یک کنشگر محیط زیست می گوید: از حدود30 سال پیش دانشمندان، اکولوژیست ها، بوم شناسان و اقلیم شناسان به اتفاق اعلام کردند که گرم شدن زمین بر اثر دخالت انسانی و مصرف سوخت های فسیلی است؛ اما مسئولان ما به طور کلی و وزارت نیرو به طور خاص، نسبت به این قضیه بی تفاوت بودند، خود را به نشنیدن زدند و این مشکلات را نادیده گرفتند.

به گزارش خبرآنلاین، در جدیدترین گزارش مرکز پژوهش های مجلس آمده است که زمستان 1403 با کاهش 36 درصدی بارش، دوباره خشکسالی را در ایران تشدید کرد. بر اساس این گزارش ذخایر سدها به 23 میلیارد مترمکعب (کاهش 5 درصدی) رسید و سدهای کلیدی مانند امیرکبیر و زاینده رود در آستانه خشک شدگی قرار دارند و بر اساس شاخص SPEI، بیشتر مناطق ایران با درجات مختلف خشکسالی روبه رو هستند. خشکسالی بسیار شدید در شمال غرب، شمال شرق و جنوب کشور مشاهده شده، درحالی که تنها بخش هایی از زنجان، همدان و شرق کردستان شرایط نرمال دارند. این وضعیت، پیامدهای جدی برای کشاورزی، محیط زیست و جوامع محلی دارد.

عباس محمدی، مدیر انجمن دیده بان کوهستان و کنشگر محیط زیست، می گوید: ایران در منطقه ای گرم و خشک قرار دارد و خشکسالی پدیده ای دیرینه است، اما تغییرات اقلیمی 30 سال اخیر، چرخه خشکسالی ها را کوتاه تر کرده است. در گذشته هر 10 سال یک خشکسالی داشتیم، اما حالا چند سال متوالی با آن مواجهیم. تغییرات اقلیمی در جهان اثرات متفاوتی دارد؛ در ایران به صورت خشکسالی های ممتد و گاهی بارندگی های غیرعادی مانند سیل های سال 98 بروز کرده است.

او غفلت 40ساله مسئولان را عامل تشدید بحران می داند و می گوید: از 70 سال پیش مشخص بود که زمین گرم تر و خشک تر می شود. 30 سال پیش دانشمندان به اتفاق از نقش سوخت های فسیلی در گرمایش زمین گفتند، اما وزارت نیرو و مسئولان بی تفاوت بودند؛ خود را به نشنیدن زدند و این مشکلات را نادیده گرفتند.

به گفته محمدی، برنامه ریزی های مدیریت آب بر الگوهای قدیمی متکی بود؛ مثلاً بارندگی سالانه 25 سانتی متر و تبخیر تا 1.5 متر فرض می شد، درحالی که مطالعات جهانی نشان داد این الگوها دیگر معتبر نیستند. بااین حال، مسئولان همچنان با همان روش های منسوخ برنامه ریزی کردند.

او معتقد است: عمده برنامه ریزی ها در موضوع آب هم شامل سدسازی و انتقال آب بود؛ یک عبارت کاملا اشتباه و حتی فریبکارانه این بود که می گفتند که ما برای تأمین آب، سد می سازیم یا آب را انتقال می دهیم؛ تأمین آب یعنی فراهم کردن و ایجاد امنیت آبی و این یک دروغ آشکار بوده است.

این فعال محیط زیستی ضمن انتقاد از برنامه ریزی های نادرست در مدیریت آب، می گوید: در کشورهای خشک مانند ایران، نمی توان آب تولید کرد، جز در مقیاس محدود با شیرین سازی آب دریا که مشکلات خاص خود را دارد. آب یعنی بارندگی و باید با آن سازگار شویم. وزارت نیرو ادعای تأمین آب دارد، اما در واقع آب را از یک منطقه به منطقه دیگر منتقل کرده و با سدسازی، تبخیر را افزایش داده است. سدها مانع نفوذ آب به سفره های زیرزمینی شده و با ایجاد مخازن بزرگ، آب را روی زمین تبخیر می کنند و منابع زیرزمینی را کاهش می دهند.

محمدی به ساخت سدهایی بدون ارزیابی محیط زیستی اشاره می کند: سدهایی مانند ماندگان یا تنگ سرخ در یاسوج، بدون ارزیابی دقیق ساخته می شوند یا پس از پیشرفت پروژه، تازه به فکر ارزیابی می افتند. ساخت این سدها اغلب با مخالفت مردم محلی مواجه اند، اما ساخت آن ها ادامه دارد. این سیاست های نادرست، بحران آب را پیچیده تر کرده است.

به گفته او، میانگین دمای ایران در سال های اخیر 3 درجه بالاتر از میانگین بلندمدت بوده که بسیار خطرناک است، اما همچنان برنامه ریزی ها بر همان الگوهای قدیمی پیش می رود.

این کنشگر محیط زیست خاطرنشان می کند: اینکه خشکسالی یک پدیده آسمانی و مربوط به اقلیم است به کنار؛ خشکسالی در ایران تا حد زیادی به دلیل سوء مدیریت، انجام نشدن پیش بینی های لازم و بی توجهی به هشدارهای دانشمندان و اقلیم شناسان تشدید شده است.

محمدی ایران را جزو 10 کشور اول در تولیدکننده گازهای گلخانه ای می داند که به گرمایش زمین و تشدید خشکسالی کمک کرده است: ما می توانستیم با کاهش مصرف سوخت های فسیلی، نقش خود را در کاهش گرمایش زمین ایفا کنیم، اما نه تنها این کار را نکردیم، بلکه از فناوری های روز دنیا عقب مانده ایم؛ نیروگاه ها، خودروها و کارخانه های مختلف ما با یک راندمان پایینی کار می کنند و سوختی که در ایران مصرف می شود شاید بدون اغراق، دو برابر حد نیاز باشد. تحریم ها و مشکلات دیگر هم به نوبه خود باعث شده اند از فناوری های نوین محروم شویم و نتوانیم با شرایط اقلیمی سازگار شویم.

او از نبود برنامه ریزی برای سازگاری با کم آبی انتقاد می کند و دو اقدام اساسی برای کاهش گرمای زمین پیشنهاد می دهد: دولت به جای برنامه ریزی، فقط از مردم می خواهد آب کمتری مصرف کنند یا فشار آب را کاهش می دهد. این ها راه حل های موقتی هستند و چاره اصلی در دو روش: کاهش مصرف سوخت های فسیلی و برنامه ریزی برای سازگاری با شرایط موجود است.

او به سوزاندن میلیون ها مترمکعب گاز فلر در مناطق جنوبی ایران مانند گچساران، اهواز و مسجدسلیمان اشاره می کند که: به دلیل ناتوانی در مهار گاز همراه نفت، باعث آلودگی هوا، آلودگی نوری و ایجاد جزایر گرمایی می شود. هم چنین این گرما مانع بارندگی می شود، زیرا ابرها در محیط گرم نمی توانند به باران تبدیل شوند. در تهران هم ابرهای زیادی می آیند، اما به دلیل جزایر گرمایی، بارشی ندارند.

محمدی تولید برق از سدها را سیاستی نادرست می داند: برق آبی در ایران بسیار نامطمئن و پرهزینه است. سدها زمانی برق تولید می کنند که پرآب باشند، اما در تابستان که نیاز به آب و برق بالاست، آب سدها تخلیه می شود و تولید برق متوقف می شود.

او به رسوب گذاری در سدهایی مانند سد دز اشاره می کند که عملاً کارایی خود را از دست داده اند و می گوید: وزارت نیرو ادعا می کند برق آبی 5 تا 7 درصد تولید برق کشور را تأمین می کند، اما در شرایط کم آبی، این رقم به 2 درصد هم نمی رسد.

سدسازی نه تنها مشکل آب و برق را حل نکرده، بلکه با وجود کم آبی و تولید پایین برق 2 یا 3 درصدی، مراتع و جنگل ها را نابود، جوامع محلی را آواره و حتی آثار تاریخی را زیر آب برده است. اگر مسئولان به جای سدسازی، روی صرفه جویی در مصرف برق تمرکز می کردند، مثلاً با توزیع لامپ های کم مصرف، نتایج بهتری می گرفتند.

محمدی تأکید می کند که شهروندان نیز در برابر بحران آب مسئول اند: در شهرهایی مانند تهران و اصفهان که منابع آبی محدودی مانند سدهای لار و امیرکبیر دارند، صرفه جویی ضروری است. سد لار از ابتدا ایراد ساختاری داشته و تنها 20 درصد ظرفیتش پر می شود. در تهران، آب قابل استفاده سدها حتی کمتر از این است.

او از مردم می خواهد در حد توان، مصرف آب را کاهش دهند و به نقش خود در مدیریت منابع آبی توجه کنند، حتی اگر دولت در برنامه ریزی ها کوتاهی کرده باشد.