کوروش احمدی دیپلمات پیشین طی یادداشتی در روزنامه ایران نوشت: یکشنبه هفته آینده 31 اوت براساس آنچه تروییکای اروپایی پیش از این اعلام کرده بود موعدی است که برای اعلام ادعای تخلف یا تعهد ایران به شورای امنیت در ارتباط با فعال سازی مکانیسم ماشه در نظر گرفته اند؛ مکانیسمی که اجرای آن به منزله پیچیده تر شدن کلاف سردرگم معادله هسته ای و آینده روابط ایران و غرب خواهد بود.

از این رو طبیعی است که در فرصت یک هفته ای باقی مانده تا تصمیم نهایی در مورد فعال سازی مکانیسم از سوی طرف های اروپایی یا رسیدن به راه حل های دیگر، گمانه زنی های متعدد در فضای رسانه ای مطرح شود. در حالی که مقامات کشور تاکنون در سطوح مختلف به کرات از موضع مخالف ایران با تمدید مکانیسم ماشه خبرداده اند اما در عین حال دیدگاه های دیگری مبنی بر امکان بررسی این گزینه در داخل ایران هم مطرح شده است.

با این حال اظهارات آقای لاریجانی مبنی بر تدبیر درباره تمدید مکانیسم ماشه در شورای عالی امنیت ملی و اشاره آقای عراقچی مبنی بر مشورت با دوستان درباره این موضوع، نشانه این مهم است که ایران مسأله تمدید قطعنامه 2231 را مورد بررسی قرار خواهد داد.

بنابراین آنچه باید مدنظر واقع شود این است که هرگونه تصمیم شورای عالی امنیت ملی در مورد آینده قطعنامه 2231 و تمدید آن ارتباط مستقیمی با نظر ایران در خصوص پذیرش شروط طرف اروپایی دارد. به عبارت دیگر تمدید مهلت مکانیسم ماشه از نظر اروپایی ها منوط به پذیرش شروط آن ها از جانب ایران است. اما در صورتی که تهران حاضر به پذیرش این شروط نباشد، طبیعتاً هیچ گونه ابتکاری برای تمدید شرایط فعلی صورت نخواهد گرفت. از منظر حقوقی و رویه ای، شورای امنیت ملزم به اتخاذ یک تصمیم شکلی خواهد بود؛ تصمیمی که می تواند به عنوان مثال، پایان مهلت مقرر در

18 اکتبر را به مدت سه ماه تمدید کند. این اقدام، مشروط به توافق قبلی با ایران بر سر شروط اروپا و نبود مانع در مسیر اجرای آن است. در چنین حالتی کشورهایی نظیر چین و روسیه نیز مخالفتی با پیشنهاد تمدید مهلت نخواهند داشت.

البته ایران می تواند با شرایط اروپایی ها موافقت کند، اما در مرحله اجرا همکاری خود را تا هر حدی که می خواهد انجام دهد. اما در صورتی که ایران شروط اروپایی ها را نپذیرد، طرف های اروپایی نه تنها اقدامی برای تمدید انجام نخواهند داد، بلکه به ارسال نامه مربوط به اعلام تخلف ایران مبادرت خواهند کرد.

با این حال نکته اساسی که تصمیم گیران در این عرصه باید مدنظر داشته باشند آن است که حتی در صورت تمدید مهلت مکانیسم ماشه، امکان اعلام تخلف از سوی اروپا در هر مقطع زمانی در دوره تمدید شده همچنان وجود خواهد داشت.

به بیان روشن تر، اگر توافقی برای تمدید مهلت تا سه ماه پس از 18 اکتبر حاصل شود، این امر مانع از آن نخواهد بود که اروپا در روزهای بعد، حتی بلافاصله پس از آغاز دوره تمدید، اقدام به ارسال نامه اعلام تخلف کند. ماهیت تمدید به گونه ای است که دست اروپا را برای استفاده از مکانیسم ماشه در هر زمان نمی بندد؛ بلکه صرفاً ضرب الاجل جدید تعیین می کند که از لحظه تمدید تا آن زمان اروپا می تواند اقدام کند. بنابراین اگرچه تهران می تواند با پذیرش شروط اروپایی در عمل سطح پایینی از همکاری با آژانس بین المللی انرژی اتمی یا گفت وگو با ایالات متحده را دنبال کند، اما باید این واقعیت را در نظر گیرد که در طول دوره تمدید نیز اروپا می تواند به استناد معیارهای خود هر لحظه اقدام به ارائه گزارش تخلف به شورای امنیت کند.

واقعیت دیگر آن است که اروپا نیز چاره ای جز تعیین تکلیف در بازه زمانی مقرر ندارد. ضرب الاجل 18اکتبر یک نقطه عطف حقوقی است که رد شدن از آن بدون اقدام، به معنای خروج نهایی پرونده هسته ای ایران از دستور کار شورای امنیت و غیرقابل بازگشت شدن قطعنامه های پیشین علیه ایران خواهد بود.

چنان وضعیتی، غرب را در موقعیتی قرار می دهد که در صورت نیاز به اعمال فشار جدید علیه ایران، ناگزیر از همراهی چین و روسیه و تحمل ریسک وتوی احتمالی آن ها خواهند شد؛ شرایطی که برای غرب به هیچ وجه مطلوب نیست.

از همین رو می توان پیش بینی کرد که اگر تفاهمی میان ایران و اروپا حاصل نشود، اروپایی ها نهایتاً در مسیر بازگرداندن قطعنامه ها گام برخواهند داشت؛ هرچند با اکراه و به رغم ملاحظات سیاسی و امنیتی خود. در این میان، ایران نیز با مجموعه ای از چالش ها روبرو خواهد بود.

در این میان آنچه روشن است این است که اروپا قاعدتاً نباید تمایلی به فعال شدن مکانیسم ماشه داشته باشد. بدیهی است که اروپا تمایلی به ایجاد شرایطی ندارد که می تواند به گسترش تنش، بروز یک درگیری تازه و پیامدهای ناخواسته ای همچون بحران مهاجرت و بی ثباتی منطقه ای منجر شود؛ پیامدهایی که قبل از آمریکا گریبان اروپا را خواهد گرفت. از این منظر، منطقی است که اروپایی ها علاقه ای به تسریع در استفاده از مکانیسم ماشه نداشته باشند.