فرارو- رابین دیکسون خبرنگار ارشد و رییس دفتر مسکو در روزنامه واشنگتن پست

به نقل از روزنامه واشنگتن پست، نشست های دوجانبه ای که در روزهای اخیر ابتدا در آلاسکا و سپس در واشنگتن درباره سرنوشت اوکراین برگزار شد، پیامدهایی کاملاً متضاد برای ولادیمیر پوتین به همراه داشت. دست کم در شرایط کنونی، نتایج این نشست ها نشان داد که او در تلاش برای متقاعد کردن ایالات متحده به پذیرش دیدگاهش درباره جنگ اوکراین، بیش از اندازه روی خود حساب باز کرده است. با وجود فرصت بالقوه برای دستیابی به توافق صلح، سرسختی پوتین در برابر هرگونه مصالحه و شاید اعتماد نابجای او به امکان پیروزی نظامی بر اوکراین خطر بزرگی برایش به همراه داشت: از دست دادن موقعیت ویژه ای که از روابط گرمش با دونالد ترامپ ناشی می شد. این در حالی است که جنگ همچنان ادامه دارد، هر هفته هزاران قربانی می گیرد و هم اقتصاد روسیه و هم جایگاه استراتژیک جهانی آن را بیش از پیش تضعیف می کند.

پس از این نشست ها، روسیه همچنان در مسیر اجرای هرگونه اقدام پیشنهادی برای پیشبرد روند صلح، مانع تراشی کرده است؛ نشانه ای روشن از اینکه پوتین حاضر نیست با همان سرعتی حرکت کند که ترامپ انتظار دارد. روز چهارشنبه، سرگیی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، آشکارا اعلام کرد مسکو انتظار دارد بر هر سازوکار امنیتی که اروپا و آمریکا برای دفاع از اوکراین در برابر حملات آینده طراحی می کنند، حق وتو داشته باشد.

خطرات ناشی از سرسختی پوتین رو به افزایش است. یکی از افراد نزدیک به کرملین پیش از نشست گفته بود: پوتین می داند که در هفته های اخیر با بحرانی جدی روبه رو شده است. او خطر را حس کرد و زنگ خطر برایش به صدا درآمد. این منبع تاکید کرد : او واقعاً می خواهد جنگ را متوقف کند، اما باید این کار را به گونه ای انجام دهد که شبیه یک پیروزی به نظر برسد.

با این حال، ولادیمیر پوتین توانست در روز جمعه زمانی ارزشمند بخرد و مانع از اعمال تحریم های تازه شود؛ آن هم پس از آنکه موفق شد ترامپ را متقاعد کند فشار برای آتش بس فوری را کنار بگذارد و در عوض به دنبال توافق صلحی جامع باشد؛ توافقی که ممکن است سال ها طول بکشد و در عمل به روسیه امکان دهد جنگ را ادامه دهد، بی آنکه خطر تحریم های سخت جدید از سوی آمریکا بر آن سایه اندازد.

اما دیدار صمیمانه دونالد ترامپ در کاخ سفید با ولودیمیر زلنسکی و رهبران اروپایی در روز دوشنبه، تهدید بزرگی را پیش چشم پوتین قرار داد: نمایش همبستگی قاطع اروپا در حمایت از مبارزه اوکراین برای حفظ استقلال خود آن هم با تکیه بر ارتشی نیرومند. این نشست ضربه ای جدی به دو هدف دیرینه کرملین یعنی تسلط بر اوکراین و جدا کردن ایالات متحده از اروپا بود.

نشست واشنگتن بار دیگر نگاه ها را متوجه ولادیمیر پوتین کرد؛ جایی که از او انتظار می رود گام بعدی را در مسیر صلح بردارد و رو در رو با ولودیمیر زلنسکی بنشیند. اما این انتظار چندان خوشایند منتقدان ملی گرای روس نبود. آنان باور داشتند پوتین در نشست آلاسکا توانسته بود دونالد ترامپ را متقاعد کند تا زلنسکی را به پذیرش توافقی پرهزینه و نامطلوب وادار سازد.

توماس گراهام، پژوهشگر ارشد شورای روابط خارجی و مدیر پیشین بخش روسیه در شورای امنیت ملی آمریکا در دوران جورج بوش پسر، با تردید به این نگاه می نگرد. او می گوید: نمی دانم در کرملین چه تصور می کنند. اگر هدفشان این بود که در آلاسکا ترامپ را تحت تأثیر قرار دهند، بعید می دانم چندان موفق شده باشند. از سوی دیگر، تلاش پوتین برای کشاندن ترامپ به گفت وگویی وسیع تر درباره مزایای همکاری اقتصادی دو کشور نیز نتیجه ای در بر نداشت؛ برگ برنده ای که کرملین امیدوار بود با آن، واشنگتن را نسبت به دیدگاه مسکو در این مناقشه نرم تر کند. تاتیانا استانویایا، پژوهشگر مرکز اوراسیا کارنگی در جمع بندی ماجرا گفت: خیلی چیزها آن طور که انتظار می رفت پیش نرفت.

کاخ سفید اکنون انتظار دارد دیداری فوری میان ولادیمیر پوتین و ولودیمیر زلنسکی برگزار شود؛ اما پیام های مسکو نشان می دهد ماجرا به این سادگی نیست. این تناقض، بار دیگر الگوی تکراری سوءتفاهم ها در گفت وگوهای واشنگتن و مسکو بر سر جنگ را آشکار کرده است. کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید، روز سه شنبه اعلام کرد که هر دو رهبر آمادگی خود برای نشستن پای میز مذاکره را نشان داده اند و مقدمات این دیدار در حال پیگیری است. اما در همان روز، سرگیی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، با کم اهمیت جلوه دادن این موضوع تأکید کرد: هرگونه تماس میان مقامات عالی رتبه باید کاملاً و به طور دقیق آماده سازی شود ؛ استدلالی آشنا که کرملین سال هاست برای به تعویق انداختن دیدار مستقیم با زلنسکی به آن متوسل می شود.

یک استاد دانشگاه روس که روابط نزدیکی با دیپلمات های ارشد کرملین دارد، معتقد است پوتین به سختی حاضر خواهد شد در آینده ای نزدیک پای میز مذاکره با زلنسکی بنشیند؛ چرا که به باور او، چنین اقدامی به معنای مشروعیت بخشی به دولت اوکراین از سوی مسکو تلقی می شود و تبعات سیاسی ناخواسته ای در پی خواهد داشت. موضع رسمی روسیه نیز تغییری نکرده است: گفت وگو تنها زمانی امکان پذیر است که شرایط توافق از پیش روشن باشد؛ شرایطی که در نگاه کرملین چیزی جز تسلیم کامل اوکراین نیست.

سرگیی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، روز سه شنبه زلنسکی را غیرقابل اعتماد خواند؛ موضعی که با سخنان گذشته پوتین هم خوانی دارد. رییس جمهور روسیه بارها زلنسکی را نامشروع دانسته و دولت او را معتاد به مواد مخدر و نئونازی توصیف کرده است.

با چنین نگاهی به زلنسکی و تأکید بر لزوم پرداختن به ریشه های مناقشه ، که از منظر کرملین چیزی جز بازگرداندن اوکراین به جایگاه یک دولت دست نشانده نیست ، روسیه همچنان بر اهداف حداکثری خود پافشاری می کند و حتی در برابر طرح صلحی که با هدایت ترامپ پیش رود، انعطافی نشان نداده است. نیت رینولدز، پژوهشگر ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی و مدیر پیشین بخش روسیه در شورای امنیت ملی آمریکا، در توضیح این موضع می گوید: یکی از دلایلی که روسیه عقب نشینی نمی کند این است که اوکراین، نهنگ سفید پوتین است. او سال هاست در پی آن است و تا وقتی که یا به آن دست پیدا نکند یا به این نتیجه نرسد که دستیابی اش غیرممکن است، از حرکت بازنخواهد ایستاد.

او تأکید می کند که مسکو در رساندن پیام خود به دولت ترامپ با دشواری روبه روست. به گفته او: روس ها در چند زمینه غافلگیر شده اند؛ نخست این که نتوانسته اند آمریکا را وادار کنند دقیقاً درک کند چه می خواهند، و دوم این که نتوانسته اند واشنگتن را به پذیرش آنچه خواسته شان است، متقاعد سازند. پوتین و مشاورانش بارها از این نشست ها با مقام های آمریکایی بیرون می آیند و بعد درمی یابند خواسته هایشان به شکلی نادرست یا ناقص برداشت شده است.

سرگیی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، روز سه شنبه مدعی شد که ترامپ و تیمش بیش از گذشته به این درک رسیده اند که باید ریشه های مناقشه را حل وفصل کرد. اما تنها یک روز پیش از آن، وقتی از ترامپ پرسیده شد منظورش از علل ریشه ای بحران چیست، او پاسخی نداد و بحث را به حاشیه برد. این در حالی است که خواسته های مسکو از جمله مطالبه واگذاری سرزمین هایی که هنوز تحت اشغال روسیه قرار نگرفته اند و محروم کردن دائمی اوکراین از پیوستن به هر نوع اتحاد یا سازمان بین المللی با مخالفت جدی مقام های بلندپایه آمریکایی مواجه شده است. جی دی ونس، معاون رییس جمهور، در ماه مه این شروط را رد کرد و مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، نیز در روزهای اخیر موضع مشابهی گرفت.

شرایط مورد نظر مسکو برای صلح، در یادداشتی به تاریخ دوم ژوئن به روشنی ترسیم شده و نشانی از انعطاف یا عقب نشینی در آن دیده نمی شود. این شروط شامل محدود کردن حاکمیت اوکراین، کاهش چشمگیر توان نظامی این کشور و اعمال محدودیت بر پیوستن آن به سازمان های بین المللی است؛ مطالباتی که عملاً اوکراین را وادار به پذیرش یک شراکت سیاسی و اقتصادی ناخواسته با روسیه می کند. پوتین سال هاست اوکراین را کشوری مستقل به رسمیت نمی شناسد و روس ها و اوکراینی ها را یک ملت می خواند؛ دیدگاهی که هر توافق صلحی را پیچیده تر و دور از دسترس می سازد. او در مقاله ای در سال 2021 تأکید کرده بود: حاکمیت واقعی اوکراین تنها در چارچوب شراکت با روسیه امکان پذیر است.

در حالی که دونالد ترامپ مناقشه اوکراین را صرفاً به نزاعی بر سر مالکیت بهترین زمین های ساحلی تشبیه کرده است، بسیاری از تحلیلگران تأکید دارند که نگاه مسکو بسیار فراتر از یک جنگ دوجانبه است. از دید کرملین، این نبرد فرصتی است برای بازنویسی شکست تحقیرآمیز اتحاد شوروی در جنگ سرد و بازتعریف معماری امنیتی اروپا. سرگیی مارکوف، تحلیلگر نزدیک به کرملین، در یادداشتی نوشت: هیچ جنگی میان روسیه و اوکراین وجود ندارد. این، جنگ غرب جهانی گرا علیه روسیه است که به دست رژیم نواستعماری اوکراین پیش می رود. مذاکره با زلنسکی، که چیزی جز عروسک خیمه شب بازی این رژیم نیست، نمی تواند به صلح منجر شود. تنها راه صلح، مذاکره با اربابان این رژیم نواستعماری است.

حتی در موضوع تضمین های امنیتی نیز نشانه هایی از سوءتفاهم دیده می شود؛ مسئله ای که استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ، مدعی بود مسکو با آن موافقت کرده است. اما به گفته توماس گراهام، برداشت کرملین از این تضمین ها کاملاً متفاوت از چیزی بود که ویتکاف در ذهن داشت. بر اساس پیش نویس توافق صلح سال 2022، قرار بود روسیه یکی از ضامنان امنیتی باشد؛ نقشی که عملاً برای مسکو حق وتوی مؤثر در برابر هر پاسخ امنیتی ایجاد می کرد. این همان چیزی بود که نه اوکراینی ها خواهانش بودند و نه ویتکاف به درستی آن را درک کرده بود. سرگیی لاوروف نیز روز چهارشنبه با صراحت اعلام کرد: هر سازوکار امنیتی باید شامل روسیه باشد. گفت وگو درباره مسائل امنیتی بدون حضور فدراسیون روسیه صرفاً یک خیال پردازی است؛ مسیری که به هیچ جا نمی انجامد.

پوتین در تمام سال های قدرتش هدفی روشن را دنبال کرده است: بازسازی روسیه به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی. از نگاه او، تحقق این هدف بدون تسلط بر اوکراین ممکن نیست. همین سرمایه گذاری عاطفی و سیاسی بر سر سرنوشت اوکراین، خطر شکست در هر روند صلحی را که به شدت حساس و شکننده است، دوچندان می کند.

توماس گراهام، دیپلمات پیشین و کارشناس شورای روابط خارجی آمریکا هشدار می دهد: این تصور که بتوان به زودی به یک توافق صلح جامع رسید، توهمی بیش نیست. مسائل بسیار پیچیده تر از آن است. به باور او، چنین روندی ممکن است ماه ها یا حتی سال ها طول بکشد. در همین حال، کرملین همچنان مطمئن است که پیروزی در میدان نبرد دست یافتنی است و در نتیجه، نیازی فوری به مسیر دیپلماسی نمی بیند. نیت رینولدز، پژوهشگر بنیاد کارنگی، این نگاه را چنین توضیح می دهد: آن ها اساساً دو فرضیه دارند: نخست، این که غرب سرانجام تسلیم شود و عقب نشینی کند؛ و دوم، این که مرکز سیاسی در کی یف زیر فشار فروبپاشد. اما واقعیت این است که هیچ یک از این دو سناریو به طور کامل در کنترل روسیه نیست.