اشغال ایران توسط متفقین، که بخش عمده منابع کشور را به مصارف نظامی اختصاص داده بودند، به کمبود کالاهای ضروری و افزایش قیمت ها دامن زده بود.

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی مرکز اسناد انقلاب اسلامی، در جریان جنگ جهانی دوم، ایران به دلیل موقعیت استراتژیک خود به عنوان پل ارتباطی برای تأمین تدارکات متفقین، در سال 1320 شمسی (1941 میلادی) توسط نیروهای بریتانیا و اتحاد جماهیر شوروی اشغال شد و بعدها نیروهای آمریکایی نیز به آن ها پیوستند.

این اشغال، که به بهانه حفظ مسیرهای لجستیکی انجام شد، پیامدهای عمیقی بر زندگی مردم ایران گذاشت. اسناد وزارت پست و تلگراف، مورخ آبان 1322 شمسی (نوامبر 1943میلادی)، گواهی بر عمق این بحران ها هستند. این گزارش های تلگرافی از شهرهای مختلف ایران، از جمله سنگسر، تربت حیدریه، الیگودرز، خواف و قوچان، تصویری از ناامنی، غارت، کمبود مواد غذایی، شیوع بیماری و فروپاشی نظم اجتماعی ارائه می دهند که همگی از تبعات مستقیم و غیرمستقیم اشغال ایران توسط نیروهای متفقین بودند.

اسناد ارائه شده، گزارش های تلگرافی از وضعیت شهرهای مختلف ایران هستند که هریک گوشه ای از بحران های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی ناشی از اشغال را به تصویر می کشند. این گزارش ها، که در آبان 1322 به ثبت رسیده اند، نشان دهنده وخامت اوضاع در مناطق مختلف کشور هستند:

1. ناامنی و غارت در سنگسر: گزارش از سنگسر (نزدیک فیروزکوه) حکایت از حمله فردی به نام سنگسری به دهی در 15 کیلومتری فیروزکوه دارد که طی آن، اهالی مورد ضرب و شتم قرار گرفته و اموال شان به ارزش حدود ده هزار ریال غارت شده است. این نشان دهنده فروپاشی نظم و امنیت در مناطق روستایی است که احتمالً به دلیل حضور نیروهای خارجی و تضعیف نهادهای محلی، فرصت را برای قانون شکنی و غارت فراهم کرده بود.

2. جرایم و بی نظمی در تربت حیدریه: در تربت حیدریه، گزارش از سرقت شبانه توسط فردی به نام اسماعیل علی خبر می دهد که با نقب زدن به دکان یک قناد، توسط پاسبان دستگیر شده است. این گزارش همچنین به کمبود شدید نفت و افزایش قیمت آن اشاره دارد که نشان دهنده اختلال در زنجیره تأمین کالاهای اساسی است. اشغال ایران توسط متفقین، که بخش عمده منابع کشور را به مصارف نظامی اختصاص داده بودند، به کمبود کالاهای ضروری و افزایش قیمت ها دامن زده بود.

3. بحران معیشتی در الیگودرز: در الیگودرز، علی رغم این که این منطقه محل تولید گندم بوده، وضعیت نان بسیار وخیم گزارش شده است. بسته شدن نانوایی ها توسط شهرداری و کمبود گوشت، اهالی را در تنگنای شدید معیشتی قرار داده بود. این وضعیت، نتیجه مستقیم اختصاص منابع غذایی به نیروهای متفقین و اختلال در سیستم توزیع داخلی بود که مردم عادی را در مضیقه قرار داده بود.

4. شیوع بیماری در خواف: گزارش از خواف به شیوع بیماری آبله و نبود مایه (واکسن) در بهداری اشاره دارد که منجر به تلفات شده است. این بحران بهداشتی، احتمالا به دلیل کمبود منابع پزشکی و عدم توجه کافی مقامات به دلیل تمرکز بر نیازهای نیروهای اشغالگر، تشدید شده بود.

5. خشونت و قتل در قوچان: در قوچان، گزارش از قتل یک جوان و کشف جسد او حکایت دارد. این، نشانه ای از افزایش خشونت و ناامنی در مناطق دورافتاده است که نظارت ضعیف نیروهای انتظامی و حضور نیروهای خارجی به آن دامن زده بود.

این اسناد، تصویری جامع از آشوب و هرج ومرج در ایران تحت اشغال متفقین ارائه می دهند. اشغال ایران، که به بهانه حفظ مسیرهای تدارکاتی انجام شد، نه تنها استقلال سیاسی کشور را خدشه دار کرد، بلکه نظم اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی را نیز مختل نمود. حضور نیروهای متفقین، با اختصاص منابع کشور به نیازهای نظامی آن ها، منجر به کمبود مواد غذایی، افزایش قیمت ها و تضعیف نهادهای محلی شد. این وضعیت، زمینه ساز افزایش جرایم، غارت و ناامنی شد، همان طور که در گزارش های سنگسر و قوچان دیده می شود. همچنین، کمبود امکانات پزشکی و شیوع بیماری هایی مانند آبله در خواف، نشان دهنده تأثیرات منفی اشغال بر زیرساخت های بهداشتی بود.

این گزارش ها همچنین ضعف حاکمیت مرکزی ایران در این دوره را آشکار می کنند. ادعاهای حکومت وقت مبنی بر اقتدار نظامی و توانایی مدیریت کشور، در برابر اشغال خارجی و ناتوانی در تأمین نیازهای اولیه مردم رنگ باخت. نهادهای محلی، مانند شهربانی و ژاندارمری، به دلیل فقدان هماهنگی با نیروهای متفقین و کمبود منابع، قادر به حفظ نظم و امنیت نبودند. این اسناد، گواهی بر تحقیر و سرخوردگی ملت ایران در برابر نیروهای خارجی هستند که نه تنها منابع کشور را به تاراج بردند، بلکه با ایجاد بی نظمی، امنیت و کرامت مردم را به خطر انداختند.

سنگسری وارد ده فرد 15 کیلومتری فیروزکوه شده چند نفر از اهالی را گرفته داغ و کتک کاری زیادی نموده از هر قبیل قریب ده هزار ریال اموال آن ها را به غارت برده اند. سعیدی

تربت حیدریه شب 22 دیشب موقعی که اسمعیل علی اهل منظر از گشت دکان محمد قناد زاده نقب زده و داخل می شود پاسبان اطلاع پس از شلیک یک تیر تفنگ سارق را دستگیر و به شهربانی می برد. چند روز است نفت در شهرستان تربت کمیاب و قیمت آن ترقی فاحش نموده. یغمایی

الیگودرز 20- 8 (واصله شب 22 آبان) با آن که وضعیت نان در الیگودرز که محل گندم است خیلی بد دیروز هم از طرف شهرداری یکی دو تا از دکان های نانوایی بسته شده اهالی فوق العاده در مضیقه می باشند. دیروز گوشت فروشان اساس هیچ کشتار ننموده و اغلب روزها هم گوشت پیدا نمی شود. بشارتی

خواف شب 22- 8- از قرار مسموع مرض آبله در خواف شیوع و تلفات هم داده بهداری هم مایه نو ندارد. غلامعلی رستمی

قوچان 19- 8 (واصله شب 22آبان) بین قریه جعفرآباد و جاجی رسول سه فرسنگ قوچان یک نفر جوان [...] وارد را برده اند امروز نعش جوان مزبور را را به ژاندارمری آورده پس از معاینه دفن نموده اند.