در تازه ترین رتبه بندی علمی دانشگاه های جهان (شانگهای - سال 2025) عربستان توانسته با داشتن 13 دانشگاه در فهرست هزار دانشگاه برتر، از ایران پیشی بگیرد، همچنین جایگاه ترکیه با حفظ 11 دانشگاه در این رتبه بندی از ایران بالاتر است، این در حالی است که ایران فقط 6 دانشگاه (علوم پزشکی تهران، تهران، تربیت مدرس، علوم پزشکی شهید بهشتی، شریف و علوم پزشکی ایران) در میان هزار دانشگاه برتر جهان دارد.

به گزارش خبرآنلاین، روند نزولی تعداد دانشگاه های ایرانی حاضر در این رتبه بندی از سال 2019 به وضوح نشان دهنده مشکلات عمیقی است که دانشگاه های کشور با آن دست به گریبان شده اند. از سوی دیگر عربستان طی پنج سال گذشته توانسته تعداد دانشگاه های خود را بیش از سه برابر افزایش دهد و ترکیه نیز جایگاه نسبتاً ثابتی در این عرصه حفظ کرده است.

درهمین باره کارن ابری نیا، استاد دانشگاه تهران و دبیر کانون صنفی استادان دانشگاهی ایران معتقد است: وقتی تصمیم گیری های علمی از دانشگاه ها سلب می شود، کیفیت هیئت علمی تضعیف و ظرفیت های علمی کشور به هدر می رود.

او می گوید: در حال حاضر اختیاراتی مانند جذب اعضای هیئت علمی از دانشگاه ها سلب شده است، همچنین کمبود بودجه و مهاجرت استادان دانشگاه از ایران سبب ساز افت علمی دانشگاه های کشور شده است.

متن کامل این گفت وگو درادامه آمده است.

اخیراً شاهد کاهش جایگاه دانشگاه های ایران در رتبه بندی های جهانی هستیم، به نظر شما دلایل اصلی این افت چیست؟

دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد، اما یکی از مهم ترین آن ها، کاهش تدریجی استقلال دانشگاه ها است.

منظورتان از استقلال دانشگاه چیست؟

دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی با سازمان ها و ادارات دولتی متفاوت است. در سایر نهادهای دولتی انتصاب مدیران و تصمیم گیری ها معمولاً توسط دولت یا حاکمیت انجام می شود، اما دانشگاه باید به دلیل ماهیت علمی اش خود در امور علمی تصمیم گیری کند. هیچ نهادی جز دانشگاه صلاحیت تصمیم گیری در این زمینه را ندارد.

این استقلال چگونه در عمل خدشه دار شده است؟

در حال حاضر اختیاراتی مانند جذب اعضای هیئت علمی از دانشگاه ها سلب شده است. اگر دانشکده ای بخواهد عضو هیئت علمی جذب کند این تصمیم باید توسط خود دانشکده و بر اساس نیازهای علمی آن گرفته شود، اما اکنون نهادهایی مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی، بسیج اساتید یا سایر مراجع در این فرآیند دخالت می کنند و تصمیم گیری را از دانشگاه ها گرفته اند. مثلاً در دولت قبلی تصویب کردند که حتی برای انتخاب رییس دانشکده ها باید از مراجع اطلاعاتی صلاحیت فرد استعلام گرفته شود.

وقتی تصمیم گیری های علمی از دانشگاه ها سلب می شود، انتخاب افراد مناسب برای هیئت علمی با مشکل مواجه می شود. این روند به تدریج به تضعیف کیفیت هیئت علمی و در نتیجه کاهش جایگاه دانشگاه ها منجر خواهد شد.

آیا عوامل دیگری هم در این افت جایگاه نقش دارند؟

بله، یکی دیگر از عوامل مهم، مهاجرت اعضای هیئت علمی و نخبگان است. این موضوع با مسائل معیشتی اساتید ارتباط نزدیکی دارد. حقوق اساتید دانشگاه بسیار پایین است. برای مثال، یک استاد تازه کار با مدرک دکتری از بهترین دانشگاه های ایران یا جهان، حقوقی در حدود 20 میلیون تومان دریافت می کند که حتی برای اجاره خانه در تهران کافی نیست. حتی اساتید باسابقه با 30 سال خدمت حقوقی کمتر از معادل هزار دلار دارند، در حالی که در کشورهای همسایه مانند عراق، اساتید چندین برابر این مبلغ دریافت می کنند. این شرایط انگیزه ماندن در دانشگاه را کاهش می دهد.

مهاجرت نخبگان تأثیر عمیقی داشته است. برای مثال، یکی از همکاران ما در رشته خودم به عربستان مهاجرت کرد، البته او نمی خواست از دانشگاه برود بلکه بیرونش کردند و اکنون رییس دانشکده ای در آنجاست، او الان حقوقی بالایی حدود 13 هزار دلار دارد و بودجه پژوهشی یک میلیون دلاری برای تجهیز آزمایشگاه دریافت کرده است. چنین شرایطی در ایران وجود ندارد و بسیاری از نخبگان به دلیل مشکلات معیشتی و نبود امکانات، مجبور به ترک کشور شده اند، مقاصد این مهاجرت ها هم شامل کشورهای همسایه مانند عربستان، قطر، عمان و حتی ترکیه است.

وضعیت بودجه دانشگاه ها چگونه است و چه تأثیری بر فعالیت های پژوهشی داشته؟

بودجه دانشگاه ها عمدتاً صرف پرداخت حقوق می شود و تقریباً هیچ پولی برای فعالیت های پژوهشی باقی نمی ماند. به عنوان مثال، در دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه تهران، که یکی از بهترین دانشکده های کشور است، تجهیزات موجود مربوط به 20 سال پیش است و تقریباً هیچ دستگاه جدیدی برای آزمایشگاه ها خریداری نشده است و فناوری های جدید به سختی وارد آزمایشگاه ها می شوند. اساتید گاهی با استفاده از درآمد پروژه های شخصی خود تجهیزات محدودی تهیه می کنند، اما دولت بودجه ای برای تجهیز آزمایشگاه ها اختصاص نداده است.

از طرفی، اساتید به دلیل کمبود بودجه نمی توانند در کنفرانس های علمی بین المللی شرکت کنند، زیرا هزینه بلیط و ثبت نام بسیار بالاست. این محدودیت ها باعث کاهش تعاملات علمی و تأثیرگذاری جهانی دانشگاه ها می شود. این عوامل به صورت هم افزا عمل می کنند. سلب استقلال، مشکلات معیشتی، گزینش های غیرعلمی و کمبود بودجه، همگی باعث کاهش کیفیت پژوهش، مهاجرت نخبگان و افت جایگاه دانشگاه ها در رتبه بندی های جهانی شده اند. در حالی که توان علمی و نیروی انسانی کشور بسیار بالاست، اما بدون بودجه و امکانات کافی، این ظرفیت به هدر می رود.

دانشگاه های ایران از نظر نیروی انسانی و توان علمی در سطح بسیار خوبی قرار دارند و در این سال ها رشد کردند. اگر بودجه و امکانات کافی تأمین شود و مشکلات معیشتی اساتید برطرف گردد، این دانشگاه ها و کشور می توانند به شکوفایی برسند، اما در حال حاضر وقتی دانشگاه ها خود درگیر مشکلات اساسی هستند نمی توان انتظار داشت که مشکلات کلان کشور را حل کنند.