کیومرث اشتریان استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران در روزنامه شرق نوشت: راه با راه حل متفاوت است. راه ضرورتا به حل بحران نمی انجامد اما راه حل در پی گشایش است. در معضل اسنپ بک تلاش سیاست گذار باید اولویت راه حل بر راه باشد.

راه پیشنهادی در مجلس طرح خروج از NPT و ممنوعیت مذاکره است و راه حل دولت (یا وظیفه دولت) یافتن سازوکار توافقی است. این دو باید مکمل هم باشند.

در اینکه اروپا در مسئله اسنپ بک فاقد اعتبار و اقتدار لازم است و اسیر اسراییل و آمریکاست شکی نیست. واقعا مضحکه است کشوری که عضو NPT نیست به کشوری که عضو آن است و نظارت ها را پذیرفته حمله کرده و اروپا هم آن را تأیید می کند. آری، اما این مانع از آن نمی شود که ایران فعالیت های دیپلماتیک حداکثری را به انجام نرساند، پیشنهادات ابتکاری ارائه نکند و از تجدید نظر در سیاست ها واهمه نداشته باشد.

سیاست ها ماهیتا نسبی و اعتباری اند، آن را به همه ارزش ها و کیان نظام گره نزنید. سیاست ها را حیثیتی نکنید چون هزینه های تصمیم حکومتی را بالا می برد و نمی توانید از تهدید فرصت بسازید.

1- راه حل: سیاست خارجی همراستا شدن با هوای جدال رسانه ای برای جلب رضایت گرایش های افراطی نیست؛ پیشنهادات روشن حقوقی لازم است. یک راه حل ایجابی این است که سازوکار جدید منطقه ای برای عدم اشاعه پیشنهاد شود که می تواند ایران را حتی از بند باج خواهی قدرت های دوست هم برهاند. این سازوکار مبتنی بر تجربه آژانس حسابداری و کنترل مواد هسته ای برزیل و آرژانتین (ABACC) است و می تواند یک الگوی قابل بررسی باشد تا با حضور کشورهای منطقه (و حتی روسیه، چین و آمریکا) سازه جدیدی را برای رژیم عدم اشاعه پدید آورد. در این رویکرد، راستی آزمایی و کنترل بر اساس یک سیستم منطقه ای مشترک انجام و سپس در آژانس انرژی اتمی بررسی و اعتبارسنجی می شود.

2- راه حل: ایران، طی نامه ای به شورای امنیت اعلام کند که بر اساس همان نامه تروییکای اروپایی چارچوب مذاکراتی و حل مسئله را می پذیرد. آنان ادعا کرده اند: ایران محدودیت های برجامی در زمینه اورانیوم غنی شده، آب سنگین و سانتریفیوژها را نقض کرده، توانایی آژانس برای انجام فعالیت های نظارتی و راستی آزمایی برجام را محدود و فرایند اجرای پروتکل الحاقی به توافق جامع نظارتی را رها کرده است . ایران بدوا و مبنائا با چنین مواردی مخالفت نداشته است. معنی دیگر این راه حل البته بازگشت همه طرف ها به همه تعهدات برجامی از جمله تعلیق تحریم هاست. اگر در پی راه حل باشید، گزینه ها قابل توسعه است.

3- راه: ایران اعلام کند که با نخستین حمله اسراییل یا آمریکا یا هرگونه تعرض دیگری که در پی اسنپ بک انجام شود از NPT خارج می شود، و واقعا هم آن را اجرایی کند. یا اینکه در راهبرد نظامی-هسته ای خود تجدید نظر اساسی کند. این راه، سلبی است و بعنوان آخرین گزینه می تواند در نظر گرفته شود نه اولین اقدام، آن هم پس از اینکه راه حل ها و ابتکارات به نتیجه نرسد.

4- راه: همزمان ایران از کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس در دادگاه بین المللی لاهه براساس نقض معاهدات چندجانبه مانند NPT یا منشور سازمان ملل شکایت کند. چون شواهد دیپلماتیک و نظامی روشنی از حمایت مستقیم آن ها از حمله آمریکا و اسراییل وجود دارد. حمایت این کشورها از تحریم های آمریکا علیه ایران نقض تعهدات عدم اشاعه و حقوق بین الملل است. این راه محدودیت های خاص خود را دارد اما مانع از اقامه دعوای حقوقی نیست.

5- سیاست داخلی، فرهنگی و قضایی نباید به گونه ای باشد که قشری ترین سلیقه ها و احکام قضایی را بازتاب دهد. این، بزرگترین ضربه ایست که بر چهره ایران در جهان وارد می شود و توجیهی برای افکار عمومی جهانیان برای حمله به ایران فراهم می آورد.

هر حکم قضاییِ بی حساب یا هر سیاست فرهنگی بی کتاب، دامن دامن خاک بر سر و روی ایران می ریزد. متأسفانه دامنه مخرب و جهانی این خاک و خاکستر تیره گون هنوز در درون نظام درک نشده است. البته آرزو می کنم که ای کاش فقط درک نشده بود. گاهی بنظر می آید که درک شده اما سیستم دیگر کرخت شده و ظرفیت واکنش ندارد. یک راه مهم، دگرگونی این سیاست هاست.

6- با بازگشت به قطع نامه های پیش از برجام که برنامه هسته ای ایران را بصورت ضمنی یا صریح تهدید علیه صلح و امنیت بین المللی اعلام کرده اند دشمنان توجیه لازم برای مقدمه چینی برای تحریک نظامی خواهند داشت. مسئله فقط این نیست که دنیا جای زور است بلکه مسئله این است که دنیا جای بی عدالتی زورمدارانه است. در چنین هنگامه ای دشمن در پی است تا تو بی تاب از خروش و خشم گردی، به تیغ انتحار زنی و به وهم و اضطراب راه پریشان را با راه حل حکیمان در هم آمیزی.