فرارو- طناز سادات حسینی فر، آیا دمای هوا با همین روند از حد طبیعی فراتر خواهد رفت؟ در این صورت چه آینده ای در انتظار کشورهایی با اقلیم خشک خواهد بود؟

به گزارش فرارو، خشکسالی 5 سال اخیر و افزایش نابهنجاری دما با بحران آب و انرژی گره خورده است. از طرفی ایران، در این بازه زمانی، با چالش های متعدد دست به گریبان است. این موارد دست به دست هم داده تا ایران را با احتمال تغییر الگوی زیست شهری و حتی مهاجرت اقلیمی روبه رو کند.

احد وظیفه، رییس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، در گفت وگو با فرارو به این مساله پرداخته است:

احد وظیفه به فرارو گفت: خبر خوبی نیست. خشکسالی بلای آسمانی بزرگی است که هر کجا ظاهر شود، آن جامعه را ناخوش احوال می کند. اگر به فرهنگ قدیمی ما نگاه کنیم، می بینیم که دعایی منصوب به کورش کبیر وجود دارد که از خداوند حفظ این سرزمین از دروغ، جنگ و خشکسالی را طلب می کند. از گذشته های دور خشکسالی وجود داشته، اما با تغییراتی که در جهان شاهد آن هستیم، شدت آن افزایش یافته است.

وی افزود: این تغییرات حاصل از گرمایش جهانی و ناشی از انتشار گازهای گلخانه ای یا تخریب های طبیعت و زمین به دلایل مختلف از جمله توسعه جمعیت و زیاده خواهی بشر است. کره زمین دچار تغییرات شده و متأسفانه مناطقی که قبلاً از نظر بارندگی و شرایط طبیعی فقیرتر بودند، بیشتر تحت تأثیر قرار گرفته اند. ما نیز در سرزمینی هستیم که کم وبیش با چنین شرایطی مواجه بوده است. منطقه خاورمیانه به طور کلی نیمه بیابانی تا بیابانی است و به جز مناطق محدودی مانند استان های نزدیک رشته کوه زاگرس، استان های شمالی یا دامنه های البرز، باقی کشور کویر است و بیشتر تحت تأثیر قرار می گیرند.

رییس مرکز ملی خشکسالی گفت: در هر شرایطی، حتی بدون خشکسالی، اگر مصرف کنترل نشود یا بی قانونی حاکم شود، شرایط سخت می شود. انشعاب غیرمجاز به معنای تمکین نکردن از قانون و تجاوز به آن است، به هر عنوان و دلیلی. بنابراین، انشعابات غیرمجاز، برداشت های غیرمجاز یا استفاده بی رویه از منابع زیرزمینی، چاه کنی و برداشت آب فراتر از سهمیه تعیین شده چه در چاههای مجوز دار و چه بدون مجوز، همه نوعی دور زدن قانون و بی قانونی محسوب می شوند. این اقدامات، به ویژه در شرایط محدودیت منابع آب، بسیار مضر است و چرخه آب در کشور را دچار اختلال و تنش و در نهایت بحران آبی و زیستی می کند.

وی در مورد بازچرخانی آب یادآور شد: شاید تا کنون وضعیت خشکسالی در کشور تا این حد جدی نشده باشد، به ویژه در ذهن دولتمردان و مدیران این حوزه که باید اقدامات اساسی تری انجام دهند. البته یک نکته مهم این است که خشکسالی همه بخش های جامعه را تحت تأثیر قرار می دهد. خشکسالی نشان می دهد که تمام فعالیت هایی که برای زندگی و زیست در این کره خاکی انجام می دهیم به هم مرتبط است؛ چه شهرسازی، صنعت یا توسعه کشاورزی، همه به آب وابسته اند.

وی افزود: در واقع، آب و شرایط آب وهوایی حلقه اتصال این فعالیت هاست؛ جمعیت ساکن در هر منطقه با هر فعالیتی، از صنعت تا معیشت و شرب به آب نیاز دارد. بنابراین، محاسبه آب و مدیریت دسترسی به آن از اولویت هاست، که متأسفانه تا کنون در کشور به آن بهای کافی و وافی داده نشده است. در شرایطی که خشکسالی ها طولانی و تبعات آن جدی تر می شود، مردم و دولت پی می برند که باید به این موضوع بسیار جدی تر بنگرند و در صورت بی توجهی، شرایط آینده وخیم تر خواهد شد.

رییس مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفت: تهران اقداماتی در زمینه بازچرخانی آب انجام داده است. در بسیاری از محله ها تصفیه فاضلاب ها برای استفاده در کشاورزی و صنعت در جریان است و بخشی از این کار صورت گرفته، اما هنوز جای کار زیادی وجود دارد. متأسفانه بسیاری از شهرهای ما فاقد سیستم فاضلاب هستند. دو موضوع اصلی وجود دارد: کمبود آب و آلودگی آب. وقتی آب به صورت فاضلاب و بدون تصفیه در طبیعت رها می شود، به ویژه فاضلاب صنعتی که حاوی فلزات سنگین و مواد مضر است، آب های زیرزمینی و خاک را آلوده می کند. بنابراین علاوه بر کمیت، کیفیت آب هم اهمیت دارد.

وی افزود: در دنیا آب های فاضلاب تصفیه می شوند تا آلودگی های آن حذف و در کشاورزی استفاده شود. کشاورزی مدرن به نحوی است که مصرف آب بسیار بهینه است: با استفاده از تکنولوژی های پیشرفته در مزارع محصولاتی کشت می شوند که با اقلیم منطقه سازگار بوده و آب بری زیادی ندارند. برای مثال اگر در منطقه ای کمبود آب هست، محصولاتی مثل برنج کشت نمی شود و محصولاتی جایگزین می شوند که هم معیشت کشاورزان و فعالان اقتصادی را تأمین کند و هم تولیداتی ارزشمند برای جامعه ارائه دهد. این دو نکته باید به طور همزمان در نظر گرفته شوند.

وظیفه گفت: دیپلماسی آب در چند سال گذشته نشان داده است که کار ساده ای نیست و با چالش های فراوانی همراه است، و بسیاری از کشورها بخصوص در خاورمیانه بر سر موضوع آب دچار چالش جدی در روابط دوجانبه هستند. برای مثال، پاکستان با هند بر سر منابع آب درگیر هستند و عراق با ترکیه و سوریه با ترکیه بر سر آب مشکلات دارند. حتی اگر در برخی مقاطع این درگیری ها علنی نباشند، اما منابع آب در منطقه ما همواره با مسائل فراوانی مواجه است. ما با طالبان نیز در موضوع آب مشکل داریم؛ هیرمند محدود شده و هریرود در شمال شرق با سدسازی محدود شده است و شرایط در سمت شرق کشور مطلوب نیست.

وی افزود: هم با حکومت قانونمداری مواجه نیستیم که به معاهدات پایبند باشد و آن ها را محترم بشمارد و هم شرایط به گونه ای است که دولت وقت و انرژی کافی برای برجسته کردن این مسائل در سطح کلان و توجه جدی به آن ها نداشته است. گاهی فشار اجتماعی یا شرایط ناخوشایندی که بر اثر کمبود آب ایجاد می شود باعث بروز این مسائل در افکار عمومی می گردد، اما معمولاً این وضعیت به زودی فروکش می کند و دارای دوره های افت وخیز است.

وظیفه مطرح کرد: بنابراین، موضوع آب موضوع ساده ای نیست و قطعاً مسائل دیگری هم باید مطرح شوند. ایران یک کشور کریدوری است؛ محل اتصال منطقه آسیای مرکزی به سمت غرب یا بخش های شمالی تر به جنوب است و متأسفانه تاکنون در زمینه دیپلماسی آب موفقیت چندانی نداشته ایم.

رییس مرکز ملی خشکسالی گفت: تغییرات آب و هوایی یک شبه اتفاق نمی افتد و در طول زمان رخ می دهد. اگر از گذشته بررسی کنیم، می بینیم که میانگین دمای شهرها نسبت به 50 سال گذشته تغییر قابل توجهی داشته است. این روند به تدریج اتفاق افتاده و همچنان ادامه دارد. متأسفانه، تغییرات جهانی نشان می دهد که در دهه های اخیر سرعت تغییرات بیشتر شده است و بنابراین همانطور که دنیا در حال گرم شدن است، ما نیز به عنوان مناطق نیمه خشک و خشک بیشتر تحت تأثیر قرار می گیریم. برای مثال تغییرات دما در کشور ما نسبت به منطقه آمریکای لاتین یا مناطق حاره ای بیشتر است.

وی افزود: در بدترین سناریو، بر اساس گزارش های هیأت بین المللی تغییر اقلیم، متوسط دمای زمین تا پایان سده میلادی می تواند در حالت بدبینانه تا 8.5 درجه، به طور میانه 4 درجه و خوشبینانه 2.5 درجه افزایش یابد. ما در کشورمان در حال عبور از مرز 2.5 درجه هستیم و اگر شرایط خوشبینانه ادامه یابد، تا سال های 2030 تا 2050 دما به 3 تا 3.5 درجه بیش از عصر پیشا صنعتی افزایش خواهد یافت. در سناریوی بدبینانه که زمین تا 8.5 درجه گرم شود، ممکن است اتفاقاتی رخ دهد که در حال حاضر تصور دقیقی از آن نداریم.

وظیفه تاکید کرد: حتی افزایش 1.5 درجه دمای زمین، فجایعی مانند آتش سوزی گسترده در کانادا، شمال سوئد و جنوب اروپا، یا سیل هایی که در اسپانیا، تگزاس، هند و پاکستان رخ داده و باعث مرگ صدها نفر شده است، به بار آورده. چنین پدیده هایی در آینده بیشتر رخ خواهند داد. همچنین خشکسالی های بسیار گسترده ای وجود دارد که تخمین زده می شود اکنون حدود 1.9 تا 2 میلیارد نفر از جمعیت کره زمین تحت تأثیر آن قرار دارند و اگر تغییرات دمایی ادامه یابد، این تعداد بسیار فراتر خواهد رفت و اثرات اقتصادی آن نیز بسیار شدید خواهد بود.

وی افزود: افزایش گرما در شب مصرف انرژی را بالا می برد. در گذشته، شب ها در تهران کولرها روشن نمی ماندند، اما حالا به ویژه در نیمه جنوبی شهر، مردم همه شب ها کولرها را روشن می کنند که خود مصرف کننده انرژی است. علاوه بر این، گرما آسایش شهروندان را کاهش می دهد و ناراحتی های ناشی از دما افزایش پیدا می کند. وقتی دما زیاد شود، افرادی مانند کارگران ساختمانی در معرض بیماری هایی مثل گرمازدگی قرار می گیرند و سیستم ایمنی آن ها نیز تحت تأثیر قرار می گیرد.

رییس مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفت: ما در تابستان ها معمولاً شرایط بارندگی نداریم و بارش در کشور به ندرت اتفاق می افتد. تنها نواحی جنوب شرق کشور، متاثر از موسوم به باران های هند، کمی بارندگی در جنوب سیستان و بلوچستان و مناطق اطراف دارند و نوار ساحلی شمالی کشور نیز تحت تأثیر بارش است؛ اما سایر مناطق بارش مؤثری ندارند. بارش هایی مانند رگبار و رعد و برق داریم، اما آورده ای ندارند. مهم ترین پارامتر، دما است و به احتمال زیاد تابستان آینده گرم تر از نرمال خواهد بود، هرچند مقدار نابهنجاری دقیق قابل پیش بینی نیست؛ شاخص های الگوهای جوی بزرگ مقیاس هنوز مشخص نیستند.

وی افزود: با این حال، با احتمال بالا می پذیریم که تابستان آینده فراتر از نرمال خواهد بود. این گرما همراه با خشکسالی در استان هایی مانند کردستان و آذربایجان باعث خزان زودرس می شود، زیرا در سال های خشک که منابع آب محدود است، خاک به شدت تبخیر می شود و دمای فراتر از نرمال این روند را تشدید می کند؛ نتیجه این است که رنگ درختان پاییزی زودتر نمایان می شود. در تابستان هم دما آنقدر بالاست که ماه اول پاییز گاهی برخی هفته ها دما 3 تا 4 درجه گرم تر از حالت عادی می شود و دمای مهرماه شبیه شهریورماه در چند دهه گذشته خواهد بود.