خرداد امسال، سازمان مدیریت بحران در جلسه ای که در وزارت کشور برگزار شد، اعلام کرد بیش از 51 درصد آتش سوزی های جنگل های ایران در جنگل های زاگرس رخ می دهد و طی دو ماه ابتدایی امسال رشد بیش از 700 درصدی آتش سوزی را در این منطقه شاهد بودیم که عدد درخور توجهی است . آمارها نشان می دهد کرمانشاه، کردستان، خوزستان، ایلام، لرستان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد بیشترین درگیری را با آتش سوزی دارند.

به گزارش شرق، امسال علاوه بر کاووس مرادی در استان فارس، سه نفر از فعالان محیط زیست استان کردستان به نام های حمید مرادی ، خبات امینی و چیاکو یوسفی نژاد حین خاموش کردن آتش مصدوم شده و بر اثر شدت جراحات جان خود را از دست دادند. تاکنون 23 نفر از داوطلبان مردمی در عملیات اطفای حریق جان سپرده اند. حالا در این شرایط امید سجادیان، دبیر تشکل نهضت سبز زاگرس و فعال محیط زیست اهل یاسوج، از بی توجهی نهادهای دولتی نسبت به حفظ سلامت و جان داوطلبان مردمی گلایه می کند و معتقد است سازمان منابع طبیعی در شناسایی دلایل وقوع آتش در هر یک از مناطق زاگرس کوتاهی و از امر پیشگیری آتش سوزی جنگل ها غفلت کرده است. او از نبود شفافیت مالی و عملکردی برخی گروه های محیط زیستی هم انتقاد کرده و تحریک مردم آموزش ندیده برای حضور در آتش سوزی را تقبیح می کند.

امید سجادیان در گفت وگوی تفصیلی با انتقاد از عملکرد سازمان منابع طبیعی ایران و با اشاره به اینکه این سازمان هنوز یک پهنه بندی ساده از مناطق آتش سوزی ندارد و اگر هم داشته باشد نقشی در برنامه ریزی های اطفای حریق ندارد، توضیح می دهد: هنوز برای سازمان منابع طبیعی نقاط پر ریسکی که بیشترین آتش سوزی را در سال های گذشته تجربه کرده اند، روشن نیست. اموری مثل پیشگیری، تشکیل یگان اطفای تخصصی حریق، آموزش نیروهای مردمی و ساماندهی برای کمک در صورت نیاز و فرماندهی نیروها حین اطفای حریق برای سازمان منابع طبیعی بی معناست .

این فعال محیط زیست با تأکید بر اینکه سازمان منابع طبیعی هیچ برنامه ساختارمند و روشنی برای اطفای حریق جنگل ها و مراتع ندارد و با بیان اینکه دولت باید تکلیف آتش سوزی ها را مشخص کند، این سؤال را مطرح می کند که آیا خاموش کردن آتش وظیفه دولت است؟ اگر این طور است پس باید صفر تا صد کار از جمله تهیه امکانات، تأمین نیروی انسانی و عملیات اطفا بر عهده دولت باشد: اگر اطفای حریق منابع طبیعی یک امر دولتی و مردمی است، باید طبق یک برنامه و روال، به شکل سیستماتیک، تقسیم وظیفه و نقش بین مردم و دولت صورت بگیرد. اگر اطفای حریق یک امر صرفا مردمی است، دولت باید کل کار را به بخش خصوصی واگذار کند .

سجادیان با بیان اینکه اطفای آتش جنگل و مراتع از هیچ روش روشنی پیروی نمی کند بلکه یک امر دولتی، فصلی و ناکارآمد است، انتقادش را این طور مطرح می کند: هیچ برنامه منسجمی برای خاموش کردن آتش در ایران وجود ندارد و هیچ ساماندهی مشخصی برای نیروهای مردمی از طرف سازمان منابع طبیعی در نظر گرفته نشده است. اگر اطفای حریق یک امر دولتی است، باید نیروهای دولتی در آتش حضور پیدا کنند و در صورت نیاز از نیروهای داوطلب و مردمی آموزش دیده و ساماندهی شده بخواهند به کمک شان بیایند، نه اینکه مردم نیروی رایگانی در اختیار دولت باشند که در برنامه ریزی ها هم هیچ نقشی برای آنها قائل نیستند.

فعالان محیط زیست و داوطلبان مردمی که حین خاموش کردن آتش زخمی می شوند، خودشان باید هزینه درمان را بر عهده بگیرند یا خانواده داوطلبانی که حین اطفای حریق و در میان آتش جان باخته اند، باید مشمول تسهیلات و مستمری شوند، اما هیچ امکانی برای آنها در نظر گرفته نمی شود. تعدادی از این داوطلبان، همسر و فرزند دارند و با جان باختن سرپرست خانواده مسیری برای تأمین معاش ندارند.

در این مورد، سجادیان می گوید: سال هاست که ایران درگیر حریق منابع طبیعی است، اما هنوز نتوانسته اند موضوع پیش افتاده ای مثل بیمه داوطلبان مردمی را که برای اطفای حریق وارد آتش می شوند، حل وفصل کنند .

او با اشاره به ناکارآمد بودن بیمه بی نام به عنوان بیمه حوادث و بیمه فداکار خدمت می گوید: خیلی وقت ها این بیمه ها اصلا به کار داوطلب و فعال محیط زیست نمی آید. اگر از مسئولان پیگیری کنید، ادعا می کنند بیمه بی نام و طرح فداکار خدمت داریم، اما اینها روی کاغذ است و کاربردی نشده؛ چون اصلا به داوطلب و فعال محیط زیست تعلق نمی گیرد. این بیمه ها شروطی را پیش پای همیار و فعال محیط زیست گذاشته اند که خلأ بزرگی به شمار می آید. برای همین اگر داوطلبان مردمی دچار آسیب شوند، کسی آنها را گردن نمی گیرد .

در بسیاری موارد حتی اگر جنگل بانان و همیاران رسمی سازمان منابع طبیعی حین اطفای حریق طبیعت دچار سانحه و راهی بیمارستان شوند، باید خودشان هزینه های درمانی را پرداخت کنند. گاهی هم باید بعد از درمان و پرداخت هزینه، فاکتور هزینه ها و مدارک پزشکی را برای بیمه ببرند تا تنها بخشی از آن را دریافت کنند. سؤال مهم برای جنگل بانان و همیاران طبیعت که در عملیات اطفای حریق حضور دارند، این است که با این حقوق کم و مشکلات مالی چرا باید از جیب خودشان هزینه درمان آسیب دیدگی را پرداخت کنند؟ طبیعتا تعدادی از این افراد که تنها هشت میلیون تومان حقوق می گیرند، در پرداخت هزینه بیمارستان و درمان عاجز می مانند. در این موضوع نیروهای مردمی شرایط به مراتب بدتری دارند. سجادیان تأکید می کند که هنوز مدیریت آتش و فرماندهی عملیات اطفای حریق وجود ندارد و هر کس هر کاری که فکر می کند درست است، انجام می دهد. هیچ نظمی در مدیریت نیروها دیده نشده و در اطفای حریق از نقشه خاصی پیروی نمی شود.

در برخی مناطق، زغال گیری عامل حریق است. در برخی مناطق هم کشاورزان با هدف توسعه زمین های کشاورزی و تعرض به مرتع، عمدا اقدام به آتش سوزی می کنند. در سال های گذشته تعدادی از مدیران سازمان منابع طبیعی و همچنین بسیاری از فعالان محیط زیست تأکید کرده اند که عمده آتش سوزی های زاگرس، عمدی است و باید نهادهای امنیتی برای تعیین آتش افروزان وارد ماجرا شوند. سجادیان در این باره با اشاره به اینکه قطعا باید دلایل عمدی آتش سوزی را تحلیل کرد ولی نباید بدون منطق و سند هم هیچ ادعایی را مطرح کرد، می گوید: هنوز وقوع آتش سوزی در برخی مناطق زیر سؤال است و هیچ مطالعه دقیقی برای شناسایی دلایل وقوع آتش سوزی انجام نشده و بیشتر گفته ها براساس حدس و گمان است.

گاهی تعارضات بین مردم و دولت عامل حریق است؛ چون مردم احساس می کنند جنگل متعلق به آنهاست و دولت قصد دارد منافع آنها را از جنگل مصادره کند؛ زیرا نگاه از بالا به پایین است، نه مشارکتی و مردم محور. برای همین دست به آتش زدن جنگل می زنند؛ چون جنگل را ملک دولت یا اداره خاص می پندارند. حتی برخورد قانونی با متخلفان این بهانه را به دست شان می دهد. گاهی هم اختلاف چند خانواده ممکن است دلیل حریق باشد. گاهی هم ذی نفع بودن برخی نهادهای دولتی می تواند عاملی برای افزایش خطر آتش سوزی در مراتع و جنگل ها باشد؛ چراکه بعضی نهادها به نام اطفای حریق، بودجه و نیرو می گیرند و همین مسئله، در مواردی خاص، می تواند انگیزه ای پنهان برای برنامه ریزی نکردن مناسب برای آتش سوزی باشد تا جریان تخصیص بودجه ادامه یابد .

او نبود شغل را به دلایل آتش سوزی اضافه می کند: فصلی بودن نیروهای سازمان های متولی هم خود به نوعی عامل بالقوه بروز حریق به شمار می رود. این نیروها تنها در زمان وقوع آتش سوزی کار و درآمد دارند. البته این معضل به ویژه در استان های محروم و دور از مرکز که با بحران بیکاری شدید روبه رو هستند، پررنگ تر می شود. در چنین شرایطی، هر فرصت شغلی به یک امتیاز حیاتی تبدیل می شود و نبود برنامه ریزی اصولی در سیاست های استخدامی و مدیریتی می تواند به چرخه ای ناسالم دامن بزند؛ چرخه ای که در آن آتش سوزی، به جای تهدید، به فرصت شغلی و مالی تبدیل می شود .

علاوه بر این دلایل عنوان شده، هر سال بهار تعدادی از کشاورزان بعد از برداشت محصول، زمین زراعی را به بهانه استراحت دادن به زمین آتش می زنند، اما بسیاری از متخصصان خاک حاصل از این اقدام را عامل مرگ بیولوژیک زمین و دلیل از بین رفتن جانداران مفید خاک می دانند. آتش زدن زمین کشاورزی علاوه بر نابودی خاک، گاهی باعث سرایت آتش به مراتع و جنگل می شود. بنا بر گفته این فعال محیط زیست، این مسئله یکی از عوامل آتش سوزی عمدی است که سازمان جهاد کشاورزی و منابع طبیعی می تواند از طریق آموزش کشاورزان یا تعیین مرز زمین های کشاورزی با مراتع و جنگل این مشکل را حل وفصل کند.

سجادیان در ادامه درباره تأثیر کشت تریاک در ایجاد آتش سوزی توضیح می دهد: طبق گزارش ها، در چند سال گذشته کشت ممنوعه مثل تریاک و گل در برخی مناطق زیاد شده است و گزارش هایی در برخی استان ها به گوش می رسد دال بر اینکه این افراد برای تسلط بر زمین های بیشتر، زمین های مرتعی و جنگلی را به آتش می کشند یا در اثر تعارضات برای

از بین بردن زمین های کشت شده، جنگل را آتش می زنند. فراموش نکنیم وقتی قیمت تریاک بالا می رود و سود خوبی هم دارد، قطعا افراد بیشتری سمت تولید آن می روند، اما درباره سهم دقیق این نوع کشت ها در وقوع حریق، تحلیلی ندارم؛ چون مطالعه دقیقی نشده است .

در چند سال گذشته، آتش سوزی جنگل های زاگرس موجب ناراحتی و نگرانی شهروندان ایرانی شده است. بسیاری از آنها ضمن آگاهی از ناتوانی دولت در اطفای حریق زاگرس، سعی دارند با کمک مالی، فعالان محیط زیست درگیر اطفای حریق را یاری کنند. همچنین در سال های گذشته تعدادی از فعالان محیط زیست و انجمن های محیط زیستی با دادن شماره کارت از شهروندان کمک مالی دریافت کرده اند و از این منبع کفش، لباس، دمنده و سایر امکانات را برای داوطلبان مردمی حاضر در اطفای حریق می خرند. این موضوع گاه باعث بروز اختلاف و تعارض در بین تیم های محلی و فعالان محیط زیست شده است. گروهی نبود حسابرسی دقیق این منابع مالی را محل مناقشه می دانند و گروهی معتقدند هر کاری بدون برنامه ریزی باعث ایجاد تعارض در جامعه می شود، مخصوصا توزیع وسایل.

سجادیان، در این باره با اشاره به اینکه جمع کردن پول و تهیه امکانات هم ممکن است باعث تعارض شود، توضیح می دهد: با این کار، گروهی به ذی نفع تبدیل می شوند؛ در نتیجه کمک خیرانه و مردمی بدون تیم سازی حتی برای خرید تجهیزات تأثیری جز ایجاد تعارض در جامعه ندارد. چند سال پیش برای یکی از زنان روستایی که در خاموش کردن آتش شرکت کرده بود، کولر خریده شد. بعد از آن تعدادی از هم محلی های او منتظر بودند منطقه ای آتش بگیرد تا آنها هم بتوانند خودی نشان بدهند و کولر نصیب آنها هم شود. این نتیجه ورود ناآگاهانه پول و وسایل به مناطق و دادن امکانات بدون برنامه ریزی و بدون نظم و منطق است که باعث ایجاد تعارض در بین مردم و تعارض بین مردم و انجمن های محیط زیستی می شود. به نظرم هر امکاناتی قرار است وارد منطقه شود، باید طبق برنامه و ساماندهی مشخص و براساس یک سیستم مشخص باشد تا تعارضی ایجاد نشود و باید مردم هم در برنامه ریزی آن دخیل باشند .

او درباره خطرات کمک مالی بدون برنامه ‎ریزی به مناطق این طور ادامه می دهد: گاهی ممکن است برخی افراد از تجهیزاتی که از انجمن ها گرفته اند، اصلا استفاده نکنند و حتی به کل انکار کنند که وسیله ای گرفته اند. گاهی هم ممکن است کفشی که برای داوطلبان مردمی شرکت کننده در اطفای حریق خریداری شده، برای افرادی غیر از تیم های حریق برده شود. در عمل، مشکل فقط به ساختارهای دولتی ختم نمی شود، بلکه در سطح محلی هم نمونه هایی از سوءاستفاده از منابع و تجهیزات مشاهده می شود. ما برخی موضوعات را سانسور می کنیم.

باید مسائل گفته شود تا اصلاح شود. برای مثال، در موردی یکی از داوطلبان از انجمن درخواست کفش برای برادرزاده اش داشت؛ فردی که هیچ نقشی در عملیات اطفای حریق نداشت. وقتی انجمن از پذیرش این درخواست اجتناب کرد، همان موضوع به ظاهر ساده به دلخوری و تعارضی چندساله برای آن گروه و انجمن تبدیل شد که همچنان ادامه دارد. همین انجمن الان به اسم چند منطقه وسیله گرفته و گزارش شفافی ارائه نمی دهد و همچنان در منطقه و استان ایجاد تعارض و اختلاف می کند. این تنها یک نمونه است. برخی گروه ها حجم درخورتوجهی تجهیزات دریافت می کنند، اما گزارش شفافی درباره نحوه مصرف و توزیع آن ارائه نمی دهند.