روزنامه جمهوری اسلامی در یادداشتی با عنوان تنگه هرمز؛ چرا نباید ابزار هیجانی انتقام جویی شود؟ به انتقاد از طراحان تئوری بستن تنگه هرمز پرداخته است.

این روزنامه در این زمینه نوشت: این روزها بار دیگر موضوع بستن تنگه هرمز را بعضی افراد مطرح می کنند، همان نسخه قدیمی که هر بار تنشی صورت می گیرد، با لحنی قاطع تجویز می شود. گویی می توان با یک فرمان سیاسی حساس ترین شریان انرژی جهان را بست و از تبعات حقوقی، اقتصادی و راهبردی آن بی دغدغه عبور کرد.

اما اگر از دید علم سیاست و حقوق بین الملل به موضوع نگاه کنیم، بستن تنگه هرمز نه نمایش قدرت، که جرقه بحران های بزرگ تر و تغییر زمین بازی به زیان ایران است.

از منظر حقوق دریاها، تنگه هرمز گذرگاهی مورد استفاده برای کشتیرانی بین المللی است و اصل آزادی عبور در چنین آبراه هایی-حتی با وجود نپیوستن ایران به کنوانسیون 1982- به عنوان عرف تثبیت شده شناخته می شود. هر اقدام یک جانبه برای مسدودسازی، به راحتی می تواند اخلال در آزادی کشتیرانی و حتی استفاده از زور تلقی شود و بهانه تشکیل ائتلاف های چندملیتی با پرچم تضمین آزادی دریانوردی را فراهم کند.

فراموش نکنیم که مسیرهای اصلی رفت وآمد کشتی ها ذیل طرح جداسازی ترافیکِ مصوب سازمان بین المللی دریانوردی، عمدتاً در آب های عمان واقع شده است؛ بنابراین هر اقدام یک جانبه، خواه ناخواه پای کشورهای دیگر و نهادهای بین المللی را به منازعه می کشاند. معنای عملی چنین اقدامی روشن است، به جای آنکه ایران در جایگاه شاکی رفتارهای خصمانه بایستد، ناگهان در جایگاهِ متهم قرار می گیرد و قاب بندی روایت به سود رقیب می چرخد.

از جنگ نفت کش ها در دهه شصت تا امروز، هر اختلالی در ایمنی عبورومرور در خلیج فارس، ظرف کوتاه ترین زمان پای ناوگان ها، اسکورت های نظامی و عملیات پاکسازی را به آبراهه می کشد و خطر تصاعد درگیری را بالا می برد. در چنین محیطی، هزینه نظامی بستن تنگه هرمز برای ایران، به مراتب بیش از فایده سیاسی کوتاه مدت آن است؛ طرف مقابل هم ابزار کافی برای بازگشایی مسیر و گسترده تر کردن منازعه را در اختیار دارد.

اقتصاد سیاسی ما نیز با این نسخه سازگار نیست. تنگه هرمز شریان صادراتی ما و مسیر ورود بخش مهمی از کالاهای اساسی است؛ شوک به این شریان، قبل از آن که رگِ دیگران را بگیرد، به گلوی اقتصاد ایران فشار می آورد ازجمله جهش حق بیمه و کرایه حمل، اختلال در زنجیره تأمین و اثر مستقیم بر معیشت مردم. همزمان، برخی رقبای منطقه ای سال هاست برای کاهش وابستگی به تنگه هرمز، خطوط لوله و پایانه های جایگزین ساخته اند؛ اثر اختلال الزاماً متقارن نیست و ممکن است کفه فشار بر دوش ما سنگین تر بیفتد. بازدارندگی اگر به بهای تهدید سفره شهروندان تمام شود، آسیب پذیری می آفریند نه قدرت .

پیامد سیاسی این اقدام نیز قابل چشم پوشی نیست. بستن تنگه، افکار عمومی و نهادهای بین المللی را از اصل ماجرا-رفتارهای خصمانه طرف مقابل- به اتهام اخلال در آزادی کشتیرانی منحرف می کند و زمینه اجماع سازی حقوقی سیاسی علیه تهران را فراهم می آورد؛ از قطعنامه های الزام آور تا ائتلاف های نظامی تازه در آبراهه. همزمان، ابتکار عمل میانجی های منطقه ای مانند عمان تضعیف و دست ایران در دیپلماسی تنگ تر می شود.

بعد منطقه ای و شرکای آسیایی نیز باید دقیق دیده شود. اختلال در تنگه هرمز، منافع مستقیم واردکنندگان بزرگ انرژی در آسیا را هدف قرار می دهد و به جای تقویت همسویی با مواضع ایران، آنان را به مطالبه بازگشایی مسیر سوق می دهد. در جغرافیای سیاسی امروز که تنوع بخشی به شراکت ها یک ضرورت است، نباید با تصمیمی هیجانی، همان شرکا را ناخواسته به صف فشار بین المللی افزود. ازسوی دیگر، ملتهب کردن آبراهه ادبیات تهدید امنیت دریایی را تقویت و میدان را برای مانور برخی همسایگان بر پرونده های اختلافی -از جمله درباره جزایر ایرانی- آماده تر می کند.

گزینه مسئولانه روشن است؛ بازدارندگی هوشمند و هدفمند، نه قفل کردن آبراه. ایران می تواند هزینه هر رفتار خصمانه را بالا ببرد؛ در زمین حقوقی و سیاسی، با ابتکار دیپلماتیک و رسانه ای، و در صورت ضرورت، با پاسخ های متناسب و مشروع (مثل پاسخ قاطع ایران به اسراییل و آمریکا در جنگ 12 روزه) بی آنکه روایت حقوقی را واگذار کند یا معیشت مردم را گروگان بگیرد.

تقویت هماهنگی با عمان در مدیریت ترافیک و ایمنی دریایی، فعال سازی مسیرهای حقوقی علیه تهدید و مزاحمت، و در سطح راهبردی، توسعه ظرفیت های صادراتی دور از تنگه هرمز در سواحل مکران و دریای عمان، اهرم هایی کم هزینه تر و پُرفایده تر از شعار بستن تنگه اند. بازدارندگی آنگاه معتبر است که هزینه طرف مقابل را افزایش دهد و هزینه داخلی را مهار کند.

جمع بندی اینکه تنگه هرمز سرمایه ژئوپلیتیک ایران است، نه ماشه ای برای شلیک های هیجانی. تبدیل این آبراه به ابزار انتقام جویی، فشار اقتصادی را بر مردم خودمان می افزاید، خطر تصاعد نظامی را بالا می برد و روایت را به سود رقیب تغییر می دهد.

پاسخ درست به تحریم های آمریکا و برخی کشورهای غربی اقدام های هیجانی نیست؛ راه صحیح، پیگیری حقوق ایران در مجامع بین المللی، رایزنی فعال و ائتلاف سازی هوشمند برای گرفتن حق مردم است. با رفتارهای احساسی تنها کشور را در نهادهای بین المللی منزوی و بار فشار اقتصادی را بر دوش ملت سنگین تر می کنیم. قدرتِ واقعی در کنترل و تدبیر است، نه در نسخه های پرریسک و شعاری.

نویسنده: محمدصادق دانشجو