جشن منتقدان سینما در نبود جشنواره های مستقل از جریان های رسمی و دولتی کشور، رویدادی مهم و متمایز برای اعضای خانواده سینمای ایران است. حتی اهمیت دریافت جایزه از داوران این جشن، برای سینماگران از نشستن سیمرغ جشنواره فیلم فجر در کنار نام آن ها هم بالاتر است.

به گزارش هم میهن، مخاطب ما بی سلیقه نیست، تحقیرش کرده اند. با آثاری که نه تخیل را قلقلک می دهند، نه اندیشه را. نه می خندانند، نه می گریانند. این بخشی از بیانیه انجمن منتقدان است که جعفر گودرزی با قرائت آن، برگزاری پانزدهمین جشن این انجمن را در شنبه هفته جاری شروع کرد. به اعتقاد گودرزی، سینمای ما از زخمی عمیق رنج می برد: فقر ژانر، یعنی فقر تخیل .

پانزدهمین دوره از جشن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران، پس از گذشت سه سال از دوره چهاردهم و تعویق دوماهه با شروع جنگ 12 روزه، ابتدای هفته در کتابخانه ملی با حضور هنرمندان و منتقدان برگزار شد. انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران تقریباً 20 سال است که جشنی را در قالب جشن منتقدان سینمایی برگزار و براساس رأی گیری اعضای آن به سینماگران منتخب، جایزه اهدا می کند. دوره پانزدهم این جشن قرار بود که در 31 خردادماه امسال برگزار شود، اما تجاوز رژیم صهیونیستی به کشورمان، برگزاری آن را به تعویق انداخت.

در دوره های گذشته، داوری این جشن بیشتر به آثاری که در جشنواره هایی مانند فیلم فجر حضور داشتند، محدود بود. درنتیجه بسیاری از فیلم های اکران شده در سینما یا پلتفرم های آنلاین، از داوری خارج می شدند. به همین دلیل، در سال های اخیر انتقادهای زیادی به فرآیند رأی گیری این جشن برای ارزیابی نامزدها و اعلام منتخبین مطرح شد. برگزارکنندگان پانزدهمین جشن منتقدین سینما نیز به این انتقادها توجه کردند و روند را با داوری 207 اثر اکران شده سینما طی سه سال اخیر و رأی گیری آکادمیک بیش از 100 نفر از اعضای انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران در 13 رشته، اصلاح کردند.

بااین حال به نظر می رسد که جشن منتقدان هنوز راه زیادی دارد تا به یک فضای باز و منصفانه تبدیل شود. از نظر برخی منتقدان، معیارهای انتخاب در برخی بخش ها، کاملاً مبهم و غیرشفاف بود. حتی چند اثر متوسط یا ضعیف به عنوان برنده معرفی شدند، درحالی که فیلم هایی با ارزش های هنری بالاتر و نقدپذیری قوی تر، کنار گذاشته شدند.

اما جعفر گودرزی، دبیر پانزدهمین جشن منتقدان سینما، ملاک داوری در این جشن را نه اسم ها، بلکه خود سینما اعلام کرد. به گفته او، برای نخستین بار در این دوره داوری از مدار محدوده جشنواره فجر خارج شد و اکران سال سینمای ایران، ملاک ارزیابی قرار داده شد. استقلال و صداقت، داوری گسترده و ورود فیلم های آنلاین به آن، از دیگر تمایزهای دوره پانزدهم جشن منتقدان سینماست که گودرزی به آن ها اشاره می کند.

او ضمن تاکید بر اینکه رأی های پاک و توجه صادقانه و مستقل به خلاقیت و آثار، مهم ترین ویژگی پانزدهمین جشن منتقدان سینماست، توضیح می دهد: جشن منتقدان، برخلاف بسیاری از مناسک رسمی، نه بر مدار بوق و کُرنای شهرت، بلکه بر محور تحلیل و اعتبار می چرخد. اینجا منتقد و فیلمساز، نه برای مدح یا ملامت، بلکه برای آزمودن کیفیت روبه روی هم می نشینند. برای آنکه سینما بداند چه چیز باید بماند و چه چیز باید دگرگون شود. دبیر پانزدهمین جشن منتقدان سینما معتقد است که خروجی این جشن، راهبردهایی را برای سینما و سینماگران روشن کرد.

ساختن قاب تازه، کشف دوباره ژانر، توجه فعالانه به مخاطب و افزایش جسارت در فیلمسازی ازجمله این راهبردهاست. او دراین باره می گوید: سینما با تکرار، زنده نمی ماند؛ همان طور که یک پلان ایستا نمی تواند فیلمی را روایت کند، ایستادن در عادت هم نمی تواند حیات سینما را تضمین کند. مخاطب را همکار خاموش خود بدانید. تماشاگر، تماشاچی صرف نیست؛ او تدوین گر پنهانی است که روایت را در ذهن اش کامل می کند. ژانر را دوباره کشف کنید.

ژانر نه قفس، که لنزی برای تنوع دیدن است. جسارت را به میزانسن برگردانید. بی جسارتی یعنی قاب های تکراری و قاب های تکراری، یعنی مرگ تدریجی سینما. او در ادامه با تاکید بر اینکه سینما فقط بازار نیست، بازتاب است، خطاب به سینماگران مطرح می کند که اگر آیینه ی جامعه نباشید، فیلم تان فقط تصویر بی جان خواهد بود. سینما باید ضربان زمانه را در خودش ثبت کند. به جای آنکه در پی صحنه ای پرزرق وبرق باشید، به دنبال لحظه ای صادق باشید. هر فیلم، فرصتی دوباره برای تعریف کردن حیات سینماست.

داوری آثار در پانزدهمین جشن منتقدان سینما نه تنها محدود به جشنواره فیلم فجر نشد؛ بلکه علاوه بر فیلم های سینمایی، بررسی آثار با اکران آنلاین نیز در داوری حضور داشتند. محمدرضا لطفی، کارگردان برگزاری این دوره نیز با اشاره به این دو تفاوت پانزدهمین دوره جشن نسبت به دوره های قبل، توضیح می دهد: یکی از انتقادهای جدی به دوره های قبلی جشن منتقدان سینما این بود که انتخاب و داوری فیلم ها به فیلم های جشنواره فجر محدود شده است. به همین دلیل برای ایجاد تنوع در ژانرهای مورد بررسی، داوران در آکادمی جشن، فیلم های اکران شده در سه سال اخیر را ارزیابی کردند.

درنتیجه از آنجا که سبد اکران فیلم های سینمایی در سه سال اخیر از ژانرهایی همچون کمدی، دفاع مقدس و اجتماعی متعدد و متنوع بوده است، این گستردگی برای داوری نامزدهای پانزدهمین دوره جشن هم دیده شد. به اعتقاد او، باتوجه به ماهیت انجمن منتقدان، طبیعی است که فیلم های اجتماعی و انتقادی در جشن بیشتر موردتوجه قرار گیرند. البته برای اینکه رأی ها به انصاف و عدالت نزدیک تر باشد، در ارزیابی های داوران، فیلم های اکران شده در سه سال اخیر و نه فقط فیلم های جشنواره فجر، لحاظ شدند.

لطفی همچنین با بیان اینکه جوایز جشن منتقدان سینما به دلیل ماهیت و رأی گیری مستقل داوران آن از اهمیت زیادی در بین سینماگران و رسانه ها برخوردار است، می گوید: دست اندرکاران جشن و انجمن منتقدان سینما، مستقل از جریان های دولتی و رسمی کشور عمل می کنند و به دلیل همین استقلال، دریافت جایزه از داوران این جشن برای اهالی سینما از جایزه جشنواره فجر هم مهم تر است. این در حالی است که ماهیت دولتی و روند غیرشفاف جشنواره فجر به خصوص در سال های اخیر، بیشتر از قبل آشکار شده است. در مقابل، اعتبار و اهمیت جشن منتقدان روزبه روز برای سینماگران زیاد شده. درمجموع محمدرضا لطفی معتقد است که پانزدهمین جشن منتقدان سینما از نظر داوری، نحوه اجرا و استقبال سینماگران، عملکرد مناسبی داشته است.

در این دوره از جشن منتقدان سینما که به گفته برگزارکنندگان آن، متمرکز بر داوری منصفانه و شفاف بوده است، فیلم علت مرگ نامعلوم به عنوان بهترین فیلم انتخاب شد و جوایز اصلی را دریافت کرد. علت مرگ نامعلوم با وجود سه سال توقیف، در جشنواره بین المللی فیلم شانگهای جایزه بهترین فیلمبرداری را از آن خود کرد. همچنین هرچند اکران علت مرگ نامعلوم در سینماهای کشور هم محدود بود، اما توانست توجه مخاطبان و منتقدان را به خود جلب کند.

در پانزدهمین جشن منتقدان نیز، کارگردان و نویسنده این فیلم، جایزه بهترین فیلمنامه و تندیس کارگردانی را دریافت کرد. علیرضا ثانی فر هم دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد را برای علت مرگ نامعلوم دریافت کرد. پانیبال شومون هم برای این فیلم، دیپلم افتخار بهترین بازیگر مرد نقش اول را گرفت. مراسم اهدای جوایز در پانزدهمین جشن منتقدان سینما، پس از برگزاری مراسم بزرگداشت فرشته صدرعرفایی و اهدای لوح تقدیر به مهناز افضلی به عنوان نماینده صدرعرفایی در جشنواره، شروع شد. جایزه بهترین کارگردانی را کوروش تهامی و مازیار فکری برای فیلم صبحانه با زرافه ها ، به سروش صحت اهدا کردند.

جایزه بهترین تدوین را حسن حسن دوست برای فیلم پرویز خان دریافت کرد. جایزه بهترین موسیقی به مسعود سخاوت دوست، برای فیلم موقعیت مهدی و تندیس بهترین موسیقی متن به ستار اورکی، برای فیلم خائن کشی اهدا شد. اکتای براهنی و کامران ملکی، جایزه بهترین فیلم اول را به آرمان خوانساریان برای فیلم جنگل پرتقال اهدا کردند.

حسن پورشیرازی هم برای فیلم پیرپسر ، لوح تقدیر گرفت و جایزه اش را باارزش ترین جایزه ای که گرفته است، دانست. دیپلم افتخار بهترین فیلمبرداری به آرمان فیاض، برای فیلم برف آخر و تندیس این بخش به مسعود سلامی، برای فیلم خائن کشی رسید. صدف اسپهبدی، جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل زن را برای فیلم علفزار دریافت کرد. تندیس این بخش به مجید صالحی، برای فیلم برف آخر رسید.

دیپلم بهترین بازیگر نقش اول زن، به الناز شاکردوست برای فیلم بی بدن و تندیس این بخش، به سارا بهرامی برای فیلم جنگل پرتقال اهدا شد. امین حیایی نیز برای بازی در فیلم برف آخر ، جایزه خلاقیت در بازیگری را دریافت و تندیس این بخش را میرسعید مولویان، برای فیلم جنگل پرتقال از آن خود کرد.