فرارو- خواب معمولا فرصتی برای استراحت و رویا دیدن است؛ اما برخی افراد ممکن است در این هنگام پدیده نادری به نام هوشیاری در خواب را تجربه کنند. حالتی که نه رویا دارد و نه تصویر و صرفا آگاهی خاموش و بی محتواست. دانشمندان می گویند این پدیده می تواند به یکی از بزرگ ترین پرسش های ذهن بشر پاسخ دهد: چگونه می توان آگاهی را بدون هیچ محتوا و تجربه ای حس کرد؟

به نقل از ساینس الرت، سنت های مراقبه شرقی از دیرباز به حالت خواب آگاهانه توجه داشته اند؛ حالتی که در آن فرد در عمیق ترین مراحل خواب نیز نوعی آگاهی خاموش و بدون محتوا را تجربه می کند. بر اساس آموزه های مکتب هندی آدویتا وِدانتا ، خواب عمیق یا Sushupti حالتی است که در آن ذهن خالی از تصویر و فکر است و تنها آگاه بودن را تجربه می کند. به عبارت دیگر، فرد در این حالت آگاه است، اما هیچ محتوای ذهنی ندارد.

این حالت برای علم غربی یک معماست: چگونه می توانیم آگاه باشیم، بدون اینکه چیزی را ببینیم، بشنویم یا تجربه کنیم؟ اگر این گزارش ها صحیح باشند، نظریه های رایجی که آگاهی را مرتبط با یک شیء می دانند، به چالش کشیده می شوند.

پژوهشگران با نظرسنجی از 573 نفر سعی کردند تجربه های غیر معمول مانند آگاهی در خواب بدون هیچ محتوای ذهنی را بررسی کنند. نتایج نشان داد که برخی از افراد خواب بدون شیء را تجربه کرده اند؛ حالتی از آگاهی که در آن هیچ چیزی برای دیدن یا احساس کردن وجود ندارد. شرکت کنندگان توضیح دادند که حس می کردند خودشان به گونه ای محو یا ناپدید شده اند، تجربه ای مشابه از بین رفتن حس خود که در اثر داروهای روان گردان یا مدیتیشن عمیق رخ می دهد.

برخی دیگر حس کردند در یک حالت مبهم حضور دارند یا به نوعی از هیچ آگاهی رسیده اند. تعداد کمی از افراد نیز علائمی از رویا را تجربه کردند. نکته جالب اینکه تجربه خواب بدون شیء تنها ویژه افرادی نبود که به تمرین یوگای خواب پرداخته بودند؛ بلکه افراد عادی نیز این حس را تجربه کرده بودند. افرادی که رویاهای شفاف (lucid dreams) را تجربه کرده بودند، با احتمال بیشتری خواب بدون شیء را تجربه کردند، بسیاری از افراد نیز چنین تجربه ای نداشتند.

چنین تجربه هایی نادر هستند و مطالعه و ثبت آن ها کار ساده ای نیست. پژوهشگران به چهار شرکت کننده آموزش دادند تا با ترکیب مدیتیشن، تجسم و تکنیک های رویایی شفاف در زمان خواب آگاه بمانند و با حرکت چشم ها نشان دهند که در حالت خواب آگاه هستند. با استفاده از دستگاه EEG مشخص شد که برخی حالت های خواب بدون شیء در خواب آهسته (غیر REM) رخ می دهد؛ مرحله ای که معمولا رویاهای روشن و پیچیده در آن رخ نمی دهند.

بررسی حالات حداقلی آگاهی، مانند خواب بدون شیء، می تواند به تکمیل نظریه های علمی درباره ماهیت آگاهی کمک کند. منظور از آگاهی حداقلی، حالی است که فرد تنها از بودن خود آگاه است اما هیچ تصویر، فکر یا تجربه ذهنی دیگری ندارد. مطالعه این حالت ها می تواند شناخت ما را نسبت به حالات تغییر یافته ذهن، مانند مدیتیشن عمیق، محرومیت حسی یا خالی شدن ذهن ، بیشتر کند.