فرارو- افسانه رحیمیان؛ کوه دماوند جزء آتشفشان هایی است که هر از گاهی بخارهایی از آن بلند می شود که نشان از فعال بودن آن است. 31 مردادماه سال جاری تصاویری از این آتشفشان درحالی که بخاراتی سفید از دهانه آن بیرون می آمد، منتشر شد که بازار گمانه زنی ها درباره احتمال فعال شدن این آتشفشان را داغ تر کرد و آن را در کانون توجه صاحب نظران این حوزه قرار داد.

به گزارش فرارو، خیلی زود مشخص شد که این تصاویر منتشرشده از دماوند، کاملاً ساختگی بود. نکته در خور تأمل اینکه هیچ مقام مسئولی این خبر جعلی را نه تکذیب کرد و نه واکنش نشان داد. شاید به این دلیل که این پدیده خروج بخار از دهانه آتشفشان دماوند خیلی عادی محسوب شده و محلی از اعراب نداشته است.

اما در این بین کارشناسان و زمین شناسانی چون مهدی زارع، زمین شناس و استاد پژوهشکده بین المللی زلزله شناسی، و عباس محمدی کنشگر، محیط زیست، با ارائه نظرات کارشناسانه و مستدل خود گرد اضطراب و تشویش را اذهان عمومی زدودند.

همچنین مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران هم اعلام کرد: هیچ شواهدی مبنی بر فعالیت آتشفشانی این قله دیده نشده و مشخص نیست تصویری که در شبکه های اجتماعی انتشار یافته مربوط به چه بازه زمانی است.

با مروری که بر انتشار اخبار مشابه در سال های گذشته نشان می دهد که خروج این بخارها می تواند جزء روند طبیعی این آتشفشان خفته داشته باشد و بر همین پایه، ادعای فعال شدن آتشفشان قله دماوند تازگی ندارد؛ برای نمونه:

در سال 1386 در پی انتشار شایعه خروج بخار از دهانه این آتشفشان، کارشناسان ضمن تکذیب این اخبار نادرست، اعلام کردند که برخورد آب ها به سنگ های داغ داخل این آتشفشان، منجر به افزایش خروج بخار آب شده است.

در16 اسفند 1395 نیز فیلمی در فضای مجازی منتشر شد که در آن ادعا می شد آتشفشان دماوند پس از سال ها بار دیگر فعال شده است که این خبر نیز از سوی زمین شناسان مردود اعلام شد.

سال 1397 هم ادعای مشابهی پس از ذوب شدن انبوه برف در منطقه بالادست و جاری شدن سیلاب در اطراف روستاهای منطقه، از طریق شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به سطح رسانه های رسمی کشور رسید که در همان زمان هم توسط مسئولان و کارشناسان تکذیب شد.

در سوم تیرماه 1400 نیز کلیپی از این آتشفشان منتشر شد که نشانگر خروج بخاری از دهانه قله بود که با واکنش مسئولان وقت مواجه شد و ضمن تکذیب خبر فعال شدن دماوند، اعلام کردند آنچه که از دهانه قله دماوند خارج می شود، گدازه نیست، بلکه یک وضعیت عادی است که مردم محلی با آن آشنا هستند و در شرایط جوی که هوا صاف است، مشاهده می شود.

مطالعات زمین شناسی گویای این است که آخرین فوران قابل توجه دماوند به حدود 7 هزار و 300 سال قبل بازمی گردد. بر این اساس، اخباری که در سال های یادشده مبنی بر فعال شدن دماوند اذهان عمومی رو به خود درگیر کرده بودند، مبنای کارشناسانه و علمی نداشتند.

در واقع، پدیده خروج بخار از دماوند حتی به فرض صحت هم در نگاه کارشناسی، هرگز به معنای فعال شدن آتشفشان برای فورانی جدید نیست، بلکه نشانه ای از فعالیت طبیعی و فرایندهای زیرسطحی است که برای یک آتشفشان خفته اما فعال از نظر زمین گرمایی، کاملاً عادی و قابل انتظار است.

مهدی زارع، رییس مرکز زلزله شناسی، ضمن اشاره به خروج گازهای مختلف از دماوند، بیرون آمدن بخار از این آتشفشان را امری عادی توصیف می کند و می گوید: تصاویری که در 31 مردادماه سال جاری در فضای مجازی دست به دست شد، دلیلی بر آغاز فوران یا انفجار آتشفشانی نیست و چنین فرایندی در دماوند طبیعی است.

متخصصان محیط زیست و زلزله شناسان نیز در تشریح این روند پیش آمده در دماوند اعلام کردند که دلایل احتمالی خروج گازها و بخار از دهانه دماوند به عوامل گوناگونی وابستگی دارد که عمدتاً ریشه در فرایندهای طبیعی زمین شناسی دارند.

یکی از عمده ترین توضیحات ارائه شده، به فرایند آب شدن یخچال های طبیعی اشاره دارد. دماوند به عنوان یک کوه مرتفع و آتشفشانی همواره پوشیده از برف و یخ بوده است. افزایش دما یا تغییرات اقلیمی می تواند منجر به ذوب شدن بخش هایی از این یخچال ها شود. آبی که از این طریق به داخل ساختارهای متخلخل کوه نفوذ می کند، در تماس با سنگ های داغ زیرین یا حرارت باقی مانده از فعالیت های آتشفشانی گذشته، به بخار تبدیل شده و از شکاف ها و دهانه های موجود در قله به بیرون راه می یابد.

طبق نظر کارشناسان زمین شناسی، شرایط فعلی این آتشفشان و گازها و بخاری که از آن خارج می شود، همراه با زمین لرزه های خفیف که پیرامون آن رخ می دهد، همچنین چشمه های آبگرم دامنه آن، نشان می دهد آتشفشان خاموش نیست، بلکه خفته است.

مهدی زارع می گوید: کوه دماوند از جمله آتشفشان هایی است که تظاهرات فعال داشته و به طور دائم بخاراتی از آن خارج می شود. طی سال های گذشته نیز بارها این اتفاق افتاده است، اما این موادی که از دهانه کوه خارج می شوند، مواد مذاب نیستند.

زمین شناسان اذعان دارند که با توجه به اینکه فعال شدن آتشفشان های نیمه خاموش دماوند، تفتان و بزمان دور از انتظار نیست، ایجاد مراکز پایش دائمی در اطراف دماوند و سایر کوه های آتشفشانی خفته کشور برای پیش بینی رفتار آینده آن ها ضروری است.

آیا ممکن است آتشفشان دماوند، این دیو سپید پای در بند، پس از 7 هزار سال دوباره غرّش کند؟ شعاع پرتابه های این آتشفشان تا چه مسافتی ممکن است سرریز شود؟ آیا تهرانی ها از گدازه های این آتش فشان بی نصیب نخواهند ماند؟

ای دیو سپید پای در بند ای گنبد گیتی ای دماوند

تو قلب فسرده زمینی از درد ورم نموده یک چند

شو منفجرای دل زمانه وان آتش خود نهفته مپسند

ابیاتی از ملک الشعرا بهار