فرارو- بسیاری گلستان سعدی را مهم ترین نثر تاریخ ادبیات فارسی می دانند. مطالعه حکایات گلستان، علاوه بر لذت ادبی، آموزنده هم هست. سعدی در گلستان زیبایی را به آموزندگی گره زده و این مسئله مطالعه گلستان را تبدیل به امری واجب می کند.

به گزارش فرارو، الفت با ادبیات در فرهنگ ما ایرانیان ریشه های بسیار طولانی مدتی دارد. در این بین نام سعدی همیشه در صدر جدول بوده است. سعدی را می توان از آن دسته از شاعرانی دانست که قرن هاست در میان فارسی زبانان و دیگر اقوام جهان با اقبال و استقبال مواجه بوده است.

گلستان سعدی در هشت باب به نگارش درآمده است. غالب حکایت ها در هر باب موضوع مشخصی دارد. با این حال با گشت و گذار در اوراق گلستان، در هر سطر می توان با حکایتی رو به رو شد که می تواند نگاه ما را به جهان تغییر بدهد.

باب اول گلستان با عنوان در سیرت پادشاهان درس های بسیار مهمی درباره ساز و کار قدرت در یک جامعه به ما می دهد. سعدی در باب دوم و ذیل عنوان در اخلاق درویشان مسائلی را مطرح می کند که دقیقا در نقطه مقابله مسائل باب اول هستند. در این باب سعدی اصول صبر و استقامت و حق خواهی را به منصه ظهور می گذارد. در باب سوم گلستان، با عنوان در فضیلت قناعت با بررسی مسائلی از قبیل رضایت به زندگی و سازش با آن در عین مطالبه گری رو به رو هستیم. باب چهارم، سکوت و خاموشی و محاسن آن را مورد بحث قرار می دهد و این موضوع از عنوان باب چهارم یعنی در فواید خاموشی کاملا مشخص است. باب پنجم، در عشق و جوانی ، باب ششم، در ضعف و پیری ، باب هفتم در تاثیر تربیت و باب هشتم در آداب صحبت نام گذاری شده اند که هر کدام دارای تعدادی جکایت آموزنده و شیرین در مورد مسائل مختلف هستند.

نکته جالب اینکه سعدی در نگارش گلستان سعی داشته تا تمام وجوه انسانی را مد نظر قرار بدهد. همانطور که می بینید، بابی را به جوانی و بابی را پیری اختصاص داده و دقیقا پس از فصلی که در آن از سیرت پادشاهان سخت می گوید، نگاهی هم به ساز و کار زندگی درویشان دارد. این مسئله سعدی را به حکیمی چندوجهی بدل کرده است که می توان از او چیزهای زیادی آموخت.

بدیهی است که در مطالعه گلستان سعدی باید سعدی را از زاویه دید زمانه او مورد بررسی قرار داد و در نهایت آموزه های او را با نگاه به زمانه ای که در آن زندگی می کنیم به کار ببندیم.

یکی از پادشاهانِ پیشین در رعایتِ مملکت سستی کردی و لشکر به سختی داشتی لاجرم دشمنی صعب روی نهاد همه پشت بدادند.

چو دارند گنج از سپاهی دریغ

دریغ آیدش دست بردن به تیغ

یکی را از آنان که غَدْر کردند با من دَمِ دوستی بود، ملامت کردم و گفتم: دون است و بی سپاس و سِفله و ناحق شناس که به اندک تغیّر ِحال از مخدومِ قدیم برگردد و حقوقِ نعمتِ سال ها در نوردد. گفت: ار به کرم معذور داری شاید، که اسبم در این واقعه بی جو بود و نمدزین به گرو، و سلطان که به زر بر سپاهی بخیلی کند، با او به جان جوانمردی نتوان کرد.

زر بده مردِ سپاهی را تا سر بنهد

و گرش زر ندهی، سر بنهد در عالم

اِذا شَبِعَ الْکَمِیُّ یَصُولُ بَطشاً

وَ خاوِی الْبَطْنِ یَبْطُشُ بِالفِرارِ

در حکایتی که از باب اول گلستان خواندیم، همانطور که پیشتر هم اشاره شد، سعدی ساز و کار ارتباط قدرت را با مردم مورد بررسی قرار می دهد. مردم یک جامعه برای اینکه ارتباط دوستانه ای با گردانندگان آن داشته باشند، در ابندا باید احساس آسایش و رفاه داشته باشند. سعدی به خوبی در این حکایت ما را با ارتباط دوگانه و رفت و برگشتی مردم با حاکمین و حاکمین با مردم آشنا می کند.

یاد دارم که در ایام طُفولیّت مُتَعَبِّد بودمی و شب خیز و مُوْلَعِ زهد و پرهیز.

شبی در خدمتِ پدر، رَحْمَهُ اللهِ عَلَیْهِ، نشسته بودم و همه شب دیده بر هم نبسته و مُصْحَفِ عزیز بر کنار گرفته و طایفه ای گردِ ما خفته.

پدر را گفتم: از اینان یکی سر بر نمی دارد که دوگانه ای بگزارد. چنان خوابِ غفلت برده اند که گویی نخفته اند که مرده اند.

گفت: جانِ پدر! تو نیز اگر بخفتی به از آن که در پوستینِ خلق افتی.

نبیند مدّعی جز خویشتن را

که دارد پرده پندار در پیش

گرت چشمِ خدا بینی ببخشند

نبینی هیچ کس عاجزتر از خویش

در این حکایت که از باب دوم گلستان، یعنی در اخلاق درویشان خواندیم، سعدی سرک کشیدن در زندگی دیگران و دخالت در امور دیگران را تا آنجا قبیح و زشت می داند که نخواندن نماز را بر خواندن نماز در حین عیب جویی از دیگران برتر می بیند.

درویشی را ضَرورتی پیش آمد.

کسی گفت: فلانْ نعمتی دارد بی قیاس، اگر بر حاجتِ تو واقف گردد، همانا که در قَضایِ آن توقّف روا ندارد.

گفت: من او را ندانم.

گفت: مَنَت رهبری کنم.

دستش گرفت تا به منزلِ آن شخص در آورد.

یکی را دید لب فرو هشته و تند نشسته.

برگشت و سخن نگفت.

کسی گفتش: چه کردی؟

گفت: عطایِ او را به لِقایِ او بخشیدم.

مَبَر حاجت به نزدیکِ تُرُش روی

که از خوی بدش فرسوده گردی

اگر گویی غمِ دل، با کسی گوی

که از رویَش به نقدْ آسوده گردی

همانطور که گفته شد، فصل سوم گلستان سعدی با عنوان در فضیلت قناعت در باب روبرگرداندن از زیاده خواهی است. در حکایتی که خواندیم، سعدی مخاطب را از بردن نیازهای خود نزد انسان های بدخلق و بدرفتار نهی می کند. واضح است که ضرب المثل عطای کسی را بر لقایش بخشیدن هم از همین حکایت سعدی ریشه گرفته و تا به امروز نیز در حافظه تاریخی مردم ایران باقی مانده است.