پیوستن ایران به گروه بریکس را می توان از مهم ترین تحولات سیاست خارجی کشور در سال های اخیر دانست. این اقدام نه تنها فرصت تازه ای برای نقش آفرینی ایران در ساختار چند جانبه گرایی نوین فراهم می آورد، بلکه بستر گسترش همکاری های نهادینه با جهان جنوب را نیز مهیا می کند.

به گزارش ایران، در سال هایی که از شکل گیری بریکس می گذرد، مهم ترین حوزه نقش آفرینی این گروه، در اقتصاد جهانی بوده است. بریکس با بهره گیری از قدرت جمعی و نهادهای مالی اختصاصی خود، حضور اقتصادی چشمگیری در عرصه بین المللی تثبیت کرده و بر تجارت جهانی، جریان سرمایه گذاری و توسعه زیرساخت ها اثرگذاری قابل توجهی داشته است. همچنین حجم اقتصادی بریکس بسیار چشمگیر است. سهم بریکس پلاس از تولید ناخالص داخلی جهانی بر اساس برابری قدرت خرید، در سال 2023 حدود 39 درصد و در سال 2024 حدود 37.3 درصد برآورد شده است. رقمی که این ائتلاف را به یکی از بلوک های اقتصادی قدرتمند جهان بدل می کند. از منظر تجارت بین المللی، کشورهای بریکس در مجموع حدود 24 درصد از کل مبادلات جهانی را در اختیار دارند. به گونه ای که 10 عضو کنونی این گروه نزدیک به یک چهارم تجارت جهانی را شامل می شوند.

با پیوستن رسمی ایران به گروه بریکس و تحول ساختاری این گروه، فرصت مهمی برای بهبود جایگاه ایران در نظم نوین بین الملل فراهم شده است. در شرایطی که بریکس با گسترش عضویت و تعمیق همکاری ها در قالب برنامه های توسعه محور در اجلاس 2025 بویژه در حوزه های مالی، فناوری، انرژی و حکمرانی جهانی، نقش مؤثرتری در تنظیم معماری چندقطبی ایفا می کند، ضرورت بهره گیری نظام مند از ظرفیت های این نهاد برای ایران بیش از پیش احساس می شود.

در این چهارچوب و بر مبنای تصمیم اجلاس بریکس، نقش آفرینی ایران در این گروه را می توان به ترتیبی که در گزارش مرکز پژوهش های اتاق ایران آمده است، اولویت بندی کرد.

اصلاح ساختار حکمرانی مالی و پولی بین المللی؛ یکی از محوری ترین اولویت ها برای ایران در میان مدت، مشارکت در فرآیند اصلاح حکمرانی نهادهایی نظیر صندوق بین المللی پول است. گروه بریکس تلاش دارد توازن را به ساختار پولی بین المللی بازگرداند. همکاری ایران در قالب این راهبرد، بویژه از طریق ترتیبات ذخیره ارزی بریکس، زمینه تقویت تاب آوری اقتصاد ملی در مواجهه با نوسانات بازارهای جهانی و بحران های مالی را فراهم می آورد.

همکاری بانکی، مالی و سرمایه گذاری؛ بانک جدید توسعه بریکس به عنوان بازوی تأمین مالی پروژه های کلان در کشورهای عضو با ابتکار نوینی چون تضمین های چندجانبه بریکس، فرصت های نوینی برای اعضا فراهم کرده است. ایران می تواند از طریق عضویت فعال در این نهادها، بخشی از منابع مالی مورد نیاز برای پروژه های زیرساختی، انرژی های نو، حمل و نقل، فناوری اطلاعات و توسعه پایدار را جذب کند. بدین ترتیب طراحی ابزار تضمینی، تأمین مالی سبز و استفاده از ظرفیت سرمایه گذاری مشترک، بسترهای کلیدی برای تعاملات اقتصادی بین المللی ایران در قالب بریکس خواهد بود.

تعامل تجاری و نقش آفرینی در بازمهندسی نظم تجارت جهانی؛ گروه بریکس با اتخاذ مواضع هماهنگ در قبال سازمان تجارت جهانی، خواستار بازنگری در قواعد ناعادلانه فعلی و تقویت جایگاه کشورهای جنوب در تصمیم سازی های تجاری بین المللی شده است. ایران می تواند از این فرصت برای توسعه تجارت جنوب-جنوب، بهره برداری از تعرفه های ترجیحی، تسهیل ترانزیت منطقه ای و استفاده از ارزهای محلی در تسویه مبادلات بهره ببرد. همچنین گسترش پیوندهای تجاری دوجانبه و چندجانبه با اعضای بریکس، زمینه متنوع سازی بازارهای صادراتی ایران را فراهم می آورد. البته عضویت نداشتن ایران در سازمان تجارت جهانی مشکلات مهمی برای بهره مندی از فرصت های تجاری در قالب بریکس ایجاد کرده است.

همگرایی فناورانه در حوزه اقتصاد دیجیتال؛ بریکس در قالب تفاهمنامه حکمرانی داده چهارچوبی برای شکل دهی به نظام داده محور مستقل از زیرساخت های غربی ایجاد کرده است. ایران با نقش آفرینی در این سازوکار می تواند با بهره برداری از زیرساخت های مشترک دیجیتال، در تدوین قواعد اخلاقی هوش مصنوعی، توسعه خدمات دیجیتال و ایجاد بازارهای منطقه ای داده، مشارکت فعال داشته باشد. همکاری در حوزه زیرساخت ابری، امنیت سایبری و رمزارزهای ملی نیز بخشی از این راهبرد فناورانه است.

توسعه همکاری های کشاورزی، امنیت غذایی و انرژی پایدار؛ با توجه به تأکید ویژه بریکس بر مقابله با ناامنی غذایی و نوسانات بازار انرژی، ایران می تواند در قالب برنامه های تخصصی این گروه، ظرفیت های داخلی خود را در بخش کشاورزی، آبیاری هوشمند، انرژی های تجدیدپذیر و بهره وری انرژی تقویت کند. عضویت در پروژه های منطقه ای بریکس در حوزه کربن زدایی و بهره برداری از فناوری های نوین در مقابل بحران اقلیمی نیز از منظر پایداری زیست محیطی و تعهدات بین المللی از اهمیت بالایی برخوردار است.

تقویت مشارکت در نوآوری، هوش مصنوعی و فناوری پیشرفته؛ برنامه همکاری علمی- فناورانه بریکس بویژه در حوزه هایی مانند هوش مصنوعی، فناوری زیستی، نانو و محاسبات کوانتومی، فرصت مناسبی برای تقویت زیست بوم نوآوری ایران فراهم کرده است. از طریق تعامل با شبکه های تحقیقاتی مشترک، جذب سرمایه خارجی در فناوری و دسترسی به دانش فنی، امکانات قابل توجهی برای ارتقای تولید دانش بنیان و ورود به زنجیره ارزش جهانی فناوری های نوین برای ایران فراهم می شود.

نوسازی صنعتی و مشارکت در زنجیره تأمین منطقه ای؛ بریکس با راه اندازی کارگروه های تخصصی صنعتی، به دنبال ایجاد زنجیره های تولید و تأمین نسبتاً مستقل از ساختارهای موجود غرب محور است. ایران با برخورداری از زیرساخت صنعتی، می تواند در روند تدریجی در صنایع متوسط و سنگین، ماشین سازی، پتروشیمی، داروسازی و صنایع غذایی با سایر اعضا وارد پروژه های مشترک تولیدی و صادراتی شود. انتقال فناوری، سرمایه گذاری مشترک و نوسازی ماشین آلات نیز از دیگر ظرفیت های این محور همکاری است.

تدوین استانداردهای فنی مشترک و نهادسازی تخصصی؛ یکی از تصمیمات راهبری اجلاس 2025، حرکت به سوی تدوین استانداردهای مشترک صنعتی، کشاورزی و دیجیتال بود. ایران با همکاری در مرکز استاندارد بریکس می تواند در کاهش موانع فنی تجارت، افزایش انطباق محصولات صادراتی و ارتقای نظام ارزیابی انطباق داخلی گام بردارد. همزمان، توسعه آزمایشگاه های مرجع و صدور گواهینامه های مشترک، افق تازه ای در تعاملات فنی میان ایران و اعضای بریکس ایجاد خواهد کرد.

همکاری در توسعه گردشگری پایدار و فرهنگی؛ سند راهبردی گردشگری بریکس، با تمرکز بر توسعه گردشگری سلامت، طبیعت گردی، تبادل فرهنگی و سرمایه گذاری در زیرساخت های گردشگری، بستری برای تعاملات فرهنگی-اقتصادی گسترده تر فراهم می سازد. ایران می تواند با بهره برداری از جاذبه های تاریخی، معنوی و طبیعی خود، در مسیر توسعه گردشگری درون بریکسی نقش آفرین باشد. تسهیل روادید، آموزش نیروی انسانی، بازاریابی بین المللی و سرمایه گذاری مشترک در این زمینه، از مهم ترین محورهای عملیاتی قابل پیگیری هستند.

حمایت از بنگاه های کوچک و متوسط و کارآفرینی فناورانه؛ برنامه اقدام بریکس برای توسعه شرکت های کوچک و متوسط بر ایجاد بسترهای مالی، فنی و آموزشی مشترک برای توانمندسازی SMEها تأکید دارد. این برنامه می تواند برای ایران فرصت هایی در حوزه توانمندسازی استارتاپ ها، دسترسی به بازارهای منطقه ای، دیجیتالی سازی فرآیندهای تولید و استفاده از سرمایه گذاری خطرپذیر را فراهم آورد. حضور فعال در شبکه همکاری SMEهای بریکس، می تواند در تقویت صادرات غیرنفتی و اشتغال فناورانه نقش کلیدی ایفا کند.

توسعه حمل و نقل هوشمند، لجستیک و زیرساخت های پایدار؛ گروه بریکس با تمرکز بر توسعه حمل و نقل دریایی، ریلی، هوایی و درون شهری پایدار، امکان همکاری در پروژه های ترانزیتی چندوجهی را فراهم کرده است. ایران به عنوان یکی از گروه های ژئوپلیتیکی کلیدی در مسیرهای کریدوری جنوب-شمال و شرق-غرب، می تواند با مشارکت در طرح های بریکس، جایگاه لجستیکی خود را تثبیت کرده و از منابع مالی و فنی برای توسعه زیرساخت های حمل و نقل هوشمند و پایدار بهره ببرد.

همکاری در گذار انرژی، کربن زدایی و تأمین مالی سبز؛ گزارش اجلاس 2025، خواستار همگرایی کشورهای بریکس در حوزه گذار انرژی و تحقق تعهدات اقلیمی از طریق توسعه انرژی های تجدیدپذیر، کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی و تقویت سرمایه گذاری سبز شد. ایران با برخورداری از پتانسیل بالای خورشیدی و بادی، می تواند پروژه هایی در زمینه برق پاک، بهره وری انرژی و مدیریت منابع آب را در قالب همکاری با بریکس تعریف و تأمین مالی کند. همچنین به تدریج امکان صدور اوراق قرضه سبز با پشتیبانی بانک جدید توسعه بریکس فراهم است.