مذاکرات ایران و تروییکای اروپایی روز سه شنبه در شهر ژنو با محوریت مکانیسم ماشه برگزار شد. این نشست در حالی بدون بیانیه رسمی به پایان رسید که تهران و سه پایتخت اروپایی در یک دوراهی سرنوشت ساز قرار دارند. فعال شدن سازوکار اسنپ بک یا تمدید چندماهه آن، هر کدام وضعیت های متفاوتی را پیش روی طرفین قرار می دهد.

به گزارش دنیای اقتصاد، با این حال و به رغم لفاظی های غربی ها، کشورهای ایران، فرانسه، بریتانیا و آلمان در تلاشند تا همچنان پنجره دیپلماسی باز بماند و از قرار گرفتن در مسیر افزایش تنش دور بمانند. در این میان بازارها هم کاملا در فاز مذاکراتی قرار دارند. روز گذشته دلار آزاد تحت تاثیر ریسک های سیاسی با افزایش 500تومانی به رقم 96هزار و 150تومان رسید.

سکه امامی نیز 890هزار تومان افزایش یافت و رقم 87 میلیون و 700هزارتومان را ثبت کرد. این افزایش قیمت در حالی رخ داد که مذاکرات نمایندگان ایران و تروییکای اروپایی در ژنو برای جلوگیری از فعال شدن ماشه در جریان بود و شاخص بورس در آستانه از دست دادن 2.4 میلیون واحد قرار گرفت.

10سال پس از امضای برجام (برنامه راهبردی جامع اقدام مشترک)، این توافق در لحظات حساس خود به سر می برد. المیادین گزارش داد که دور جدید مذاکرات ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام بدون هیچ بیانیه مشخصی از سوی طرفین به اتمام رسید. کاظم غریب آبادی در پیامی در شبکه ایکس پس از انتهای این دیدار عنوان کرد که ایران همچنان به دیپلماسی و یک راه حل دیپلماتیک سودمند برای هر دو طرف متعهد است و زمان آن رسیده که سه کشور اروپایی و شورای امنیت سازمان ملل انتخاب درستی انجام دهند و به دیپلماسی، زمان و فضا بدهند.

مذاکرات میان ایران و سه کشور اروپایی عضو برجام (فرانسه، انگلیس و آلمان) سه شنبه 4 شهریور در ژنو برگزار شد. مجید تخت روانچی، مسوول هیات ایرانی در مذاکرات ژنو بود و از طرف آلمان، فرانسه و بریتانیا، معاونان وزرای خارجه این کشورها حضور داشتند. این مذاکرات که آخرین تلاش ها پیش از فعال سازی مکانیسم ماشه بود، در یک دو راهی سرنوشت ساز قرار دارد.

وزرای خارجه سه کشور اروپایی مردادماه گذشته با ارسال نامه ای به دبیرکل سازمان ملل متحد اعلام کردند در صورتی که ایران تا پایان ماه اوت 2025 (9 شهریور 1404) مذاکرات هسته ای با جامعه جهانی را از سر نگیرد، آماده اند سازوکار بازگشت خودکار تحریم ها را فعال کنند.

در این نامه، بدون اشاره به طرف مقصر وضعیت کنونی برجام، ادعا شده است که اگر ایران پیش از پایان اوت به راه حل دیپلماتیک تن ندهد، تروییکای اروپایی مکانیسم ماشه (اسنپ بک) را فعال خواهد کرد. این در حالی است که طبق برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت، موعد پایان برخی بندهای کلیدی توافق در اکتبر 2025 فرامی رسد.

نیویورک تایمز سه شنبه 4 شهریور گزارش داد که دلیل تعیین مهلت 31 اوت این است که روسیه از سپتامبر ریاست دوره ای شورای امنیت را بر عهده می گیرد و تروییکای اروپایی نگرانند که مسکو، به عنوان متحد نزدیک تهران، قصد کارشکنی در بازگشت تحریم ها علیه ایران داشته باشد.

روزنامه ساوث چاینا مورنینگ پست در گزارشی عنوان کرد که پیش تر سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، اعلام کرد که این کشور زیر بار فشار از سوی تروییکای اروپایی نرفته و این کشورها اساسا مبنای حقوقی برای اجرای مکانیسم ماشه را ندارند. این گزارش عنوان کرد که با توجه به تحولات روزهای اخیر این اجماع وجود داشت که مذاکرات روز سه شنبه در ژنو حتی پیش از آغاز، بی راهبردی منسجم پایان یافته و با شکست مواجه خواهد شد.

گای بورتون، نویسنده کتاب چین و نزاع های خاورمیانه ، در گفت وگو با ساوث چاینا مورنینگ پست اظهار کرد که تهدید مکانیسم ماشه به احتمال بسیار قوی به واقعیت بدل خواهد شد و نمی توان انتظار معجزه در این زمینه را از سوی کسی داشت. این نویسنده افزود: فعال سازی مکانیسم یعنی بازگشت تحریم های شورای امنیت که در وضعیت فعلی این امر معادل است با از دست رفتن هرگونه امکان دیپلماسی، لااقل طی ماه های آینده.

بنا به سازوکار مکانیسم ماشه، اگر یکی از طرف های توافق مدعی شود که ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند نیست، این موضوع می تواند به کمیسیون مشترک برجام ارجاع داده شود. بنابر این فرآیند، شورای امنیت طرف 30روز به بازگشت تحریم ها علیه ایران رای می دهد، البته مگر اینکه تمامی اعضای دائم آن موافق ادامه لغو تحریم ها باشند که در شرایط فعلی چنین امری غیرممکن است.

بورتون در ادامه عنوان کرد که ماهیت مذاکرات ژنو و استانبول میان ایران و اروپا، از همان آغاز کار، بیشتر اعمال فشار بر واشنگتن و تهران بود. وی افزود: اروپایی ها شرایط کافی برای توافق با ایران را ندارند و بدیهی است که بازیگر اصلی در این زمینه آمریکا و رییس جمهور این کشور است.

این نویسنده و تحلیلگر همچنین عنوان کرد که اولتیماتوم اروپا دست آخر تلاشی است از جانب بروکسل تا مانع از توافق احتمالی دوجانبه میان تهران و واشنگتن شود، همان گونه که قاره سبز می کوشد در مذاکرات صلح اوکراین نیز موقعیت خود را از دست ندهد. به گفته این نویسنده، چنانچه تهران و واشنگتن بتوانند به دستاوردی دیپلماتیک و دوجانبه برسند، این امر ضربه ای مهلک به اقتدار و اثرگذاری بروکسل خواهد بود.

گفتنی است که در پی خروج یک جانبه آمریکا از برجام در سال 2018 و اعمال تحریم های کاخ سفید، ایران فرآیند تدریجی کاهش تعهدات هسته ای را آغاز کرد. در پاسخ به عدم بهره مندی اقتصادی از توافق و ناتوانی اروپا در جبران تاثیر تحریم های آمریکا، ایران شروع به افزایش سطح غنی سازی اورانیوم به فراتر از 3.67درصد، انباشت ذخایر بزرگ تر اورانیوم غنی شده و استفاده از سانتریفیوژ های پیشرفته کرد.

پیش از برگزاری مذاکرات هسته ای ایران و تروییکای اروپایی، رسانه ها به نقل از منابع مطلع گزارش دادند که روسیه با هدف جلوگیری از بازگشت تحریم ها علیه ایران، پیش نویس قطعنامه ای را مبنی بر تمدید قطعنامه 2231 شورای امنیت که در ماه اکتبر منقضی می شود، ارائه کرد.

بنابر قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل که در سال 2015 و پس از امضای توافق برجام با 15 رای موافق و بدون رای مخالف و ممتنع به تصویب رسید، تحریم های گسترده علیه ایران که در شش قطعنامه پیشین این شورا وضع شده بودند، ملغی شدند. با این حال، بنا بر مکانیسم ماشه توافق برجام، کشورهای عضو می توانند تا روز 18 اکتبر سال جاری با فعال کردن این مکانیسم تحریم ها را بازگردانند.

گزارش ها حاکی از آن است که در پیش نویس قطعنامه ارائه شده از سوی روسیه به شورای امنیت، پیشنهاد شده بود که مهلت مکانیسم ماشه به شرط فعال نشدن برای شش ماه تمدید شود. بنا بر اظهارات منابع منطقه ای، چین با حمایت از پیشنهاد روسیه، عنوان کرد که در مانور سیاسی مسکو علیه تروییکای اروپایی شرکت خواهد کرد.

بنا به گزارش امواج مدیا، در مذاکرات اخیر میان ایران و سه قدرت اروپایی که با میزبانی ترکیه انجام شد، تروییکای اروپایی با هدف اجتناب از بحران پیشنهاد داد که در ازای مجموعه امتیازاتی از سوی ایران، مهلت فعال سازی اسنپ بک شش ماه تمدید شود. به گفته یک منبع امنیتی منطقه ای، تروییکای اروپایی از ایران انتظار دارد که علاوه بر همکاری با آژانس و ازسرگیری گفت وگوها با آمریکا، وضعیت ذخایر اورانیوم غنی شده 60درصد خود را نیز روشن کند.

این در حالی است که هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، نیز روز سه شنبه 4 شهریور عنوان کرد که در مورد پرونده هسته ای ایران با عباس عراقچی و همچنین مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، گفت وگو کرده است. بنا به گزارش آناتولی، فیدان در جمع خبرنگاران عنوان کرد که طی گفت وگو با روبیو، آخرین تحولات و سناریوهای پیش رو در زمینه پرونده هسته ای ایران را بررسی کرده است.

چین نیز به عنوان عضو دائم شورای امنیت ضمن تاکید بر حل وفصل مسالمت آمیز موضوع هسته ای ایران اعلام کرده است با فعال سازی مکانیسم ماشه از سوی اروپا مخالف است و هشدار داده که بازگرداندن تحریم ها به اعتمادسازی کمکی نکرده و صرفا روند دیپلماتیک را تضعیف خواهد کرد.

تا جایی که به پیشنهاد روسیه مربوط می شود، گمانه زنی ها پیش از برگزاری نشست ژنو حاکی از احتمال بالای شکست این طرح بود. لارنس نورمن، خبرنگار وال استریت ژورنال، در پیامی در ایکس خبر داد که به او گفته شده احتمالا سه کشور اروپایی طرف برجام و آمریکا این پیش نویس را رد خواهند کرد. وی افزود که بعید است این پیش نویس بتواند در شورای امنیت سازمان ملل 9 رای مثبت لازم برای تصویب را به دست آورد و بنابراین نیازی به وتو هم نخواهد داشت.

نورمن از سوی دیگر عنوان کرد که در کنفرانسی در آمریکا، رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، اعلام کرده که گفت وگوها با ایران همچنان ادامه دارد و بازرسان آژانس برخلاف برخی اظهارات قبلی، قرار است به ایران بازگردند.

نورمن افزود که هنوز مشخص نیست آیا این اظهارات به معنای توافق رسمی میان ایران و آژانس برای بازگشت بازرسان یا تنها پیش بینی مدیرکل آژانس در این زمینه است. در همین زمینه رسانه بریتانیایی امواج مدیا خبر داد بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به ایران بازگشته اند و در انتظار چراغ سبز شورای عالی امنیت ملی برای ازسرگیری فعالیت های خود هستند.

از سوی دیگر، ریچارد نفیو، مقام اسبق وزارت خارجه آمریکا که از وی به عنوان معمار تحریم ها علیه ایران یاد می شود، نیز طی پیامی در شبکه ایکس سناریوهایی را در تحلیل پیش نویس روسیه برای تمدید قطعنامه 2231 ارائه کرده و مدعی شده که این تمدید بدون ازسرگیری مذاکرات و بازرسی های آژانس، صرفا فرصتی برای ایران فراهم آورد تا اقدامات دلخواهش را انجام دهد.

وی افزود که طرح روسیه به شکلی غیرضروری موقتی و پیچیده است، خاصه از آن جهت که عدم فعالیت مکانیسم ماشه به انجام مذاکرات یا ازسرگیری بازرسی های آژانس بین المللی انرژی اتمی وابسته است.