های عمومی پرهزینه است. اگرچه این روایت همچنان بهره ای از حقیقت دارد، اما بخش اعظم آن دیگر صادق نیست. امروزه چین در زمینه های روباتیک، خودروهای برقی، رآکتورهای هسته ای، انرژی خورشیدی، پهپادها، راه آهن پرسرعت و هوش مصنوعی نوآور و پیشتاز است.

بر اساس آنچه در رژه نظامی سوم سپتامبر پکن دیدیم، باید فناوری نظامی را نیز به این فهرست اضافه کنیم. دیگر نمی توانیم بگوییم ارتش آزادی بخش خلق چین عقب تر از دیگران بوده یا اینکه از تجهیزات نظامی خارجی کپی برداری می کند. چین اکنون نوآوری می کند و پیشتاز است. در این فرآیند، توازن نظامی منطقه ای که برای دهه ها به نفع ایالات متحده و شرکای آن بود، به طور بازگشت ناپذیری در حال تغییر است.

رژه روز پیروزی که هشتادمین سالگرد جنگ مقاومت مردم چین علیه تجاوز ژاپن و جنگ جهانی ضد فاشیسم را گرامی داشت، نمایشی از قدرت نظامی معاصر چین و نگاهی به آینده آن بود. در گذشته، چین تمایلی به نمایش جدیدترین تجهیزات نظامی خود نداشت، اما در این رویداد، هرچند به صورت گزینشی، از آن ها پرده برداشت.

از جمله نکات برجسته، نمایش هواپیماهایی بود که در ناوگان رو به رشد ناوهای هواپیمابر چین مستقر خواهند شد؛ ناوگانی که در حال حاضر سه کشتی دارد، اما احتمالاً در سال های آینده حداقل یک ناو هواپیمابر هسته ای عظیم و توانمند، مشابه کلاس جرالد فورد نیروی دریایی آمریکا به آن اضافه خواهد شد. چهار نوع جدید از پهپادهای همراه وفادار رونمایی شد؛ هواپیماهای بدون سرنشین مخفی که برای پرواز در کنار هواپیماهای سرنشین دار طراحی شده اند و توسط آن ها هدایت می شوند. همچنین حداقل چهار سامانه موشکی زمینی ضدکشتی که پیش تر دیده نشده بودند، به همراه یک زیردریایی بدون سرنشین و اژدرهای جدید به نمایش درآمدند.

این رژه آخرین رونمایی در سالی پرهیجان برای ناظران تشکیلات نظامی-صنعتی چین بود. درست پس از کریسمس 2024، ویدیوها و تصاویر مبهمی در شبکه های اجتماعی از دو هواپیمای جنگی مخفی جدید در حال پروازهای آزمایشی منتشر شد. چند هفته بعد، نشریه نِیوال نیوز گزارش داد که چین در حال ساخت نوع منحصربه فردی از بارج های مجهز به پل های جاده ای قابل گسترش است که می توانند به کشتی های حامل خودرو اجازه دهند بار خود را در سواحل بدون زیرساخت تخلیه کنند.

تصاویر بعدی از آزمایش این بارج ها تأیید کرد که آن ها به شکلی ایده آل برای انتقال زره پوش های سنگین به ساحل در حمله احتمالی به تایوان مناسب هستند. سپس در اواخر ژانویه، فایننشال تایمز عکس های ماهواره ای منتشر کرد که نشان می داد چین در حال ساخت یک مرکز فرماندهی نظامی جدید در خارج از پکن بوده که حداقل 10 برابر بزرگ تر از پنتاگون است. در ماه می، 125 پرنده پاکستان و هند بر فراز کشمیر درگیر نبرد هوایی شدند. نیروی هوایی پاکستان از تجهیزات چینی استفاده کرد که بر اساس شواهد محدود، عملکرد قابل قبولی داشت.

اما باید این نکته را در نظر داشت که پس از ساخت اولین پایگاه خارجی چین در سال 2017، پکن هیچ پایگاه خارجی جدیدی بنا نکرده، سال ها با ساخت بمب افکن میان قاره ای فاصله دارد و فاقد شبکه اتحاد جهانی مانند ایالات متحده است. هواپیماهای جنگی جدید، بارج های فرود، پهپادها و سامانه های موشکی که امسال ظاهر شده اند نیز نشان دهنده تمرکز بیش از حد بر نمایش قدرت جهانی نیستند. آن ها عمدتاً جایگاه چین در منطقه خودش را تقویت می کنند. شتاب نظامی چین خصوصاً به ضرر تایوان تمام می شود، زیرا توازن قوا در آن منطقه بیش از پیش به نفع پکن تغییر خواهد کرد.

اخیراً مقاله ای در اینترنشنال سکیوریتی - معتبرترین نشریه دانشگاهی مطالعات استراتژیک - منتشر شد که با بررسی روندها به نتایج نگران کننده ای برای تایپه و آن دسته از آمریکایی ها رسید که معتقدند دفاع از تایوان منفعتی حیاتی برای واشنگتن به شمار می رود. در مقاله ای با عنوان دسترسی ممنوع؟ رقابت چین و آمریکا برای برتری نظامی در آسیا ، نیکلاس اندرسون و دِریل پرس استدلال می کنند که در صورت حمله چین برای بازپس گیری تایوان، ستون فقرات قدرت نظامی ایالات متحده در آسیا که عبارتند از هواپیماهای جنگی مستقر در ژاپن و گوام، متحمل خسارات فاجعه بار خواهد شد.

این مقاله مدلی برای خساراتی که طی 30 روز جنگ توسط ذخایر بزرگ و رو به رشد موشک های کوتاه برد و میان برد چین به پایگاه های هوایی ایالات متحده وارد می شود، ارائه می دهد. نتیجه گیری مقاله این بوده که حتی در خوش بینانه ترین سناریو، ایالات متحده 45 درصد از نیروی خود را در ماه اول از دست خواهد داد. تأکید بر این نکته ضروری است که این مقاله تنها اثرات موشک های چینی شلیک شده از پایگاه های زمینی را بررسی می کند و اثر حملات دیگر از سوی نیروی هوایی و دریایی پکن را در نظر نمی گیرد.

اندرسون و پرس پیشنهادهای مختلفی برای چگونگی اصلاح این عدم توازن رو به رشد توسط ایالات متحده ارائه می دهند، هرچند هیچ کدام امیدوارکننده به نظر نمی رسند. نهایتاً آن ها اذعان می کنند که احتمالاً بازنگری اساسی تر در استراتژی ایالات متحده لازم باشد. واشنگتن باید ذهنیت خود مبنی بر تسلط نظامی در منطقه را تغییر دهد.

برای پیشی گرفتن از توان نظامی فزاینده چین در شرق آسیا، ایالات متحده می توانست حضور خود را به طور گسترده ای تقویت کند، اما اکنون احتمال کمی برای اتخاذ چنین رویکردی از جانب واشنگتن وجود دارد. حتی اگر واشنگتن بتواند بر انفعال خود فائق بیاید، کدام کشور آسیایی حاضر است که میزبان این همه نیرو باشد و کدام یک تضمین می دهد که خاکش در جنگی علیه چین به عنوان یک پایگاه از سوی آمریکایی ها استفاده شود؟

در نهایت، اگر آمریکا بر موانع غلبه کند، چین تقریباً قطعاً با افزایش هزینه های نظامی پاسخ خواهد داد. همان طور که رژه نظامی پکن به جهان یادآوری کرد، یک مسابقه تسلیحاتی اکنون به نفع نقاط قوت پکن خواهد بود، نه واشنگتن. یک تعادل جدید در حال شکل گیری است.

چین تمایل به داشتن تشکیلات نظامی-صنعتی کاملاً بومی را به روشنی بروز داده و رهبری چین علناً از انگیزه خود برای ساخت یک ارتش درجه یک جهانی تا اواسط قرن سخن گفته است. در زمینه فناوری نیز شواهد حاکی از جاه طلبی جدی است. چین نوسازی خود را از اوایل دهه 1990 کلید زد و از آن زمان، ارتش آزادی بخش خلق احتمالاً سریع ترین تحول فناوری را در میان نیروهای نظامی از زمان جنگ جهانی دوم تجربه کرده است. اما سؤال بزرگ تر این بوده که چین با این همه قدرت نظامی چه می خواهد؟

یکی از احتمالات این است که چین در حال ساخت نیرویی برای به چالش کشیدن مستقیم ایالات متحده با یک موضع نظامی واقعاً جهانی است. در ماه فوریه، استرالیا طعم توانایی های جدید چین را چشید؛ در آن زمان، نیروی دریایی ارتش آزادی بخش خلق ناوگانی از کشتی های جنگی را برای دورزدن این قاره فرستاد. این اقدام پیامی مبنی بر افزایش دامنه قدرت نظامی چین بود.

شکی نیست که طی چند دهه گذشته، چین ظرفیت خود را برای استفاده از قدرت نظامی در فواصل طولانی به طور قابل توجهی افزایش داده است. چین در حال ساخت ناوگان هواپیماهای ترابری استراتژیک قدرتمندی بوده که به آن اجازه می دهد پرسنل و تجهیزات را سریعاً در سراسر جهان جابه جا کند. پکن اخیراً ناوگان سوخت رسانی هوایی خود را گسترش داده است.

مدت هاست که چنین ناوگانی ویژگی کلیدی توانایی ایالات متحده برای نمایش قدرت هوایی در سطح جهانی بوده است. اکنون نیز چین ده ها کشتی جنگی آب های عمیق ، از جمله ناوهای هواپیمابر و کشتی های پشتیبانی برای نگهداری شناورهای فعال در اختیار دارد که برای عملیات در اقیانوس باز طراحی شده اند.

فرشید فرحناکیان؛ دکترای حقوق حوزه نفت و گاز

وقتی ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ 2 سپتامبر 2025 (11 شهریور 1404) در پکن شانه به شانه ایستادند تا یک توافق بزرگ انرژی را اعلام کنند، پیام آشکار بود. در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای، دو رهبر توافق الزام آوری را برای ساخت خط لوله قدرت سیبری 2 رونمایی کردند؛ پروژه ای 11 تا 12 میلیارد یورویی که قرار است 50 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی در سال به مدت 30 سال منتقل کند. این خط لوله که از مغولستان عبور کرده و به شمال چین می رسد، به لحاظ مقیاس هم تراز با نورد استریم 1 طراحی شده است؛ همان شریان اصلی صادرات گاز روسیه به اروپا در گذشته.

برای کرملین، مراسم امضا یک نمایش حساب شده از ایستادگی بود: روسیه، هرچند زیر فشار تحریم ها و طرد از بازارهای غربی، هنوز می تواند شریان های انرژی خود را بازآرایی کند. پشت این نمایش پیروزمندانه، اما واقعیتی تلخ تر نهفته است. توافق قدرت سیبری 2 نشانگر تشدید نامتقارنی در روابط مسکو با پکن است؛ برنده واقعی این معامله چین است، نه روسیه. بدین ترتیب چین چنگال خود را بر صادرات روسیه محکم تر می کند و مغولستان به عنوان دولت ترانزیتی تازه پدیدار می شود.

پیش از جنگ اوکراین، اروپا سالانه حدود 150 تا 170 میلیارد مترمکعب گاز خط لوله ای از روسیه وارد می کرد که بخش عمده درآمدهای گازپروم را تشکیل می داد. اکنون این بازار تقریباً ازمیان رفته و جریان فعلی به کمتر از 20 میلیارد مترمکعب در سال کاهش یافته است. ضربه به پایه مالی روسیه شدید بوده: فروش هیدروکربن ها پیش تر نزدیک به نیمی از درآمد بودجه فدرال را تشکیل می داد.

در این شرایط، قدرت سیبری 2 یک تخته نجات برای مسکو است. تنها چین، با اشتهای بی پایان انرژی اش، می تواند حجمی قابل مقایسه با مشتریان اروپایی سابق را جذب کند. این خط لوله همراه با توسعه های قدرت سیبری 1 (از 38 به 44 میلیارد مترمکعب) و مسیر شرقی (از 10 به 12 میلیارد مترمکعب)، ستون فقرات راهبرد صادراتی جدید روسیه به شرق را می سازد.

این چرخش اما بیشتر از آنکه انتخاب باشد، اجبار است. اروپا به سرعت به سوی تأمین کنندگان جایگزین، از ال ان جی آمریکا تا قراردادهای بلندمدت با قطر، رفته و بازگشت به حجم های پیش از جنگ دیگر امکان پذیر نیست. درواقع چرخش به شرق که مسکو آن را دوراندیشی استراتژیک می نامد، عقب نشینی ای است که تحریم ها و انزوا تحمیل کرده اند.

بستر استراتژیک گسترده تر، جدایی دائمی اروپا از گاز روسیه است. ظرفیت 50 میلیارد مترمکعبی خط لوله جدید تقریباً برابر با جریان سالانه نورد استریم 1 است اما مقصد آن به طور برگشت ناپذیر شرق شده است. بروکسل، زخمی از سلاح سازی انرژی در سال های 2022 و 2023، به سرعت منابع جایگزین یافته است: واردات ال ان جی از آمریکا و قطر در اوج قرار دارد، جریان خطوط لوله نروژ افزایش یافته و سرمایه گذاری در انرژی های تجدیدپذیر شتاب گرفته است. حتی اگر جنگ اوکراین فردا پایان یابد، اعتماد به روسیه به عنوان تأمین کننده ازدست رفته است.

برای سیاستمداران اروپایی، توافق روسیه با چین نشانه ای است که این شکاف موقتی نیست بلکه ساختاری است. همبستگی انرژی که زمانی پایه ثبات دانسته می شد، جای خود را به ژئوپلیتیک انرژی داده است؛ جایی که امنیت و همسویی اهمیت بیشتری از قیمت و کارایی دارند.

چین از موضع قدرت وارد این توافق شد. مذاکرات بر سر قدرت سیبری 2 نزدیک به دو دهه ادامه داشت و بارها به دلیل اختلاف بر سر قیمت و حجم متوقف شده بود. چه چیزی تغییر کرد؟ دست ضعیف روسیه. مسکو که از اروپا رانده شده بود، دیگر امکان دیکته کردن شرایط را نداشت. پکن اما فرصت صبر کردن داشت.

نتیجه، گازی است با قیمتی پایین تر ازآنچه اروپا می پرداخت؛ نشانه ای از استیصال روسیه و هزینه های بالای ساخت خط لوله. برای چین، این یک شاهکار دیپلماسی انرژی است: قفل کردن تأمین پایدار و ارزان گاز خط لوله برای دهه های آینده.

اهمیت ژئواستراتژیک این پروژه نیز کم نیست. این خط لوله به چین اجازه می دهد وابستگی به واردات ال ان جی دریایی را کاهش دهد؛ وارداتی که باید از گلوگاه هایی چون تنگه مالاکا عبور کنند، آبراهی که تحت سلطه نیروی دریایی آمریکاست. جریان های زمینی انرژی از روسیه و آسیای مرکزی، سپری در برابر اختلالات دریایی فراهم می کنند؛ نگرانی محوری در برنامه ریزی امنیتی چین. به بیان دیگر، پکن نه تنها گاز ارزان، بلکه عمق استراتژیک انرژی به دست می آورد.

روایت بزرگ مسکو این است که روسیه و چین در حال ساخت نظمی چندقطبی و آزاد از سلطه غرب اند. این خط لوله اماعدم توازن زیر پوست این روایت را آشکار می کند. روسیه منابع دارد؛ چین بازار، سرمایه و قدرت چانه زنی. این نامتقارنی تنها عمیق تر خواهد شد. هرچه وابستگی روسیه به تقاضای چین بیشتر شود، نفوذ پکن فراتر از قیمت گذاری امتداد خواهد یافت. این نفوذ ممکن است به امتیازاتی در حوزه های دیگر؛ از همکاری فناورانه تا حضور نظامی در آسیای مرکزی منجر شود. برای همه حرف های مربوط به برابری، محور انرژی عملاً مسکو را به مدار پکن می کشاند.

برای مغولستان؛ کشوری که اغلب در حاشیه ژئوپلیتیک اوراسیا قرار دارد نیز قدرت سیبری 2 تغییردهنده بازی است. میزبانی مسیر ترانزیت به معنای دریافت حق عبور، جذب سرمایه گذاری زیرساختی و تقویت موقعیت چانه زنی میان دو همسایه غول آسای خود است. این فرصت اما با خطر همراه است. اقتصاد و سیاست خارجی مغولستان بیش از پیش به محور روسیه و چین گره خواهد خورد و فضای مانور آن کاهش می یابد. همچنین ممکن است مخالفت داخلی شکل گیرد؛ اگر مردم این پروژه را وابستگی بیشتر بدانند نه منفعتی فراگیر، دولت مغولستان باید با دیپلماسی ماهرانه و مدیریت شفاف، از افتادن در نقش یک راهرو صرف اجتناب کند.

ساخت قدرت سیبری 2 احتمالاً پنج تا هفت سال طول خواهد کشید و نخستین تحویل ها پیش از 2030 آغاز نخواهد شد. تا آن زمان، روسیه با فشار مالی روبه روست، زیرا خطوط موجود به چین نمی توانند جایگزین کامل درآمدهای ازدست رفته اروپا شوند. تأمین مالی پروژه نیز در شرایط تحریم، کمبود سرمایه و تورم، چالش برانگیز خواهد بود.

برای چین، دهه آینده صرف تنوع بخشی به سبد انرژی خواهد شد. تا 2030، پکن می تواند بیش از 100 میلیارد مترمکعب در سال از روسیه وارد کند و آن را با ال ان جی و تولید داخلی تکمیل نماید. چنین تنوعی، انعطاف و تاب آوری در برابر شوک ها و حتی تقابل احتمالی با غرب را تقویت می کند.

نقش مغولستان شایسته توجه ویژه است. جغرافیای آن، این کشور را به حلقه ای حیاتی بدل می کند؛ اما درعین حال خطر کاهش به کریدوری صرف را نیز دارد. اینکه آیا مغولستان می تواند موقعیت ترانزیتی خود را به توسعه واقعی ملی تبدیل کند، به مهارت دیپلماتیک و مدیریت شفاف وابسته خواهد بود.

امضای قدرت سیبری 2 بیش از یک اعلام پروژه زیرساختی است؛ نشانه ای است از اینکه نقشه انرژی جهانی چقدر عمیق تغییر کرده است. اروپا و روسیه که روزگاری در پیوند متقابل بودند، اکنون در مسیرهای واگرا حرکت می کنند. چین و روسیه که زمانی با تردید به یکدیگر می نگریستند، در آغوشی تنگ تر فرو می روند؛ هرچند نه به عنوان برابر و بازیگری تازه، مغولستان، به عنوان یک کریدور انرژی اوراسیا وارد صحنه می شود.

برای روسیه، این خط لوله نماد بقاست اما بقایی با شرایطی کاهش یافته. برای چین، معامله ای است که هم گاز ارزان و هم امنیت استراتژیک بیشتر به ارمغان می آورد. برای اروپا، تأییدی است که جدایی انرژی از مسکو نهایی شده است.

در تاریخ طولانی خطوط لوله، از معاملات گازی دوران جنگ سرد با اروپای غربی تا پروژه های سیبری امروز، جریان مولکول ها همواره فراتر از انرژی بوده است. مسأله، قدرت، اهرم فشار و تغییر موازنه نظم جهانی است. قدرت سیبری 2 نیز استثنا نیست. این خط لوله پایان یک دوره همبستگی انرژی را اعلام می کند و آغاز دوره ای دیگر را که با نامتقارنی، آسیب پذیری و بازآرایی مشخص می شود.