کاهش تولید گاز از یک سو و افزایش مصرف از سوی دیگر سبب شده تا طی چند سال اخیر کشور با ناترازی گاز مواجه باشد. در این بین ابتدایی ترین اقدام دولت برای مقابله با ناترازی، قطع گاز صنایع است. هر سال با آغاز فصل پاییز و سرد شدن هوا، بحث قطع گاز صنایع هم مطرح می شود. البته امسال صنایع با معضل جدیدی مواجه شدند که آن هم قطع گاز در تابستان بود. برای اولین بار گاز مورد نیاز صنعت سیمان در فصل گرم سال با محدودیت قابل توجهی مواجه شده است.

به گزارش دنیای اقتصاد، با وضعیت پیش آمده هر سال عدم النفع صنایع از ناترازی انرژی بیشتر می شود. وضعیت بازار، اشتغال و برنامه های آتی صنایع هم دچار چالش می شود. اواخر دی ماه سال گذشته بود که صنعتگران از تصویب قطع کامل برق و گاز صنایع خبر دادند. اقدامی که اعتراض شدید وزیر صمت را به دنبال داشت و در نهایت اجرایی نشد. با وجود این که سال گذشته وضعیت تامین انرژی صنایع تا این مرحله حساس پیش رفت، اقدام خاصی برای جلوگیری از تکرار این وضعیت طی امسال انجام نشده است.

آمارها نیز حاکی از تشدید ناترازی گاز طی سال جاری است. آن طور که سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز اعلام کرده است ناترازی سال گذشته 300 تا 350 میلیون مترمکعب بوده و امسال به 350 تا 400 میلیون مترمکعب خواهد رسید. در واقع ناترازی گاز به نصف نیاز روزانه که 700 میلیون مترمکعب است، می رسد. همچنین مدیرعامل شرکت ملی گاز نیز تصریح کرد که طی امسال گاز صنایع حیاتی مانند غذایی و دارو قطع نمی شود. اما تصمیم گیری در مورد صنایع عمده که انرژی بر هستند با توجه به ناترازی سنواتی که وجود دارد بستگی به درجه حرارت هوا و میزان مصرف بخش خانگی دارد.

فعالان اقتصادی می گویند همچنان با رشد مصرف گاز از یک سو و عدم افزایش تولید از سوی دیگر مواجه هستیم. این شرایط سبب می شود تا در بهترین حالت وضعیت قطع گاز صنایع مانند سال گذشته باشد. آنها می گویند عمده مصرف گاز در ایران، بخش خانگی است. اما خبری از اصلاح الگوی مصرف در این بخش نیست. همچنین برعکس خاموشی های برق، هیچ وقت گاز منازل قطع نمی شود و همواره صنایع در اولویت محدودیت ها قرار دارند.

آرش نجفی، رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران در پاسخ به این سوال که با توجه به تجربه چند سال گذشته درخصوص قطع گاز صنایع، آیا امسال برنامه ریزی در این زمینه انجام شده است یا خیر، گفت: بعید است که در این مدت محدود ساختار اقتصاد کلان کشور تغییر کرده باشد و یا در مصرف گاز صرفه جویی جدی انجام شده باشد. به غیر از اصلاح الگوی مصرف راه حل دیگری نداریم. احتمالا قرار است مسوولین شرکت گاز هم مانند وزارت نیرو غافلگیر شوند و تلافی کسری ها را بر سر صنایع خالی کنند.

نجفی گفت: تشکیل کنسرسیومی از پتروشیمی ها برای تامین گاز صنایع مطرح است. اما سرمایه گذاری و استحصال گاز از میادین گازی حدود چهار سال طول می کشد. بحث واردات روزانه 30 تا 40 میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان هم مطرح است که این عدد در بهترین صورت نیاز پتروشیمی ها را تامین می کند. نجفی در پاسخ به این سوال که قطع برق آسیب بیشتری به صنایع وارد می کند یا گاز، گفت: قطع برق قطعا آثار منفی گسترده تری دارد. واقعیت این است که همه صنایع ما وابسته به برق هستند، اما همه صنایع وابسته به گاز نیستند. با این وجود خسارت کسری و قطع گاز کمتر از قطع برق نیست.

وی افزود: سال گذشته عدم النفع صنایع از قطع گاز 2 میلیارد دلار بوده است. متعاقبا بخشی از همین عدد خسارت محسوب می شود، چرا که بحث هزینه های کارگری و جاری هم مطرح است و درآمدی کسب نمی شود. رییس کمیسیون انرژی اتاق ایران گفت: محدودیت های مربوط به قطع گاز سال گذشته از 15 مهر آغاز شد و تا 15 اسفند ادامه پیدا کرد. میانگین قطع گاز صنایع هم 65 روز بود. احتمالا امسال صنایع 60 تا 70 روز دچار کمبود گاز شوند.

صنایع سیمان، فولاد و پتروشیمی سه صنعتی اند که در اولویت قطع گاز قرار دارند. صنعت فولاد از بزرگ ترین و مهم ترین صنایعی است که وابستگی شدیدی به گاز دارد. بخش عمده تولید فولاد در ایران وابسته به گاز است. مدیران شرکت های فولادی تاکید دارند که هنوز برنامه دقیقی برای تامین گاز صنعت در فصل سرد سال تدوین نشده است.

به اعتقاد آنها امسال با آغاز زودهنگام محدودیت های مربوط به گاز شرایط برای صنعت فولاد بدتر می شود. پیش بینی تولیدکنندگان فولاد حاکی از عدم تولید 6 میلیون تن فولاد طی سال جاری در نتیجه ایجاد محدودیت های گاز است. در همین زمینه یک فعال صنعت فولاد، تنها راهکار کوتاه مدت مقابله با ناترازی گاز و تامین گاز صنایع را اصلاح قیمت و کنترل مصرف گاز خانگی می داند. او در این رابطه گفت: مصرف خانگی در حال افزایش و میزان تولید و برداشت از میادین گازی به دلیل عدم سرمایه گذاری برای اورهال کاهش یافته است. با این وضعیت میزان محدودیت گاز صنایع هر سال افزایش خواهد یافت.

این تولیدکننده فولاد گفت: بیش از 80 درصد تولید فولاد در ایران وابسته به گاز است. اساسا استفاده از گاز مزیت رقابتی صنعت فولاد ایران است. به طور میانگین 5 درصد گاز کشور توسط صنعت فولاد مصرف می شود، اما متاسفانه اولین محدودیت ها شامل حال صنعت فولاد می شود. به گفته وی، از مجموع محدودیت های گاز و برق، صنعت فولاد سالانه حدود 3 تا 5 میلیارد دلار عدم النفع تولید دارد.

شرکت های سیمانی وضعیتی به مراتب بدتر از سایر صنایع درخصوص تامین گاز دارند. به طوری برای اولین بار صنایع سیمانی در تابستان با قطع گاز مواجه شده اند. یک فعال صنعت سیمان درخصوص وضعیت تامین گاز صنایع سیمان گفت: امسال برای اولین بار صنعت سیمان در تابستان درگیر محدودیت گاز و مجبور به مصرف مازوت شده است. محدودیت های مربوط به گاز در سال 1402 در آبان ماه، در سال 1403 در نیمه دوم مهر و در سال 1404 از اول اردیبهشت آغاز شده است.

این صنعت در حال حاضر با محدودیت 75 درصدی گاز مواجه است و در حال حاضر صرفا 25 درصد گاز این بخش تامین می شود. وی افزود: صنعت سیمان برای جبران کسری گاز مجبور به استفاده از مازوت شده است. مصرف مازوت هزینه جانبی بالایی را به صنعت تحمیل می کند. هزینه حمل فرآورده نزدیک به قیمت خود سوخت است. در چنین شرایطی هزینه تامین سوخت حدود دو برابر افزایش می یابد که به رشد هزینه تولید منجر می شود.

این فعال صنعت سیمان گفت: ذخیره سازی سوخت مازوت امسال زودتر انجام شده است، اما محدودیت گاز این فرصت را هم از صنعت سیمان گرفت. چرا در نتیجه مصرف، ذخیره سازی کامل مازوت انجام نشده است. وی توضیح داد: میزان تولید سیمان در سال 1402، حدود 76 میلیون تن بوده و در سال 1403به 72 میلیون تن رسیده است.

در سه ماه اول امسال نیز افت ده درصدی کاهش تولید اتفاق افتاده است. در چنین شرایطی، این روند منفی تولید باید متوقف شود. البته حفظ سطح تولید و جبران کاهش تولید بستگی به وضعیت تامین سوخت دارد.

وی گفت: 66 میلیون تن سیمان در بازار داخلی به مصرف می رسد. حدود 13 تا 14 میلیون تن نیز سهم بازارهای صادراتی است. با وضعیت فعلی تولید هم بازار داخلی و هم صادراتی به خطر می افتد. درخواست ما از دولت این است که یک برنامه مشخص ارائه کند تا با اطلاع از میزان برق و گاز برای تولید برنامه ریزی کنیم. در حال حاضر امکان برنامه ریزی و پیش بینی روند تولید را نداریم.

یک فعال صنعت پتروشیمی نیز در مورد وضعیت تامین گاز صنایع می گوید: بسیاری از اقلام تولیدی صنعت پتروشیمی مشکلی بابت گاز ندارند. واحدهای پلیمری که بازار صادراتی خوبی دارند از گاز متان که با کمبود آن مواجه هستیم، استفاده نمی کنند. عمده فشار بابت گاز روی واحدهای متانول و اوره است. با این حال با شروع فصل سرد و افزایش مصرف گاز گزینه دیگری جز قطع گاز صنایع وجود ندارد. در چنین شرایطی حدود یک سوم پتروشیمی ها دچار مشکل می شوند.

وی اضافه کرد: پتروشیمی ها در حال برنامه ریزی برای سرمایه گذاری در میادین گازی برای تامین گاز مورد نیاز خودشان هستند. قراردادهایی نیز برای جمع آوری گازهای فلر و افزایش تولید منعقد کرده اند. در کوتاه مدت هم می توان گاز وارد کرد. واردات روزانه 15میلیون مترمکعب گاز از ترکمنستان صرفا یک سوم نیاز گاز مورد نیاز صنعت پتروشیمی را تامین می کند.

پتروشیمی ها یک طرحی دارند و می گویند اگر مردم صرفه جویی کنند، ما حاضر هستیم گاز را به چندبرابر قیمت از مردم بخریم. میزان مصرف گاز خانوار در زمستان 700 میلیون مترمکعب است. اگر 7 درصد صرفه جویی شود، کل خوراک صنعت پتروشیمی که حدود 45 میلیون مترمکعب است تامین می شود. وی گفت: میزان عدم النفع صنعت پتروشیمی بستگی به میزان قطع گاز دارد. به نظر می رسد وزارت نفت تدارک بهتری دیده است. احتمالا امسال با آمادگی بیشتری وارد زمستان شویم و وضعیت تامین گاز بهتر از سال گذشته باشد.

آزادسازی قیمت حامل های انرژی و تغییر سیستم گرمایشی منازل، دو راهکار مدنظر فعالان بخش خصوصی برای عبور از ناترازی گاز و تامین گاز صنایع است. در همین رابطه عباس جبال بارزی، نایب رییس کمیسیون صنعت اتاق ایران می گوید: قطعا هیچ اقدامی برای تامین گاز مورد نیاز صنایع در ماه های آینده نشده است. میزان تولید هم تغییری نکرده است.

مانند سال های گذشته ابتدا گاز نیروگاه ها سپس صنعت فولاد و سیمان و بعد سایر صنایع قطع می شود. در مورد برق تا حدودی عدالت وجود دارد و مصرف خانگی هم مشمول خاموشی می شود، اما برای گاز این طور نیست.

جبال بارزی افزود: قطع گاز و برق هر دو تاثیر مخربی بر صنایع می گذارد. اگر برق قطع شود، کل فعالیت تولیدی متوقف می شود. در مورد گاز برخی صنایع آسیب بیشتر و برخی دیگر آسیب کمتری می بینند. ضمن این که اگر گاز نیروگاه ها قطع شود برق کمتر تولید می شود.

بنابراین لزوما اینطور نیست که اگر گاز صنایع قطع شد، برق قطع نشود. وی درخصوص راهکارهای مقابله با ناترازی گاز صنایع گفت: مصرف گاز خانگی در ایران بسیار بیشتر از حد معمول است. 80 درصد خانوار ایرانی بخاری استفاده می کنند که مصرف گاز بالایی دارد. اگر دولت سیستم گرمایشی خانه ها را به صورت رایگان از بخاری به پکیج تغییر دهد، مصرف گاز خانگی حدود 50 تا 60 درصد کاهش می یابد.

دولت می تواند همین میزان گاز صرفه جویی شده را به قیمت آزاد به صنایع بفروشد و هزینه ای که برای منازل صرف کرده است را جبران کند. این راهکار قابلیت اجرا دارد، اما دولت توجهی به آن ندارد.

عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی ایران گفت: همچنین باید قیمت حامل های انرژی جهانی شود تا پدیده قاچاق گازوییل و بنزین اتفاق نیفتد و الگوی مصرف هم اصلاح شود. با این اقدام گاز واحدهای تولیدی قطع نمی شود، اشتغال کاهش نمی یابد و اقتصاد نیز ضربه نمی خورد.

دولت می تواند از دهک های پایین با ارائه ما به تفاوت قیمت حمایت کند. خانواده ها بهتر از دولت می توانند یارانه خود را مدیریت کنند. جبال بارزی اضافه کرد: امسال هم قطعی گاز داریم و نیروگاه ها مازوت می سوزانند. برای جلوگیری از قطع گاز صنایع و آلودگی ناشی از مازوت سازی باید دولت همین الان در مورد قیمت انرژی یک تصمیم جدی بگیرد.

وی درخصوص میزان زیان صنایع مختلف از قطع گاز نیز گفت: صنایعی که خوراک گاز بالایی دارند مانند سیمان، فولاد و پتروشیمی زیان بیشتری را از قطع گاز متحمل می شوند. یک کارخانه سیمان ممکن است در سال هزار میلیارد تومان سودآوری داشته باشد. اگر این مجموعه سه روز در هفته محدودیت گاز داشته باشد با ماهی 10 میلیارد تومان زیان مواجه می شود که عدد بزرگی است.

از طرف دیگر مصرف کننده هم با قیمت بالای کالا مواجه می شود. همان طور که نتیجه قطع برق صنعت سیمان در بهار امسال، گران شدن دو تا سه برابری قیمت سیمان بود. نایب رییس کمیسیون صنعت اتاق ایران با تاکید بر این که قطع گاز یک سری از صنایع باعث توقف کوره می شود که زیان های مالی و انسانی به دنبال دارد، گفت: یک زمانی به صنایع گفتند گازوییل مصرف نکنید، گاز فراوان داریم. الان که تولیدکننده ها به سراغ گاز رفته اند، با وجود این که دومین دارنده گاز جهان هستیم، می گویند گاز نداریم.

هرچند گفته می شود که ذخایر نیروگاهی بیش از 60 درصد نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته افزایش یافته است. اما مشخص نیست که صنعت هم سهمی از این ذخایر خواهد داشت یا نه. در شرایطی که هم اکنون نیز تاب آوری صنایع با قطعی برق به مرز هشدار رسیده است.

قطع گاز می تواند این روند را تشدید کند. درحالی تامین گاز صنایع کشور به عنوان دومین دارنده ذخایر گاز جهان در هاله ای از ابهام قرار دارد و همه چیز به میزان دمای هوا سپرده شده است که قطع و کمبود گاز به توقف تولید، تعدیل نیرو، مشکلات معیشتی برای خانوار و معضلات اجتماعی منجر می شود.