امیر بهادری در هم میهن نوشت: احمد پژمان زیباترین هنرمندی بود که در دوران کاری از نزدیک دیدم. صادق، سالم و سرراست با آن درک حیرت انگیز از موسیقی که از او آهنگ سازی یگانه ساخته بود. اولین بار سال 1395 او را دیدم. قطعه دیورتیمنتوی او را نشرِ خانه هنرِ خرد به تازگی منتشر کرده بود. امکان این پیش آمد که با او گفت وگو کنم. قرارمان کافه ای در خیابان کوه نورِ تخت طاووس بود. چهار، پنج دقیقه ای دیر رسیدم.

احمد پژمان که شخصیتِ تراز هنرمند کلاسیک بود، رأس ساعت رسیده بود. علی صمدپور هم که باعث وبانی این گفت وگو بود، حضور داشت. به محض رسیدن اتفاق عجیبی برایم رخ داد؛ چیزی که در دوران کاری ام بسیار کم تجربه کرده ام. راستش هراس دارم بگویم به جز این مورد، اصلاً تجربه نکرده ام ولی مصداق دیگری به خاطرم نمی آید.

از در که وارد شدم همان سلام و علیک اولِ کار با ادبیات، لحن و لهجه ای بود که تو بگو انگار سال هاست کسی را می شناسی. دیواری بین ما نبود، دیواری که معمولاً ایگوی هنرمندان آن را می سازد؛ ایگویی که در برخی موارد لطیف است و در اغلب موارد نچسب. به خصوص وقتی مقابل یک روزنامه نگار می نشینند. اما پژمان این را اصلاً نداشت، واقعاً نداشت و مقام گفت وگو با او آن قدر جذاب بود که دوست و رفیق بسیاری در ایران داشت.

به سیاق همیشه سعی کرده بودم شناختی داشته باشم و با آشنایی پیشین سراغ هنرمند بروم و حالا زمانی در مسند پرسشگر به او رسیده بودم که همه کارهای بزرگش را انجام داده بود. 40 سال قبلش برای افتتاح تالار رودکی اپرا نوشته بود، آثار درخشانی مثل حماسه، ناگهان رستخیز و عیاران و… را خلق کرده بود، موسیقی متن های حیرت انگیزی برای فیلم هایی مثل شازده احتجاب، یک بوس کوچولو، بید مجنون و… ساخته بود و در دانشگاه استاد هنرمندانی چون حسین علیزاده، هوشنگ کامکار و… بود.

من به زعم خودم آماده به این گفت وگو رفته بودم ولی این شکل از مواجهه، سازمانم را به هم ریخته بود. در طول گفت وگو که با محوریت قطعه دیورتیمنتو انجام می شد، هر سؤالی از او می پرسیدم تمام تلاشش را می کرد اگر مثالی لازم است از دیگر آهنگ سازان بگوید. حتی وقتی مشخصاً درباره بخشی از قطعه خودش باید می گفت.

در گپ وگفت های دوستانه بعد از گفت وگو به علی گفت که آپدیت جدیدِ - اگر اشتباه نکنم - نرم افزار سیبلیوس خوب نیست. من تعجب کردم. آن زمان هشتادویک سال داشت. علی بعد برایم توضیح داد که احمد پژمان خیلی به روز است و با نرم افزارهای امروزی آثارش را می نویسد.

از او پرسیدم روزش را چگونه می گذراند. گفت صبح زود بیدار می شود و هر اتفاقی هم بیفتد، ساعت هشت شروع به نوشتن موسیقی می کند. اول با ویرایش قطعات قدیمی دست گرمی می کند و بعد شروع به کارهای جدید می کند. از او پرسیدم که در چهارماه گذشته چقدر نوشتید که گفت پنج موومان!

بخش قابل توجهی از زندگی هنری او تصحیح آثار پیشین اش بود. یکی از دلایلی که آثار درخشانی مثل موسیقی متن شازده احتجاب را منتشر نمی کرد این بود که موسیقی ضبط شده آن دوره را دوست نداشت و می خواست با اصلاحات امروزی اش پارتیتورها را به زعم خودش غلط گیری شده ضبط و منتشر کند که متأسفانه میسر نشد. همیشه از آثارش ناراضی بود. اگر از او درباره آثارش سؤالی می پرسیدید، حتماً با اشاره به اینکه فلان جایش مسئله دارد و باید اصلاح شود سخن را آغاز می کرد.

وقتی نشر خانه هنر خرد در پروژه پارتیتورخوانی (پروژه ای که در آن هم کتابِ نت موسیقی و هم سی دی صوتی قطعه منتشر می شد)، نت و موسیقی این اثر پژمان را منتشر کرد، گروهی در سال 1396 تصمیم گرفتند در تبریز این قطعه را به شکل ارکسترال (اصل قطعه به شکل کوینتت منتشر شده بود) اجرا کنند. ارکستری که نوازندگانش بسیار جوان بودند؛ اغلب زیر 20سال. احمد پژمان آن زمان ایران بود و این اتفاق باعث شد که تصمیم بگیرد به هزینه خودش به تبریز برود و آنجا چندروزی ناظر تمرین قطعه اش ازسوی این جوانان باشد.

لحظات درخشانی بود. وقتی داشتند قطعه را تمرین می کردند چند باری متوقف شان کرد و اشکال گرفت که مثلاً اینجا باید فلان نُت باشد و نوازندگان می گفتند ما دقیقاً چیزی را که شما نوشتید، نواختیم و پژمان همان جا می گفت، نه این خوب نیست، چنین باشد بهتر است. زمان زیادی صرف این می شد که همان جا قطعه را ویرایش کند. مدام در حال تصحیح خودش بود. یعنی پرونده هیچ اثری برایش بسته نبود. درعین حال این نظر به کمال باعث نمی شد که از ارائه باز بماند.

احمد پژمان یکی از اولین روشنفکران موسیقی ایران است که در نسبت درستی با فهم جهانِ نو و اهمیت موسیقی های پاپیولار (عامه پسند) قرار می گیرند. مرتضی حنانه اولین استادی بود که سعی کرد تعدادی آهنگساز و نوازنده خوب در زمینه موسیقی پاپ تربیت کند و وقتی ابتهاج با آمدنش به رادیو، ارکستر پاپِ رادیو را منحل کرد، حنانه تنها هنرمند بامنزلتی بود که به این موضوع اعتراض کرد؛ دیگران ولی همگی خوشحال بودند.

او عملکرد این ارکستر را قابل دفاع می دانست. احمد پژمان هم با کنجکاوی وقتی در آمریکا زندگی می کرد برای فهم این موسیقی، دوره دوساله آکادمیکی در رشته موسیقی پاپ گذراند. به قول خودش می خواست به طور علمی بداند داستان این موسیقی چیست. بعدش هم آن کارهای جالب توجه را در دهه 60 و اوایل دهه 70 در موسیقی پاپ لس آنجلسی انجام داد. ابایی هم از صحبت درباره آن ترانه ها نداشت. وقتی از او پرسیدم که حالا این ترانه های پاپ را صرفاً برای ارتزاق می ساختید یا برای شما این بخش کاریتان هم جدی بود، گفت: من هر آهنگی که ساختم، حتی آن ها که تحت فشار پرداخت کرایه خانه ام بوده، باز هم باید اول دوست اش می داشتم تا بتوانم ارائه اش کنم.

بسیار سختگیر بود ولی اگر آهنگساز یا نوازنده ای را دوست داشت، هراسی از گفتن نداشت. مثلاً ثمین باغچه بان را دوست داشت. می گفت: کسی مثل ثمین در ایران موسیقی باکلام کار نکرده است. معتقد بود که موسیقی ثمین باغچه بان به شدت ایرانی است، بدون اینکه آدم بتواند در موسیقی او نشانه های مشخصی از موسیقی منطقه خاصی پیدا کند. این را جادوی موسیقی باغچه بان می دانست اما بیش از هرچیزی آنچه را که در ثمین باغچه بان ستایش می کرد، ایران دوستی او بود. می گفت، ایران را ترک کرده ولی انگار ایران با او همه جا می رود.

ثمین باغچه بان به واسطه اینکه استاد قطعه ساختن برای گروه کُر بود، می توانست سرودهای درخشانی بسازد ولی در اوایل انقلاب نخواست این کار را بکند و ناگزیر به مهاجرت شد. برای احمد پژمان این ایران نماندن ولی ایرانی ماندن رفیق اش خیلی محترم بود؛ چیزی که خود پژمان هم با آن درگیر بود. بااینکه پژمان از 90 سالِ عمرش دست کم 60 سالش را بیرون از ایران زندگی کرد، لهجه تهرونی او به جای خودش باقی بود.

خانواده و زندگی در آمریکا تشکیل داده بود، ولی دوست داشت ایران زندگی کند و بیشتر در ایران باشد اما نمی شد. سن که بالاتر می رفت پروسه رفت وآمد سخت تر می شد. در دوران کرونا چندباری حرف زدیم. منتظر بود وضعیت بهتر بشود و دوباره به ایران بیاید. بعد که کرونا کم رنگ شد و رفت، هربار که صحبت می کردیم، می گفت که می خواهد به ایران بیاید. من استانبول بودم. سال 1401 بود که گفت می خواهد به ایران برود ولی در استانبول هم کار دارد و قرار شد وقتی آمدنی شد، منت بر سر من بگذارد و دیدار کوتاهی داشته باشیم؛ اما نشد.

یعنی هیچ چیز آزاردهنده تر از این نیست که احمد پژمان چندسال آخر عمرش را به ایران نیامد و زندگی اش در سرزمینی دیگر به پایان رسید. هنرمندی که از گوشه های ردیف تا موسیقی هورامی و موسیقی جنوب و دیگر نغمه های جای جای ایران در موسیقی اش موج می زند، دست آخر هزاران کیلومتر آن سوتر بدرود حیات می گوید و به خاک سپرده می شود. چه خسرانی بیشتر از این برای خاک سرزمینم؟