اگر مکانیسم ماشه فعال شود، بیشترین ضرر متوجه صنعت آی سی تی ایران و اقتصاد دیجیتال خواهد شد. احسان چیت ساز، معاون بین الملل وزیر ارتباطات ضمن بیان این مطلب هشدار داد که پیامدهای مکانیسم ماشه برای این بخش از اقتصاد کشور سنگین تر خواهد بود و شرکت های جهانی و حتی چینی نیز تعامل خود را محدود یا قطع می کنند.

به گزارش دنیای اقتصاد، با فعال شدن این مکانیسم، دسترسی به خدمات کلاد، اپلیکیشن ها، ابزارهای توسعه، تجهیزات شبکه و نیمه هادی ها سخت تر یا غیرممکن می شود. درحالی که ما در حال حاضر نیز تحریم هستیم، اما مکانیسم ماشه اثر مضاعف دارد؛ چون تصمیم شورای امنیت است و حتی متحدان ما همچون چین را نیز با محدودیت های قابل توجهی روبه رو خواهد کرد.

از سوی دیگر در حوزه امنیت سایبری، امکان به روزرسانی ها و امکانات امنیتی به دلیل تحریم ها متوقف می شود و زیرساخت ها به خطر می افتد؛ همان طور که در ماجرای هک یکی از بانک ها، بخش مهمی از آسیب، ناشی از تجهیزات شبکه ای بود که بدون کنترل و تضمین امنیتی وارد شده بود.

صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران در حالی درگیر تحریم های گسترده و مشکلات داخلی است که احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه نیز آینده آن را بیش از پیش در هاله ای از ابهام قرار داده است. در این شرایط کارشناسان هشدار می دهند که اعمال تحریم های چندجانبه می تواند بیش از پیش دسترسی کشور به تجهیزات، نرم افزارها و خدمات ابری جهانی را محدود و همزمان موج تازه ای از مهاجرت متخصصان را رقم بزند؛ روندی که با چالش های داخلی همچون فیلترینگ و ناپایداری اینترنت تشدید خواهد شد.

در شرایطی که بسیاری از کشورهای منطقه با سرعت به سمت توسعه اقتصاد دیجیتال و جذب سرمایه گذاری خارجی حرکت می کنند صنعت آی سی تی در ایران همچنان درگیر محدودیت های ناشی از تحریم ها است؛ محدودیت هایی که حالا به نظر می رسد با فعال شدن مکانیسم ماشه سخت تر هم خواهند شد.

بازگشت تحریم های چندجانبه می تواند زنجیره تامین تجهیزات سخت افزاری و نرم افزاری را بیش از گذشته مختل، دسترسی شرکت های ایرانی به بازارهای جهانی را محدود کند و حتی همکاری های فناورانه منطقه ای را به خطر بیندازد. در چنین شرایطی آینده توسعه زیرساخت های حیاتی مانند فیبر نوری، هوش مصنوعی و خدمات ابری بیش از هر زمان دیگری در هاله ای از ابهام قرار گرفته است.

احسان چیت ساز، معاون سیاستگذاری و برنامه ریزی توسعه فاوا و اقتصاد دیجیتال وزارت ارتباطات، در خصوص احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و تاثیر آن بر صنعت آی سی تی می گوید: اگر مکانیسم ماشه ذیل قطعنامه 2231 تا پیش از Termination Day فعال شود، پیامد آن برای صنعت آی سی تی ایران سنگین تر از بسیاری بخش های دیگر خواهد بود.

علت آن هم روشن است حوزه آی سی تی به شدت به زنجیره های جهانی سخت افزار، نرم افزار و خدمات ابری متکی است و هر افزایش در ریسک تطبیق (Compliance Risk) باعث می شود شرکت های جهانی حتی شرکت های تراز اول چینی، تعامل خود با ایران را محدود یا قطع کنند. امروز هم تحریم های آمریکا و تصمیمات اروپا محدودیت های قابل توجهی ایجاد کرده اند، اما مکانیسم ماشه یک اثر مضاعف دارد چون به تصمیم شورای امنیت متکی است و همه اعضای سازمان ملل از جمله چین را درگیر می کند.

او معتقد است که این اتفاق برای صنعت آی سی تی به معنای تنگ تر شدن دسترسی به خدمات کلاد، فروشگاه های اپلیکیشن، ابزارهای توسعه و تجهیزات شبکه و نیمه هادی ها است. چیت ساز در این باره توضیح می دهد: برای مثال در حوزه امنیت سایبری وقتی دسترسی به به روزرسانی و پچ های امنیتی به خاطر محدودیت تحریمی کند یا متوقف شود تاب آوری زیرساخت های کشور به خطر می افتد یا در حوزه سخت افزار اگر خرید مستقیم از تامین کننده اصلی ممکن نباشد و مجبور شویم از واسطه های غیررسمی تهیه کنیم ریسک ورود تجهیزات آلوده بالا می رود؛ همان طور که در ماجرای هک بانک سپه بخش مهمی از آسیب ناشی از تجهیزات شبکه ای بود که بدون کنترل و تضمین امنیتی وارد کشور شدند.

معاون وزیر ارتباطات تاکید می کند که اگر مکانیسم ماشه فعال شود با ریسک یک انزوای بزرگ تر روبه رو خواهیم شد و صنعت آی سی تی باید برای سناریوی محدودیت فراگیر آماده شود. اگر فعال نشود باز هم به دلیل تحریم های یک جانبه آمریکا و سیاست های اتحادیه اروپا شرایط تفاوت بنیادین نخواهد کرد، اما فضای مانور کمی گسترده تر خواهد بود.

البته تاثیرات مربوط به تحریم ها در حوزه آی سی تی محدود به یک گزینه نیست و اکنون شواهد حاکی از آن است، ترکش های ناشی از این عامل به مهاجرت گسترده متخصصان حوزه آی سی تی منجر شده که در آینده تاثیرات عمیق آن آشکار خواهد شد.

چیت ساز در این باره نیز می گوید: آمار دقیق و جامعی از مهاجرت متخصصان آی سی تی در دسترس عمومی نیست، اما همه مشاهدات غیررسمی نشان از یک خروج معنادار نیروی انسانی متخصص دارد. گزارش های مراکز پژوهشی داخلی برآورد کرده اند که در حوزه آی سی تی سالانه چندین هزار نیروی متخصص به کشورهای دیگر مهاجرت می کنند. مقصد اصلی آنها ترکیه، امارات، آلمان و کانادا هستند. نشانه واضح دیگر رشد سهم متخصصان ایرانی در پلتفرم های بین المللی فریلنس است؛ هزاران توسعه دهنده ایرانی به دلیل محدودیت های داخلی و تحریم های خارجی پروژه های بین المللی خود را خارج از کشور دنبال می کنند.

او معتقد است که ریشه این مهاجرت ترکیبی است از محدودیت های داخلی مانند فیلترینگ، ناپایداری اینترنت، عدم پیش بینی پذیری سیاست ها و فشارهای خارجی مثل تحریم و قطع دسترسی به سرویس ها و بازارهای جهانی و نحیف شدن اقتصاد دیجیتال و ضعف پرداخت ها.

این هم افزایی منفی باعث شده است بخش مهمی از سرمایه انسانی که باید محرک اقتصاد دیجیتال باشد به جای خلق ارزش در ایران در خدمت اکوسیستم های خارجی قرار گیرد. از نگاه وزارت ارتباطات این چالش فقط یک موضوع اجتماعی نیست بلکه رفع تحریم ها در حوزه ICT یک چشم انداز دگرگون کننده خواهد داشت.

چیت ساز همچنین در خصوص چشم انداز آی سی تی پس از رفع تحریم ها توضیح می دهد: نخستین اثر آن بازگشت ایران به زنجیره رسمی تامین جهانی است. این یعنی واردات مستقیم تجهیزات دیتاسنتری، نیمه هادی ها و سخت افزارهای ارتباطی بدون واسطه و ریسک آلودگی.

دوم باز شدن مسیر تعامل با غول های فناوری؛ از خدمات ابری (Cloud) و نرم افزارهای سازمانی (SaaS) گرفته تا فروشگاه های اپلیکیشن و سیستم های پرداخت. در صورت رفع تحریم ها استارت آپ های ایرانی می توانند محصولات خود را در اپ استور و گوگل پلی عرضه کنند، از Stripe یا PayPal یا سیستم های پرداخت ایرانی برای پرداخت استفاده کنند و با شبکه های تبلیغاتی و بازاریابی جهانی همکاری داشته باشند.

او همچنین اشاره می کند که در سطح سیاستی رفع تحریم ها امکان جذب سرمایه خارجی و حضور سرمایه گذاران جسورانه بین المللی را فراهم می کند؛ چیزی که امروز تقریبا به صفر نزدیک است. معاون وزیر ارتباطات توضیح می دهد: تجربه کشورهای مشابه نشان داده است که ورود سرمایه گذار خارجی علاوه بر منابع مالی، دانش مدیریتی، استانداردهای جهانی و ارتباطات بین المللی را نیز وارد اکوسیستم می کند.

افزون بر این در حوزه های نوظهور مانند هوش مصنوعی، بلاک چین و اینترنت اشیا، رفع تحریم ها دسترسی به GPUهای پیشرفته، APIهای کلاد و سرویس های آموزش مدل را تسهیل می کند و می تواند شتاب توسعه ایران را در این عرصه ها چند برابر کند.

اما شاید مهم ترین تحولی که پس از رفع تحریم ها رخ می دهد امکان شکل گیری مشارکت های مشترک بین المللی است. تجربه نشان داده که جوینت ونچرها، سرمایه گذاری های مشترک، قراردادهای ساخت داخل و انتقال دانش و فناوری می توانند زمین بازی ایران را اساسا تغییر دهند.

او معتقد است که وقتی شرکت های جهانی به جای فروش صرف محصولات در ایران شریک محلی پیدا کنند تولید مشترک شکل بگیرد و فناوری منتقل شود ایران از یک بازار مصرف صرف به یک بازیگر تولیدکننده در زنجیره جهانی آی سی تی تبدیل خواهد شد. این یعنی علاوه بر دسترسی به تکنولوژی ظرفیت ایجاد اشتغال، صادرات خدمات و حتی تبدیل شدن به هاب منطقه ای فناوری نیز فراهم می شود.

در مجموع باید یادآور شد که صنعت آی سی تی ایران، امروز در نقطه ای حساس قرار دارد. زیرا از یک سو خطر فعال شدن مکانیسم ماشه می تواند این حوزه را با انزوای شدیدتر، محدودیت های حوزه فناوری، کاهش دسترسی به خدمات جهانی و تشدید مهاجرت سرمایه انسانی روبه رو کند. همچنین از سوی دیگر حتی در غیاب این مکانیسم چالش های داخلی همچون فیلترینگ گسترده، ناپایداری اینترنت و سیاست های غیرقابل پیش بینی فضای فعالیت استارت آپ ها و شرکت های فناور را محدود کرده است.

در نقطه مقابل رفع تحریم ها و باز شدن مسیر تعامل با زنجیره جهانی می تواند دسترسی ایران به فناوری های نو، سرمایه گذاری خارجی و مشارکت های بین المللی را ممکن کند. آینده صنعت فناوری ایران بیش از هر چیز به این بستگی دارد که آیا کشور می تواند در آینده ای نزدیک هم از تهدید تحریم ها عبور و هم موانع داخلی مانند فیلترینگ را برطرف کند یا خیر.