بر اساس آخرین نظرسنجی ها ایسپا تنها 12.5 درصد مردم اخبار را از سازمان صداوسیما دریافت می کنند. در حالی که در سال 1396، این آمار عدد 51 درصد را نشان می داد. طبق همین نظرسنجی تنها 11.5 درصد مردم فیلم ها و سریال های تلویزیون را دنبال می کنند در حالی که این آمار برای پلتفرم های نمایش فیلم داخلی 18.7درصد است. احتمالا این افت مخاطبان دلایل متعدی نظیر جهت گیری سیاسی خاص و انحصارطلبی و… دارد؛ اما بخش بزرگی از آن در بی توجهی به مخاطبان و کمرنگ ساختن نقش آنان و به نوعی عدم پاسخگویی به نیازهای آن هاست.

به گزارش اعتماد، این نوع آمارها موید یک حقیقت است و آن اینکه رسانه هایی شبیه صداوسیما که به رسانه های جریان اصلی مشهور هستند به دلایل متعددی از جمله عدم ایجاد سازوکار فعال و پویا در تعامل گرایی با مخاطبان دچار افت مخاطب هستند. شاخصه دنیای امروز توجه به رسانه و تعامل گرایی آن است و بر اساس نظرات کارشناسان بیشترین میزان شکاف برای جلب اعتماد مخاطبان از یک سو و عواملی چون جهت گیری های خاص سیاسی و اجتماعی از سوی دیگر است.

لذا به نظر می رسد این رویه در این دست از رسانه ها به پدیده ای رایج مبدل شده است. از این رو اگر رسانه های جریان اصلی خواهان جلب اعتماد و افزایش مخاطبان هستند، نیازمند نگاهی دیگر به رویه ها کنونی شان درعدم تعامل گرایی با مخاطبان و جهت گیری های خاص هستند. این رسانه ها تلاش دارند ظرفیت هایی جهت دریافت نظرات مخاطبان با برنامه های زنده یا فراهم کردن کانال های ارتباطی ثابت و متغیر تدارک ببینند، اما مساله جدی تر و عمیق تر از آن است که بتوان با این نوع ابزارها مشکل را مرتفع ساخت.

شاید برجسته ترین دلایل را بتوان در ناکارآمدی سیستم های طراحی شده رسانه های جریان اصلی در کنار ناباوری مدیران آن ها به ضرورت های ارتقای تعامل گرایی منطبق با جلب اعتماد مخاطب ذکر کرد. اصولا رسانه های سنتی برای نشان دادن تعامل با مخاطب، پیرو روش هایی چون تماس های تلفنی یا نظرسنجی پیامکی هستند. اما از نظر مخاطبان احتمالا این روش ها دستکاری شده است، به نوعی که شاید از نظر آن ها، پاسخ ها قبلا گزینش یا محدود می شوند و اغلب فقط چند نظر همسو پخش می شود.

لذا میزان ارتباط گیری از طرف مخاطبان از یک سو و باورپذیری به پذیرش یا پخش نظرات آن ها از سوی دیگر منجر به کاهش ارتباط موثر با آن ها می شود؛ آن گونه که مخاطب حس می کند صدایش شنیده نمی شود و این تعامل صرفا نمایشی است!

در واقع این سبک تعامل بدون مبنای واقعی، از درک مخاطبان و نظریه تعامل گرایی رسانه ای، ارتباط را مختل کرده و به سرعت از جذابیت آن می کاهد. برخی صاحب نظران معتقدند از آنجا که رسانه های جریان اصلی به دلیل تعلقات سازمانی و مالی به نهادهای بالادستی و خواسته های آن ها مجبور به رعایت آن رویکردها هستند تا خواست مخاطبان و… احتمالا با مقاومت جدی در تغییر رویه و بهره گیری از این نظریه روبه رو هستند!

به نظر می رسد، صداوسیما نیز با تکیه بر روش های ذکر شده برای رسانه های جریان اصلی تنها راه های ارتباطی را موارد بالا می داند در حالی که برای عبور از این سد نیازمند نوآوری و توجه به زیرساخت ها با تکیه بر تغییر در راهبردهای اساسی و بازگشت به خبرنگاری حرفه ای است.

بر اساس نظرسنجی ایسپا میزان اعتماد مخاطبان به صداوسیما حدود 14 درصد است! (1) در نظرسنجی رسمی سال گذشته، بیش از نیمی از مردم اعلام کرده اند به صداوسیما اعتماد کم یا خیلی کم دارند.

با این نگاه به نظر می رسد وضعیت صداوسیما چالش برانگیز شده است؛ لذا باید با نگاهی دیگر به مساله ارتباط ورود کند شاید با باورپذیری نقش مخاطب درکنار ایجاد سازوکار لازم برای ارتباط گیری موثر به همراه انتقال پیام اعتمادزا این شرایط تغییر یابد. اگرچه به نظر بسیاری از کارشناسان برجسته ترین رویکردی که می تواند این نوع رسانه ها را از دام ریزش مخاطب به همراه کاهش اعتماد نجات دهد، همین است، چراکه جامعه موجودیتی عینی و مستقل از عاملان اجتماعی ندارد؛ رسانه نیز باید با توجه به این نیاز و پذیرش احترام به هویت، جلب اعتماد و ارتباط با مخاطبان یا همان عاملان اصلی جامعه این تغییر را انجام دهد.

در واقع با بهره گیری از نظریه تعامل گرایی رسانه شاید بتوان برخلاف نظریه های رفتارگرایی و ساختارگرایی که بر قدرت متون و فناوری های رسانه ای در تعیین معنا از جهان اجتماعی تحلیل می کنند، روابط پویایی میان تولیدکنندگان، متون و فناوری ها و عمل تفسیری مخاطبان ایجاد کرد.

این مهم کلید تحول و بازتعریف مجدد رسانه های جریان اصلی که صداوسیما نیز در آن طبقه دسته بندی می شود، است.

جالب اینجاست که در تحقیقی که در سال 1396 صورت گرفته، محققان دریافته اند که افرادی با تحصیلات بالاتر یا سن پایین تر به طور معنی داری متفاوت از دیگران رسانه های نوین را مصرف می کنند. همچنین پیمایش مشخص می کند که مصرف رسانه های نوین در میزان زمان مصرف رسانه های جریان اصلی اثرگذار بوده است. این به معنی آن است که مخاطب محوری رسانه های نوین منجر به افزایش مخاطب شده و این کلیدواژه اصلی در دور ماندن رسانه هایی نظیر صداوسیماست که این منطق را در فعالیت رسانه های خود کم اثر دانسته اند. به عنوان مثال شاید بتوان به این نظرسنجی که برای یک برنامه پربیننده به مناسبت شب یلدا صورت گرفته، توجه کرد.

بر اساس نتایج نظرسنجی اخیر ایسپا، تنها 29.5درصد از مردم ویژه برنامه های شب یلدای تلویزیون را تماشا کرده اند. در این میان، شبکه یک سیما با 8.1درصد، شبکه سه با 7.5درصد، شبکه نسیم با 5.1درصد و شبکه دو با 3.3درصد بیننده در رتبه های بعدی قرار دارند.

این آمار نشان دهنده کاهش قابل توجه مخاطبان صداوسیما در مقایسه با سال های گذشته است. به عنوان مثال، در سال 1397.50درصد از مردم برنامه های شب یلدا را تماشا کرده بودند که این رقم در سال 1400 به 33.1درصد کاهش یافت و اکنون به 29.5درصد رسیده است. در نظرسنجی سال 1403ایسپا، 45.8درصد از پاسخ دهندگان اعلام کرده اند که در شب یلدا از شبکه های اجتماعی استفاده کرده اند که این رقم در سال گذشته 42.5درصد بوده است. این آمار نشان دهنده تغییر الگوی مصرف رسانه ای در جامعه است که می تواند چالشی جدی برای رسانه های سنتی مانند صداوسیما باشد.

در سال های اخیر شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به دلایل مختلف از جمله نامحدود بودن ارتباطات، آزادی بسیار زیاد، بی مکانی و بی زمانی کاربران و … با اقبال عمومی مواجه شده و هر کدام به تناسب اهداف خود، فعالیت هایشان را گسترش داده اند. وجود چنین رقیبی با چنین کارکردی یقینا رسانه هایی نظیر صداوسیما را به چالش خواهد کشید!

اگرچه انحصاری بودن صداوسیما به عنوان تنها وسیله ارتباطی شهروندان با این کیفیت که دارای مشخصات تصویری و صوتی همزمان است، احتمالا بر میزان مخاطبان موثر است، اما نکته قابل توجه در این است که شبکه های برخط فیلم و سریال طی سال های اخیر توانسته اند در یک رقابت جدی با این رسانه انحصاری متعلق به جریان اصلی وارد عرصه تازه ای از سرگرمی و فیلم و سریال شوند و مخاطبانشان را روز به روز افزایش دهند.

از این رو توجه به این رقیب از یک سو و رقیب اصلی یعنی رسانه های نوین از سوی دیگر باید فرصتی برای بازنگری بر روش های موجود در صداوسیما فارغ از جهت گیری های سیاسی انحصاری اش فراهم کرده باشد وگرنه احتمال ورود در سراشیبی برای این رسانه دور از ذهن نخواهد بود!