بر اساس گزارش بانک جهانی، برنامه های کمک های نقدی مشروط(Conditional Cash Transfers)، علاوه بر فواید برای دریافت کنندگان، اثرات جانبی منفی نیز بر جوامع و افراد غیرذی نفع دارد. این برنامه ها در 2دهه اخیر به منظور کاهش فقر و بهبود آموزش و تغذیه کودکان در سراسر جهان گسترش یافته اند.

به گزارش دنیای اقتصاد، برنامه کمک نقدی مشروط به عنوان استراتژی ملی فیلیپین در سال2008 با هدف کاهش فقر و سرمایه گذاری روی سرمایه انسانی با تمرکز بر تغذیه، سلامت و آموزش کودکان بود.

برنامه ثبت نام در مدرسه و تغذیه کودکان را بهبود بخشید؛ اما با ورود پول به روستاهای دورافتاده و فقیر، قیمت مواد غذایی پروتیینی مانند تخم مرغ افزایش یافت و همین مساله موجب شد تا کوتاهی قد کودکان خانواده های غیرذی نفع از این سیاست، 34درصد افزایش یابد.

با توجه به تبعات کمک های نقدی مشروط یکسان در مناطق جغرافیایی متفاوت، پیشنهاد می شود که برای کمک به همه خانوارهای مناطق دورافتاده، سیاست هایی مبتنی بر سرمایه گذاری در زیرساخت های حمل ونقل، کمک های غیرنقدی و مدل درآمد پایه جهانی اجرا شود. اگرپرداخت یارانه به افزایش کسری بودجه منجر شود، باعث افزایش تورم شده و این مساله منجر به بدترشدن وضعیت رفاهی فقرا و سایر افراد یک جامعه می شود.

در طول دو دهه گذشته، برنامه های کمک های نقدی به فقرا در سراسر جهان گسترش یافته است. اغلب این برنامه ها به شکل کمک های نقدی مشروط (CCTs) اجرا می شوند که به خانواده های فقیر تعلق می گیرند. از جمله شروط دریافت این کمک های نقدی، حضور فرزندان در مدارس و مراجعه کلینیک های بهداشتی است.

یکی از مهم ترین مزایای این برنامه ها هدفمند بودن آن است. به عبارت دیگر همان گونه که از اسم این عبارت پیدا است، فقط به افرادی کمک می شود که واقعا نیازمند هستند و این مساله هزینه های دولت را نسبت به اعطای یارانه نقدی فراگیر، کمتر می کند.

همچنین، این برنامه ها سرمایه گذاری برای آینده هستند؛ زیرا با شرط گذاشتن برای کمک به افراد، به طور مستقیم به بهتر شدن آموزش و سلامت کودکان کمک می کنند و جلوی فقر نسل های بعدی را می گیرند. مجموعه جدیدی از تحقیقات نشان می دهد که این برنامه ها نه تنها بر خانواده های دریافت کننده، بلکه بر جوامع گسترده تری که این ذی نفعان در آن زندگی می کنند، اثرات مختلفی می گذارند

. ایشانی کاندپال، اقتصاددان بانک جهانی، در این باره معتقد است: شواهد زیادی درباره فواید کمک های نقدی مشروط در مبارزه با فقر و سوءتغذیه وجود دارد. اما یافته ها نشان می دهد که این برنامه ها می توانند پیامدهای ناخواسته ای برای افراد غیرذی نفع داشته باشند و این پیامدها باید هنگام طراحی کمک های نقدی مشروط در نظر گرفته شوند.

بر اساس یافته محققان، کمک های نقدی مشروط مزایایی مانند کاهش فقر، افزایش ثبت نام کودکان در مدارس، بهبود تغذیه کودکان و همچنین افزایش تنوع رژیم غذایی دارند. تحقیقات جدید نیز نشان می دهد که کمک های نقدی مشروط می توانند اثراث اغلب مثبت اما بعضا منفی بر افراد غیرذی نفع این کمک ها داشته باشد.

برای مثال، یک مقاله جدید درباره برنامه کمک نقدی در کنیا نشان داد که کمک های نقدی به تحریک فعالیت اقتصادی محلی کمک کرده است. اما تحقیقات دیگری حاکی از آن است که اعطای این کمک ها منجر به افزایش ناامنی غذایی در میان افراد غیرذی نفع در مالاوی شده است.

در تحقیقات جدیدی که در زمینه اثرات کمک های نقدی مشروط انجام شده است، اثرات جانبی وجود دارد که در مطالعات پیشین مطرح نبود. بررسی ها نشان می دهد که اگر اعطای کمک های نقدی مشروط موجب شود تا مقدار قابل توجهی پول به یک روستای کوچک و فقیر وارد شود، این مساله می تواند منجر به افزایش قیمت کالاهای محلی شود.

از نظر اقتصادی در شرایطی که کالاهای موجود در یک جامعه با پول موجود در همان جامعه، تناسبی نداشته باشد (پول بیشتر از کالا باشد)، قیمت کالاهای موجود افزایش می یابد. این مساله طبیعتا اثرات منفی برای افرادی که در آن جامعه کمک نقدی مشروط دریافت نمی کنند، دارد؛ زیرا هم پول نقدی دریافت نمی کنند و هم مجبورند برای تامین نیازهای زندگی خود، بیش از پیش هزینه کنند.

یکی از این راه ها، ارائه کمک هزینه به همه خانوارها در این مناطق، صرف نظر از وضعیت مالی افراد آن جامعه است. سرمایه گذاری در زیرساخت های حمل ونقل و زنجیره تامین همزمان با اجرای برنامه ارائه کمک های غیرنقدی در مناطق بسیار دورافتاده است. این راهکارها نویدبخش هستند، اما اثربخشی آنها نسبت به هزینه ها نیاز به بررسی دقیق تر دارد. نظارت مستمر بر قیمت غذاهای پروتیینی برای جلوگیری از تاثیر منفی بر خانوارهای غیرذی نفع ضروری است.

یکی از نمونه های اثرات مختلف کمک های نقدی مشروط در دنیا، فیلیپین است. برنامه Pantawid در این کشور برای اولین بار در سال 2008 به صورت آزمایشی اجرا شدو به میلیون ها خانواده فیلیپینی کمک کرده تا از چرخه فقر بین نسلی خارج شوند.

خانوارهای فقیری که فرزندان خود را در مدرسه ثبت نام کرده و از خدمات بهداشتی مادر و کودک استفاده می کردند، مبالغی معادل یک چهارم درآمد خانوار خود را دریافت می کردند. یک ارزیابی در سال2013 نشان داد که این برنامه باعث افزایش ثبت نام و حضور در مدرسه و بهبود وضعیت تغذیه کودکان خردسال در میان ذی نفعان شده است.

در یک تحقیق جدید درباره برنامه Pantawid در فیلیپین نیز، مشخص شد که این برنامه به خانواده های فقیر کمک کرد و باعث کاهش 40درصدی کوتاهی قد شدید در کودکان آنها شد. با این حال، این برنامه عوارض جانبی منفی هم داشت. در خانواده هایی که کمی از آستانه فقر بالاتر بودند و کمک دریافت نمی کردند، کوتاهی قد کودکان 34درصد افزایش یافت.

محققان فهمیدند که این اتفاق بیشتر در روستاهای دورافتاده و خیلی فقیر رخ داده است؛ چون ورود ناگهانی پول به این روستاها باعث افزایش قیمت پروتیین های حیوانی مثل تخم مرغ شد. در نتیجه، خانواده های غیرذی نفع توانایی خرید این مواد غذایی مهم را از دست دادند.

با وجود اینکه این مشکل فقط حدود 4درصد از خانواده های فیلیپینی را تحت تاثیر قرار داده، کاندپال معتقد است که این موضوع باید در طراحی برنامه های مشابه در آینده جدی گرفته شود. کاندپال معتقد است که گزینه هایی وجود دارند که می توانند مزایای مبارزه با کمک های نقدی مشروط را افزایش و در عین حال اثرات جانبی منفی این سیاست را به حداقل برساند. برای کاهش اثرات منفی برنامه های کمک نقدی مشروط در روستاهای دورافتاده و فقیر، پیشنهادهای مختلفی مطرح شده است.

از سال 1389 تاکنون دولت های مختلف در ایران اقدام به اعطای یارانه های نقدی فراگیر و غیرهدفمند کرده اند. در بسیاری از سال ها یارانه نقدی، کسری بودجه را افزایش داده و این مساله منجر به رشد تورم شده است. نکته قابل توجه آن است که با وپرداختجود گذشت سال های طولانی از اعطای یارانه فراگیر در ایران، مطالعاتی در زمینه اثرات مثبت و تبعات این سیاست انجام نشده است.

در حال حاضر دولت چهاردهم به دنبال قطع یارانه 3دهک پردرآمد جامعه و تامین منابع برای اعطای کمک های غیرنقدی مانند کالابرگ الکترونیک است. نکته قابل توجه آن است که با توجه به تبعاتی که این سیاست می تواند داشته باشد، انجام مطالعات کافی برای اجرای سیاست های حمایت از فقرا برای جلوگیری از تبعات این سیاست ها از اهمیت بالایی برخوردار است.