فرارو- ریه های تهران در حال از کار افتادن هستند. از زیبایی های شهری تا کنترل بخشی از آلودگی هوا، نقش پارک ها و فضاهای سبز جنگلی در پایتخت حیاتی است. در این وضع بحرانی اقدامات جدی و موثر چه هستند؟

به گزارش فرارو، درختان موجودات زنده ای هستند که به شهر زندگی می بخشند، حتی معماری طبیعی آن ها برای پایتخت حیاتی است. اما در بحران آب اخیر، حال مهم ترین پارک های جنگلی تهران نیز رو به وخامت رفت. در دو پارک چیتگر و سرخه حصار حدود 10 درصد درختان قطع شده اند؛ چراکه آفت سوسک پوستخوار به جانشان افتاده.

قطع درختان ادامه خواهد داشت، چرا که 20 هزار درخت تهرانی عملاً امکان حیات ندارند. این رقم نسبت به سال گذشته که 16 هزار بود افزایش یافته است. حالا پرسش این است: چه شد که پارک های جنگلی تهران به این وضع رسید و چه راه حلی برای رفع بحران وجود دارد؟

هادی دلیری کیا، سرپرست معاونت آموزش و مشارکت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست و عضو کمیته تخصصی سازمان جنگل ها و مراتع کشور در گفت وگو با فرارو به بررسی این موضوع پرداخته است:

هادی دلیری کیا به فرارو گفت: موضوع خشک شدن درختان پارک های جنگلی تهران مربوط به امسال و پارسال نیست؛ این روند قطعاً از قبل آغاز شده است. البته زمان یابی این مسأله اهمیت زیادی دارد و قابل انجام است. در نگاه نخست، درختان متعددی تحت تأثیر قرار گرفته اند و این موضوع یک عامل غیرزنده دارد. درواقع بیشتر عواملی که باعث بحران درختان شده اند، عوامل ثانویه ای مانند چوب خوارها و پوست خوارها هستند؛ آفت هایی که اغلب به دلیل تنش های خشکی بروز می کنند.

وی افزود: اما چرایی ابتلا به این آفت متفاوت است؛ از درستی یا نادرستی انتخاب گونه ها تا شیوه نگهداری آن ها جای بحث دارد. حالا به این نتیجه رسیده ایم که این درخت ها خشک شده اند. بنابراین باید بررسی کرد چه عواملی در مستعد شدن این درخت ها برای خشکی مؤثر بوده است و ریشه یابی کرد که آغاز تنش از کجا بوده. نکته مهم این است که این تنش ها در حال پایان دادن به زندگی درختان هستند و تنها با ترسیم دقیق عوامل می توان فهمید کجا درست عمل شده و کجا نادرست.

عضو کمیته تخصصی سازمان جنگل ها و مراتع کشور گفت: در مناطق شهری الزاماً نمی توان تنها گونه های بومی را کاشت. برای انتخاب یک گونه درخت، باید عوامل متعددی را در نظر گرفت؛ از زیبایی، رنگ، معماری طبیعی و میوه دهی گرفته تا تناسب آن با حیات وحش. هر انتخاب دلایل مختلفی دارد، اما در اولویت نخست بهتر است گونه ای برگزیده شود که بومی باشد. البته همه گونه های بومی نمی توانند نیازهای شهری را برآورده کنند.در اولویت دوم، باید به سازگاری گونه با شرایط خشکی توجه کرد. همچنین محل کاشت اهمیت زیادی دارد؛ مثلاً گونه ای که برای پیاده رو مناسب است را نباید در پارک کاشت و برعکس. علاوه بر این، باید با توجه به فضای رویشی، گونه ها را انتخاب کرد.

وی افزود: در نهایت، ترکیب گونه ها اهمیت اساسی دارد. نباید در یک فضای وسیع فقط یک گونه به شکل تک کشتی کاشته شود. این آمیختگی ضروری است تا اگر یک گونه دچار مشکل شد، سیمای شهر آسیب نبیند. برخی معتقدند در شرایط بحران آب نباید چندان به فضای سبز و کاشت گونه ها توجه کرد، اما این دیدگاه نادرست است. فضای سبز یک منطقه شهری، نماد اقتدار آن شهر محسوب می شود و درختان علاوه بر زیبایی، عملکردهای بسیار مهم و متنوعی دارند.

رییس اسبق انجمن جنگل بانی ایران گفت: استفاده از پساب شهری می تواند صددرصد مشکل تنش پارک های جنگلی تهران را حل کند و بخشی از تشنگی موجود را برطرف سازد. بنابراین باید در این زمینه کار کرده و راه حلی مناسب در نظر گرفت. از انتخاب تا نگهداری درست درختان اهمیت دارد و لازم است ترکیب مناسبی از گونه ها کاشته شود.

وی افزود: در برخی موارد، یک گونه را در منطقه ای وسیع می کاریم و وقتی آن گونه دچار تنش می شود، همه را با هم از دست می دهیم؛ و این اشتباه است. مقاومت گونه ها در شرایط مختلف متفاوت است. باید بر اساس شرایط گوناگون، گونه های متنوعی انتخاب کنیم تا در زمان بروز تنش بتوانیم اکثریت آن ها را حفظ کنیم. به این موارد هنگام کاشت توجه نشده است.

هادی دلیری کیا گفت: درختان پارک های جنگلی کارکردهای متنوعی دارند. از نظر دما، وقتی به پارک جنگلی نزدیک می شوید، گاهی به طور محسوس تا 4 و نیم درجه کاهش دما و خنکی هوا را احساس می کنید؛ این یعنی ذخیره انرژی. در زمینه گرد و غبار، هر یک از این پارک های جنگلی می توانند تا 70 تن گرد و غبار را جذب کنند، آن هم در چنین شرایطی. همچنین ایجاد سایه برای شهری خشک از دیگر کارکردهای آن هاست.

وی افزود: من گاهی این درختان را سرای سالمندان می نامم؛ چراکه در غروب های شهری، سالمندان بسیاری را می بینید که زیر سایه آن ها نشسته اند. بنابراین، این درختان نقشی مهم در ایجاد آرامش دارند. علاوه بر این، باید به تأثیر آن ها بر کاهش آلودگی هوا و آلودگی صوتی نیز اشاره کرد. از دست دادن این جنگل ها به معنای از دست دادن همه این کارکردهاست. حتی این پارک های جنگلی بر ارزش ملک و املاک نیز اثر می گذارند.

سرپرست معاونت آموزش سازمان حفاظت محیط زیست گفت: پارک های جنگلی هر بخشی که برای مدیریت وضعیت بحرانی آن ها واگذار می شود، باید با دقت و نظارت درست اداره شود. مسأله این است که افراد متخصصی که باید تصمیم گیر باشند، حضور ندارند. همین درخت هایی که امروز در بخش های زیادی در حال خشک شدن هستند، بدون مشورت با متخصصان رها شده اند. حتی درباره درختان خیابان ولیعصر نیز چنین وضعی وجود دارد. ما مدام هشدار می دهیم اما هیچ استقبالی از متخصصان نمی شود. اگر نظارت همراه با تخصص و پشتوانه علمی صورت بگیرد، قطعا مشکلات بسیار کمتری خواهیم داشت.

وی افزود: درختان شهری همواره مستعد تنش هستند؛ زیرا گونه هایی وارد مناطق شهری می شوند که ممکن است از نظر اکولوژیکی با آن شهر سازگار نباشند. مشکلاتی مانند آلودگی هوا، باران های اسیدی و کوبیدگی خاک نیز درختان را در معرض آسیب قرار می دهد. حتی تحقیق ها نشان داده اند که سن فیزیولوژیکی این درختان نسبت به شرایط طبیعی بسیار کمتر است؛ به عنوان مثال اگر در طبیعت 100 سال عمر کنند، در مناطق شهری تنها 35 سال عمر خواهند داشت. درست مانند انسان ها؛ آیا کسی که در شهر آلوده زندگی کند عمر بیشتری دارد یا کمتر؟ درختان نیز موجودات زنده اند و مستعد تنش، اما می توان تمهیداتی در نظر گرفت تا اثر این شرایط سخت کاهش یابد؛ تمهیداتی که متأسفانه جدی گرفته نمی شوند.

دلیری کیا گفت: من بازدیدی از درختان پارک های جنگلی تهران نداشتم، اما قطع کردن آن ها تنها راه حل نیست. سوسک های چوب خوار و پوست خوار زمانی که به درخت حمله می کنند، کار درخت عملاً تمام است؛ به ویژه اگر درخت همیشه سبز و سوزنی برگ باشد. این درختان اگر دچار مشکل شوند و آفت چوب خوار به جانشان بیفتد، دیگر برگشت پذیر نیستند. اما مسئله مهم این است که قطع آن ها چگونه و به چه نحوی انجام شود تا تأثیر اجتماعی آن کمتر گردد و جایگزینی در نظر گرفته شود تا یک باره سیمای شهر زشت نشود. این موضوع نیازمند برنامه ریزی است. همچنین باید از این تجربه درس گرفت؛ ابتدا باید علت خشکیدگی مشخص شود و سپس راه حل ارائه گردد. چراکه تصمیم بعدی باید با در نظر گرفتن همین تجربه اتخاذ شود تا به نتیجه درست برسیم.

در نهایت وی گفت: ما داریم مشکل را می بینیم و باید این موضوع به شکل تخصصی در شهرداری ها و سایر نهادها بررسی شود. اما من نمی بینیم که از تخصص ها استفاده شود. افرادی از قبل ها بودند و هستند اما برخی از نظریاتشان پایه و اساس علمی ندارد.