پرهام پوررمضان در اعتماد نوشت: ادعاهای کشورهای عربی درباره جزایر سه گانه درحالی مطرح می شود که واقعیت های تاریخی و حقوقی کاملا خلاف آن را نشان می دهند. این جزایر در تمام نقشه ها و متون معتبر تاریخی، بخشی از قلمرو ایران به شمار آمده اند و حتی قدرت های استعماری مانند بریتانیا نیز در گزارش های خود به حاکمیت ایران اذعان داشته اند.

با این حال، طرف های عربی با برجسته سازی این موضوع در بیانیه های اتحادیه عرب و نشست های بین المللی، تلاش می کنند این ادعاها را به یک مساله منطقه ای تبدیل کرده و آن را به افکار عمومی جهان تحمیل کنند.

ازسوی دیگر، تکرار مداوم چنین ادعاهایی بیش از آنکه برمبنای یک خواست واقعی برای بازگشت سرزمینی باشد، بیشتر یک ابزار سیاسی برای ایجاد فشار بر ایران و بهره برداری تبلیغاتی در داخل کشورهای عربی است.

این رویکرد نه تنها کمکی به حل مسائل واقعی منطقه نمی کند، بلکه به گسترش بی اعتمادی و دامن زدن به تنش های امنیتی در خلیج فارس منجر می شود. بنابراین، موضوع جزایر سه گانه تنها یک بحث تاریخی ساده نیست، بلکه به میدان جدال سیاسی و ژئوپلیتیک تبدیل شده که شناخت دقیق ابعاد آن برای درک رفتار ایران و طرف عربی ضروری است.

اهمیت جزایر سه گانه در درجه نخست به موقعیت ژئوپلیتیک آن ها بازمی گردد. این جزایر در ابتدا خلیج فارس و در نزدیکی تنگه هرمز قرار دارند؛ جایی که روزانه بخش بزرگی از انرژی جهان از آن عبور می کند. تسلط بر این گذرگاه استراتژیک به معنای توانایی کنترل بخشی از تجارت جهانی انرژی است. برای ایران، این جزایر نه تنها بخشی از سرزمین ملی، بلکه نقطه ای اثرگذار در تامین امنیت ملی و استمرار نقش تاریخی کشور در خلیج فارس به شمار می آیند.

در بُعد تاریخی، پیوند ایران با این جزایر بسیار ریشه دار است. اسناد حکومتی از دوره های صفوی و قاجار، نقشه های رسمی دولت های اروپایی و حتی متون جغرافیایی اسلامی، همگی نشان می دهند که جزایر سه گانه در قلمرو ایران قرار داشته اند. بر همین اساس، تلاش کشورهای عربی برای تغییر هویت تاریخی این جزایر بیشتر شبیه به بازنویسی تاریخ و نادیده گرفتن واقعیت های مستند است. چنین رفتاری نشان دهنده شکاف میان روایت سیاسی و واقعیت تاریخی است.

از نظر حقوق بین الملل نیز حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه دارای پشتوانه است. ایران در سال 1971، پیش از خروج بریتانیا از منطقه، توافقی رسمی با امارت شارجه درباره ابوموسی امضا کرد و بلافاصله پرچم خود را بر جزایر سه گانه برافراشت. از آن زمان تاکنون ایران بدون وقفه حضور موثر نظامی و اداری در جزایر داشته و این استمرار حاکمیت، مطابق اصول حقوق بین الملل، نشانه مالکیت بلامنازع است. بنابراین، ادعای اشغال یا غیرقانونی بودن حضور ایران هیچ پایه حقوقی ندارد.

باید توجه داشت که طرح مداوم ادعاهای ارضی ازسوی کشورهای عربی نه یک اختلاف واقعی بر سر مالکیت، بلکه یک ابزار فشار سیاسی است. این کشورها در شرایط داخلی و منطقه ای خاص، از موضوع جزایر به عنوان ابزاری تبلیغاتی برای تحریک احساسات ملی گرایانه استفاده می کنند. چنین رفتاری نه تنها کمکی به ثبات منطقه نمی کند، بلکه می تواند موجب بی اعتمادی بیشتر و تشدید شکاف میان ایران و همسایگان عرب شود. در مقابل، ایران با درک اهمیت استراتژیک و هویتی جزایر سه گانه، آن ها را خط قرمز خود تعریف کرده و هیچ گونه انعطاف یا سازشی در این زمینه نشان نخواهد داد.

از نگاه قدرت های فرامنطقه ای؛ روسیه همواره تلاش کرده روابط نزدیکی با ایران و کشورهای عربی حوزه خلیج فارس حفظ کند در مساله جزایر سه گانه، مسکو هیچ گاه رسما حاکمیت ایران را زیر سوال نبرده است. در عین حال، در برخی بیانیه های مشترک روسیه با شورای همکاری خلیج فارس، به صورت کلی از حل مسالمت آمیز اختلافات مرزی سخن گفته شده است؛ عبارتی که طرف عربی آن را به سود خود تفسیر کرده است.

با این وجود، روسیه در سطوح دوجانبه با ایران، بارها تاکید کرده که موضوع جزایر را یک مساله حاکمیتی می داند و از هرگونه تنش زایی در این زمینه پرهیز می کند. واقعیت این است که روسیه باتوجه به روابط استراتژیک با ایران، به ویژه در حوزه نظامی و انرژی، تمایلی به تضعیف موضع تهران ندارد، اما همزمان می کوشد مناسبات اقتصادی و تسلیحاتی خود با امارات و عربستان را نیز حفظ کند.

در نگاهی دیگر؛ چین نیز سیاستی مشابه و حتی محتاطانه تر از روسیه اتخاذ کرده است. پکن به دلیل وابستگی شدید به انرژی خلیج فارس، مایل است با همه کشورهای منطقه روابط متوازن داشته باشد، به همین دلیل در بیانیه های مشترک با کشورهای عربی، گاه عباراتی دیده می شود که به حمایت از راه حل مسالمت آمیز درباره جزایر اشاره دارد.

این موضع هر چند به ظاهر بی طرفانه است، اما عملا فضای تبلیغاتی به نفع طرف عربی ایجاد می کند. با این حال، چین در تعاملات دوجانبه با ایران، از ورود به جزییات این مساله خودداری کرده و همواره تلاش کرده آن را موضوعی بین ایران و کشورهای عربی معرفی کند. حال با توجه به موارد مذکور، ادامه این روند را در قالب سه سناریو بررسی خواهم کرد:

در این سناریو، کشورهای عربی به ویژه امارات متحده عربی، همچنان بر تکرار ادعاهای خود در مجامع منطقه ای و بین المللی تمرکز می کنند. این ادعاها بیش از آنکه ریشه در یک مطالبه واقعی داشته باشند، ابزاری برای تقویت انسجام داخلی و نشان دادن نوعی همبستگی عربی است. بیانیه های دوره ای اتحادیه عرب یا نشست های شورای همکاری خلیج فارس، معمولا محل اصلی این ادعاهاست.

هدف اصلی طرف عربی در این روند، ایجاد فشار روانی و تبلیغاتی علیه ایران و القای این تصور است که موضوع جزایر سه گانه یک اختلاف حل نشده است، درحالی که از نظر حقوقی و تاریخی چنین اختلافی اساسا وجود ندارد. ایران در برابر این سناریو، با تکیه بر اسناد تاریخی و حقوقی، ادعاهای عربی را بی اساس می خواند و آن را بخشی از جنگ روانی و تبلیغاتی می داند.

راهبرد تهران در این وضعیت، حفظ موضع قاطع مبنی بر غیرقابل مذاکره بودن جزایر و همزمان استفاده از دیپلماسی فعال برای خنثی کردن اثر تبلیغات عربی است. ایران از طریق ارتباط مستقیم با کشورهای منطقه، گفت وگوهای دو یا چندجانبه و همچنین بهره گیری از رسانه های بین المللی، تلاش می کند تصویر روشن تری از واقعیت تاریخی و حقوقی جزایر ارایه دهد و مانع از آن شود که ادعاهای عربی به افکار عمومی جهانی تحمیل شود.

در این سناریو، کشورهای عربی به جای محدود ماندن به بیانیه های تبلیغاتی، تلاش می کنند موضوع جزایر سه گانه را به عرصه های بین المللی بکشانند. ارجاع پرونده به سازمان ملل، جلب حمایت قدرت های بزرگ و صدور بیانیه های مشترک با کشورهای تاثیرگذار مانند چین و روسیه، بخشی از این راهبرد است. هدف طرف عربی آن است که ادعای خود را از سطح یک نزاع منطقه ای فراتر برده و به عنوان یک اختلاف حقوقی بین المللی معرفی کند.

چنین اقدامی اگرچه از منظر حقوقی بی پایه است، اما می تواند فضای رسانه ای و دیپلماتیک را علیه ایران سنگین تر سازد. ایران در برابر این روند، موضعی کاملا قاطع اتخاذ می کند. تهران بارها اعلام کرده که حاکمیت بر جزایر سه گانه نه موضوع مذاکره است و نه قابلیت داوری بین المللی دارد.

در این وضعیت، ایران احتمالا علاوه بر تاکید بر اسناد تاریخی و حقوقی، از ابزارهای دیپلماسی منطقه ای و جهانی برای جلوگیری از مشروعیت بخشی به ادعاهای عربی بهره خواهد گرفت. در صورت افزایش فشارها، ایران می تواند حضور نظامی و اداری خود در جزایر را پررنگ تر کند تا هم پیام قاطعیت ارسال شود و هم نشان دهد که هیچ گونه تلاشی برای بین المللی سازی نمی تواند بر واقعیت حاکمیت تاریخی و عملی ایران تاثیر بگذارد.

در این سناریو، کشورهای عربی می پذیرند که پیگیری مداوم ادعاهای ارضی نتیجه ای جز تشدید تنش های منطقه ای ندارد، به همین دلیل، به جای تاکید بر ادعاهای بی پایه، مسیر همکاری امنیتی و اقتصادی با ایران را درپیش می گیرند. این همکاری می تواند در حوزه هایی مانند حفاظت از امنیت انرژی در خلیج فارس، مقابله با تروریسم و توسعه پروژه های مشترک اقتصادی تعریف شود.

پذیرش واقعیت تاریخی حاکمیت ایران بر جزایر سه گانه، مقدمه ای برای ایجاد اعتماد متقابل خواهد بود و می تواند از رقابت های پرهزینه بکاهد. ایران در چنین شرایطی آماده است که با رویکردی سازنده، همسایگان عرب خود را در پروژه های منطقه ای مشارکت دهد. تهران بارها نشان داده که خواهان خلیج فارسی باثبات و عاری از دخالت خارجی است.

اگر طرف عربی حاکمیت ایران بر جزایر را به رسمیت بشناسد، مسیر برای شکل گیری یک نظم امنیتی بومی باز خواهد شد؛ نظمی که در آن همه کشورهای منطقه بدون تکیه به قدرت های فرامنطقه ای، امنیت جمعی را تضمین کنند. در این چارچوب، جزایر سه گانه نه نقطه اختلاف، بلکه می توانند به کانون همکاری و ثبات منطقه ای تبدیل شوند. در پایان گفتنی است که؛ بررسی تاریخی، حقوقی و ژئوپلیتیک نشان می دهد که حاکمیت ایران بر جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب کوچک یک واقعیت تثبیت شده است که هیچ گونه مبنای حقوقی برای تردید در آن وجود ندارد.

استمرار حضور اداری و نظامی ایران در جزایر، توافق رسمی سال 1971 با شارجه و اسناد تاریخی متعدد از دوران صفوی تا معاصر، همگی نشان می دهد که ادعاهای عربی فاقد اعتبار حقوقی است و بیشتر در چارچوب رقابت های سیاسی و تبلیغاتی مطرح می شوند. از این منظر، جزایر سه گانه بخشی جدایی ناپذیر از قلمرو ملی ایران بوده و طرح مکرر ادعاهای خلاف واقع، بیشتر تلاشی برای بهره برداری سیاسی است تا یک اختلاف واقعی مرزی. با این حال، تداوم این ادعاها می تواند آثار منفی بر ثبات منطقه ای بگذارد و زمینه ساز سوءاستفاده قدرت های فرامنطقه ای شود.

بنابراین، راهبرد ایران باید ترکیبی از دو بعد قاطعیت و ابتکار دیپلماتیک باشد؛ قاطعیت در دفاع از تمامیت ارضی و ابتکار در ارایه سازوکارهای همکاری منطقه ای. تنها در چنین چارچوبی می توان هم حاکمیت ملی را حفظ کرد و هم از تبدیل اختلافات تبلیغاتی به بحران های امنیتی جلوگیری نمود. نتیجه نهایی آن است که آینده خلیج فارس به پذیرش واقعیت های تاریخی و حقوقی وابسته است؛ واقعیتی که در آن جزایر سه گانه بی تردید ایرانی هستند و خواهند ماند.