روز پنج شنبه دولت های آلمان، بریتانیا و فرانسه به عنوان سه عضو اروپایی برجام در نامه ای به شورای امنیت سازمان ملل متحد خواستار فعال سازی مکانیسم اسنپ بک یا پس گشت و بازگشت قطعنامه های 6گانه شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران شدند.

به گزارش هم میهن، نامه سه کشور اروپایی به شورای امنیت سرآغاز یک فرآیند حقوقی 30 روزه در شورای امنیت است که بر اساس قطعنامه 2231 و برجام تدوین شده است و در صورتی که در طول 30 روز پس از پنج شنبه 6 شهریور، هیچ قطعنامه ای در شورای امنیت برای تعیین تکلیف 6 قطعنامه تعلیق شده شورای امنیت علیه ایران تصویب نشود، این 6 قطعنامه به صورت اتوماتیک مجدداً علیه ایران فعال خواهند شد.

در وضعیت فعلی ایران باید منتظر بماند تا ببیند نبرد قدرت های بزرگ در شورای امنیت بر سر سناریوهای خارج کردن مکانیسم از دستور کار، تمدید قطعنامه 2231 یا بازگشت قطعنامه های 6گانه به کجا می رسد و دیگر دستگاه دیپلماسی ایران نقش چندانی در ابتکار عمل و تصمیم گیری در خصوص این فرآیند نخواهد داشت. شش قطعنامه 1969.1737، 1747.1803، 1835 و 1929 بین سال های 2006 تا 2010 در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد و هدایت مذاکرات هسته ای ابتدا توسط علی لاریجانی و پس از آن توسط سعید جلیلی علیه ایران صادر شدند.

حالا ایران باید منتظر بماند تا در 28 روز باقیمانده، 5 عضو دائم و 10 عضو غیردائم شورای امنیت در مورد بازگشت قطعنامه های فصل هفتمی شورای امنیت که ایران را موظف به توقف غنی سازی اورانیوم می کنند و ضمن تلقی ایران به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی تحریم های وسیعی علیه ایران در حوزه های مختلف از جمله دفاعی و نظامی و حمل و نقل دریایی وضع می کنند، تصمیم گیری کنند.

ایران امیدوار است که در طول این مهلت یک ماهه، روسیه و چین و برخی دیگر از کشورهای همسوی ایران که در حال حاضر در شورای امنیت عضویت دارند، بتوانند به طریقی مانع بازگشت قطعنامه های پیشین شوند. روسیه و چین رسماً اعلام کرده اند که از موضع ایران در خصوص فقدان صلاحیت کشورهای اروپایی برای فعال سازی مکانیسم اسنپ بک حمایت می کنند و مسکو تاکید کرده است که بازگشت قطعنامه ها را به رسمیت نخواهد شناخت. اما مشخص نیست این حمایت روسیه و چین تا چه اندازه می تواند به جلوگیری از بازگشت قطعنامه های فصل هفتمی شورای امنیت علیه ایران تا روز 5 مهرماه سال جاری کمک کند.

پرونده ایران در شرایطی به شورای امنیت سازمان ملل متحد بازگشته است که دولت چهاردهم یک سال فرصت داشت با استفاده از دیپلماسی، جلوی این اقدام قابل پیش بینی سه کشور اروپایی را بگیرد. با توجه به اینکه قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد که متضمن برجام است، 26 مهرماه امسال منقضی می شود، قابل پیش بینی بود که سه کشور اروپایی طرف برجام در صورت دست نیافتن به یک توافق هسته ای جدید با ایران، پیش از انقضای قطعنامه و از دست رفتن امکان استفاده از مکانیسم اسنپ بک، آن را فعال خواهند کرد.

اما در طول این مدت علاوه بر حمله تجاوزکارانه آمریکا و اسراییل به ایران در خردادماه که باعث توقف مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا شد، ایران فرصت های زیادی را برای مذاکره و ابتکار عمل در جلوگیری از بازگشت پرونده ایران به شورای امنیت از دست داد. فرصت های متعدد ایران برای احیای برجام در اواخر دولت دوازدهم و دو سال نخست کار دولت سیزدهم، بدون نتیجه و بدون دوراندیشی از دست رفت و پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم با شعار تعامل با جهان و حل و فصل اختلاف ها با غرب نیز دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نتوانست هیچ اقدام سازنده و ابتکار عملی را برای نزدیک شدن به یک توافق به کار گیرد.

حتی ورود به مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا هم نتیجه بخش نبود و ایران نتوانست ابتکار دیپلماتیکی ارائه دهد که باعث انعقاد یک توافق تا پیش از حمله اسراییل به ایران شود. در طول دو ماه پس از جنگ 12 روزه نیز، ایران از ورود به مذاکرات معنی دار چه با آمریکا و چه با سه کشور اروپایی ناتوان ماند و دو دور مذاکره معاونان وزیر امور خارجه ایران با همتایان اروپایی در استانبول و ژنو فقط به بیان صریح مواضع گذشت.

همزمان با مذاکرات جسته و گریخته ایران با سه کشور اروپایی و مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا، تهران از سال گذشته مذاکراتی موازی را نیز با روسیه و چین پیش برد. در این مذاکرات ایران رایزنی هایی برای مواجهه با اقدام های آمریکا و سه کشور اروپایی در پرونده هسته ای با دو قدرت عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد انجام داد. به نظر می رسید که یکی از انتظارهای ایران از پکن و مسکو این است که در شورای امنیت سازمان ملل متحد جلوی فعال سازی مکانیسم اسنپ بک یا ماشه را بگیرند.

نخستین تلاش مشترک ایران، روسیه و چین، ارسال نامه هایی به شورای امنیت سازمان ملل متحد برای غیرقانونی توصیف کردن اقدام سه کشور اروپایی برای فعال سازی مکانیسم برجام بود. در نامه نمایندگی دائم چین در سازمان ملل متحد ضمن هشدار نسبت به عواقب غیرقابل پیش بینی و فاجعه بار فعال سازی مکانیسم ماشه آمده است: وضعیت دشوار در اجرای برجام و قطعنامه 2231 نه حاصل اقدامات ایران، بلکه نتیجه اخلال در اجرای برجام توسط آمریکا و سه کشور اروپایی است، و این امر نمی تواند بهانه ای برای بازگرداندن تحریم های لغوشده باشد. در بیانیه وزارت خارجه روسیه نیز تأکید شده است که اروپایی ها اعتبار لازم برای آغاز مکانیسم ماشه را ندارند و هیچ الزام حقوقی برای دیگر کشورها ایجاد نمی کنند.

وزارت خارجه روسیه این اقدام را تلاشی بی پروا برای دستکاری در مفاد قطعنامه 2231 دانسته و آن را بخشی از کارزار دیرینه اروپا برای توجیه سوءاستفاده از مکانیسم ماشه علیه ایران عنوان کرده است. وزرات امور خارجه ایران نیز در دو نامه به رییس شورای امنیت و اعضای این شورا، سه کشور اروپایی را فاقد صلاحیت برای فعال سازی مکانیسم ماشه توصیف کرده است و در نامه دوم توسط سیدعباس عراقچی، تاکید کرده است که ادعاهای سه کشور اروپایی در نامه فعال سازی مکانیسم اسنپ بک، غیرواقعی است و می تواند باعث تضعیف اعتبار و یکپارچگی شورای امنیت و قطعنامه های آن شود.

انتظار ایران این بود که با تلاش مشترک تهران، مسکو و پکن بتوان شرایط سال 2020 را در شورای امنیت تکرار کرد؛ زمانی که ایالات متحده آمریکا، دو سال پس از خروج از برجام، تلاش کرد تا مکانیسم اسنپ بک را فعال کند، اما 13 کشور عضو دائم و غیردائم شورای امنیت با صدور بیانیه های جداگانه اعلام کردند که آمریکا به دلیل خروج از برجام صلاحیت استفاده از این مکانیسم را ندارد.

با این حال به نظر نمی رسد که در شرایط فعلی، رای کافی برای جلوگیری از در دستور کار قرار گرفتن مکانیسم اسنپ بک وجود داشته باشد. از آنجا که مکانیسم اسنپ بک یک فرآیند خودکار محسوب می شود، اگر ایران نتواند با رای رویه ای اکثریت اعضای شورا جلوی قرار گرفتن آن در دستور کار را بگیرد، در نتیجه در فقدان توافق جدید به شکل خودکار پس از 30 روز قطعنامه های پیشین مجدداً اجرایی خواهند شد.

به نظر می رسد که ایران، روسیه و چین از ناتوانی در کسب آرای کافی برای جلوگیری از قرار گرفتن اسنپ بک در دستور کار شورای امنیت به قطعیت رسیده اند و به همین دلیل پکن و مسکو وارد سناریوی دوم شده اند. روسیه و چین پیش نویس قطعنامه ای را به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارائه داده اند که بر اساس آن مفاد قطعنامه 2231 از جمله تعلیق قطعنامه های 6گانه برای 6 ماه تمدید شود تا مجدداً فرصتی به مذاکرات هسته ای میان ایران و غرب برای رسیدن به یک توافق هسته ای داده شود. دیمیتری پولیانسکی، معاون نماینده دائم روسیه در شورای امنیت اروپا را به نقض مکرر برجام و نبود عملکرد مناسب در رفع تحریم ها متهم کرده و هشدار داد که اقدام تروییکای اروپایی همکاری ایران با جامعه جهانی را پیچیده تر می کند.

وی همچنین با انتقاد از آژانس بین المللی انرژی اتمی و حملات آمریکا و اسراییل به ایران، تأکید کرد اقدامات تهران در حوزه هسته ای قابل بازگشت است و باب دیپلماسی همچنان باز مانده است. او تصریح کرد که مکانیزم ماشه از نظر روسیه مشروعیت ندارد، تحریم های احتمالی سازمان ملل علیه ایران را به رسمیت نمی شناسد و راه حل پیشنهادی مسکو و پکن را تنها مسیر کاهش تنش و حفظ برجام می داند. با این حال به نظر نمی رسد که پیش نویس چین و روسیه برای تمدید قطعنامه 2231 شانس چندانی برای موفقیت در شورای امنیت داشته باشد و احتمالاً با وتوی آمریکا و حتی دو کشور دیگر اروپایی عضو دائم شورای امنیت مواجه خواهد شد.

نخست به این دلیل که روسیه به عنوان ارائه دهنده این پیش نویس دچار اختلاف های دامنه دار امنیتی و نظامی با غرب است و دولت های غربی ترجیح می دهند که هیچ ابتکاری از سوی روسیه را در این زمینه قبول نکنند و دوم به این دلیل که بنا به گفته طرف های اروپایی، تمدید قطعنامه 2231 یا به تعویق انداختن بازگشت قطعنامه ها مستلزم رعایت پیش شرط هایی توسط ایران است. به گفته یوهان وادفول، وزیر خارجه آلمان سه پیش شرط اروپایی ها برای ایران شامل همکاری کامل با آژانس بین المللی انرژی اتمی ، نشان دادن تعهد روشن به مذاکرات مستقیم با ایالات متحده و برداشتن گام های قابل راستی آزمایی و تنش زدایی در غنی سازی هسته ای است.

به نظر می رسد که در حال حاضر در تهران آمادگی همکاری با سه کشور اروپایی برای برآورده کردن پیش شرط های اعلام شده از سوی طرف اروپایی برای تمدید قطعنامه 2231 یا تمدید تعلیق قطعنامه های 6گانه ندارد. تهران اعلام کرده بود که درخواست اروپا برای فعال سازی مکانیسم اسنپ بک بر مذاکرات ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی، اثر منفی برجا خواهد گذاشت.

در حال حاضر موضع تهران بر اساس قانون تعلیق همکاری ها با آژانس که توسط مجلس شورای اسلامی تصویب شده است، این است که فقط به شکل موردی حاضر به همکاری با بازرسان آژانس است. بازرسانی که طی هفته گذشته به تهران آمدند، به گفته مقام های وزارت امور خارجه تنها یک وظیفه دارند و آن هم نظارت بر بارگذاری سوخت هسته ای نیروگاه اتمی بوشهر است و هیچ بازرسی دیگری از تاسیسات ایران انجام نخواهند داد. ایران اصرار دارد که بازرسان فعلاً حق بازرسی از تاسیسات آسیب دیده در جنگ 12 روزه را نخواهند داشت و در صورت رسیدن به یک توافق جدید برای همکاری های ایران و آژانس، فقط حق بازرسی از تاسیسات سالم و فعال ایرانی به آژانس داده خواهدشد.

در برابر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی می گوید که بازرسی گزینشی را قبول ندارد و ایران باید اجازه دسترسی به همه سایت های هسته ای از جمله تاسیسات آسیب دیده در جنگ را به آژانس بدهد. در این شرایط بعید است که در مهلت 30 روزه فرآیند اسنپ بک ایران و آژانس به توافقی برای ادامه همکاری ها به شکلی که نظر سه کشور اروپایی را جلب کند برسند.

اروپایی ها اعلام کرده اند که در صورت توافق ایران به همکاری کامل با آژانس و آمادگی برای مذاکرات مستقیم با آمریکا حاضر است قطعنامه ای برای تمدید تعلیق قطعنامه های 6گانه ارائه کند، اما در شرایط فعلی با بی میلی ایران به از سرگیری بازرسی های بدون محدودیت آژانس، بعید است که توافقی در مهلت 30 روزه به دست بیاید و اروپایی ها ضمن وتوی قطعنامه روسیه و چین، خودشان هم اقدامی برای تمدید فرصت اسنپ بک انجام نخواهند داد و روز 5 مهر باید منتظر بازگشت 6 قطعنامه پیشین شورای امنیت سازمان ملل بود.