زمین لرزه ای با شدت 3.4ریشتر شمال شرق پایتخت را در ساعات ابتدایی بامداد 31مرداد لرزاند؛ اگرچه شدت لرزه محدود بود و خوشبختانه خسارات جانی و مالی به همراه نداشت، اما مجدد موضوع وجود گسل های بزرگ در تهران و تاب آوری این شهر در مقابل سوانح طبیعی نظیر زلزله را مطرح کرد.

به گزارش دنیای اقتصاد، تهران شهری با جمعیت حدود 9میلیون نفری است که روی گسل های متعدد احداث شده، از کل گسل های این شهر 6گسل در زمره گسل های بزرگ طبقه بندی می شود که فعال شدن هر کدام از این گسل ها می تواند زمین لرزه بزرگی را برای پایتخت رقم بزند. با توجه به جمعیت شهر، نوع شهرسازی و سهم بافت فرسوده از کل مساحت شهر و تعداد ساکنان در بافت فرسوده، وقوع زمین لرزه بزرگ در این شهر می تواند فجایع بزرگی را رقم بزند.

علی بیت اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه به ضعف دستگاه های فعلی سنجش زلزله در کشور اشاره کرد و گفت: در شرایطی که بدون دستگاه نمی توان مشخص کرد که لرزه های اخیر تخلیه انرژی زمین است یا هشدرای برای زلزله های بزرگ تر، باید آمادگی لازم برای هر خطری وجود داشته باشد. این آمادگی به مفهوم ساخت ساختمان ها با استانداردهای کافی و مقاوم در مقابل زلزله است.

بخشی از ساکنان شمال شرقی تهران در ساعات ابتدایی روز پایانی مرداد ماه، زمین لرزه خفیفی را حس کردند؛ در ادامه داده های مرکز لرزه نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران (IRSC) نیز وقوع زلزله ای به بزرگای 3.4ریشتر را در ساعت 50 دقیقه بامداد روز 31 مرداد ماه در منطقه شمشک تایید کرد. محل دقیق این زلزله رومرکز اعلام شد، براساس اطلاعات منتشرشده این زلزله در عمق 5 کیلومتری زمین، در فاصله 8کیلومتری شمشک، 9کیلومتری فشم و 21کیلومتری شمال لواسان و در فاصله مستقیم 35کیلومتری از محدوده مرکزی شهرتهران (20 کیلومتری مرز شمالی شهر تهران) در مجاورت روستای لالان رخ داد. با وجود این و با توجه به شدت آن، این زلزله بدون خسارت و آسیب بود.

علی بیت اللهی، رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی در گفت وگو با دنیای اقتصاد ضمن تشریح جزییات زلزله شب گذشته پایتخت، ریسک بروز زلزله ای دیگر در تهران و شهرهای حومه را بررسی کرد. بیت اللهی درخصوص میزان حس شدن این زلزله توسط ساکنان تهران گفت: طبق بررسی انجام شده، بخشی از ساکنان شمال و شمال شرقی تهران که در زمان بروز زلزله بیدار بوده اند، لرزش زمین را حس کرده اند. اما به شکل معمول زلزله های کمتر از 4ریشتر عمدتا چندان حس نمی شود. البته بررسی فعلی انجام شده مربوط به ساکنان شهر تهران بوده و طبیعتا ساکنان شمشک و فشم، شدت لرزش زمین را بیشتر حس کرده اند؛ اما ارائه داده دقیق در این خصوص نیاز به بررسی بیشتر دارد. این استاد دانشگاه پس از وقوع این زلزله داده ای را منتشر کرد که از آن حکایت داشت که طی بازه یک سال اخیر (31مرداد1403 تا 30مرداد1404) تعداد زلزله های رخ داده در محدوده تهران نسبت به مدت مشابه قبل (31 مرداد 1402 تا 30 مرداد 1403) کاهش یافته است؛ از این رویداد می توان با عنوان ثبات در رژیم لرزه خیزی و بی هنجاری در این منطقه یاد کرد.

بیت اللهی در پاسخ به سوال دنیای اقتصاد مبنی بر مثبت یا منفی بودن بی هنجاری زلزله گفت: بی هنجاری زلزله در یک منطقه، به شکل کلی می تواند رویدادی مثبت باشد. این موضوع را می توان با تشبیه به بدن انسان توضیح داد؛ اگر فردی دچار نوسان دمایی شود، پزشکان احتمال بروز یک بیماری عفونی را در وی می دهند؛ معمولا در علوم رفتار خارج از وضعیت نرمال، می تواند نشان دهنده تنش یا بی هنجاری باشد. خوشبختانه طی 20سال اخیر رفتار لرزه خیزی در محدوده تهران ثابت و بدون بی هنجاری خاص بوده است. وی ادامه داد: وقتی در یک منطقه از زمین تنش و فشار اضافه شود، اثرات این افزایش تنش با افزایش تعداد زمین لرزه ها در آن منطقه خود را نشان می دهد؛ چنین رفتاری در محدوده تهران و اطراف آن طی سال های اخیر به وقوع نپیوسته، بنابراین می توان گفت که در این منطقه عدم تعادل جدیدی رخ نداده است. بیت اللهی تاکید کرد: طی حدود 2دهه اخیر به نحو غیرمنتظره و تعجب آوری فعالیت لرزه ای قابل توجهی در محدوده شهری تهران رخ نداده است.

رییس بخش زلزله مرکز تحقیقات وزارت راه درخصوص گسل مسبب این زمین لرزه گفت: با در نظر گرفتن خطاهای طبیعی موجود در مکان یابی زلزله ها و با توجه به سازوکار گسل های شناخته شده محدوده شمالی تهران، احتمالا شاخه شرقی گسل طالقان، مسبب این زمین لرزه بوده است. وی در تشریح وضعیت این گسل گفت: گسل طالقان، گسلی طویل است که نام آن به دلیل عبور بخشی از این گسل از محدوده طالقان انتخاب شده است؛ اما امتداد این گسل به شمال شرقی تهران نیز می رسد، این گسل بالاتر از گسل مشاء واقع شده است. شمال شهر تهران با 3گسل بزرگ از جمله گسل شمال تهران ، مشاء و طالقان مواجه است. وی ادامه داد: برای تهران هیچ زلزله دستگاهی بزرگی ثبت نشده؛ درواقع از زمان ثبت زلزله با دستگاه هیچ زلزله مخربی در تهران به وقوع نپیوسته است. اما بررسی تاریخی از وقوع زلزله های بزرگ در تهران و حومه آن در سده های قبل حکایت دارد. در زلزله های تاریخی به دلیل عدم ثبت دستگاه، نمی توان به شکل دقیق گفت که زمین لرزه به کدام گسل مربوط بوده است. با این وجود طی تاریخ بیش از 15زمین لرزه بزرگ تاریخی برای تهران ثبت شده است. در عین حال حدود 150 تا 200 سال قبل زمین لرزه ای بزرگ در منطقه طالقان رخ داد که به ویرانی این منطقه انجامید؛ احتمال قوی داده می شود که این زمین لرزه مربوط به گسل طالقان بوده است.

بیت اللهی در توضیح شدت پراکندگی زلزله در منطقه مورد بررسی گفت: در منطقه وقوع زلزله اخیر، طی سال های گذشته رخداد قابل توجهی در زمینه زلزله رخ نداده است؛ اما اگر محدوده مورد بررسی را به شعاع 100کیلومتری از مکان فعلی زمین لرزه افزایش دهیم؛ در این منطقه تعداد 781زلزله با بزرگی 2.5 و بالاتر از سال 2006 میلادی تاکنون به ثبت رسیده؛ همچنین در این محدوده شعاع 100کیلومتری این زلزله، در بازه حدودا 20سال مورد بررسی، 2زمین لرزه با بزرگی 5ریشتر و بیشتر و 20زلزله با بزرگی 4 تا 5ریشتر رخ داده و مابقی لرزه های ثبت شده شدتی کمتر از 4ریشتر داشته است. این درحالی است که 3گسل بزرگ مشاء، شمال تهران و طالقان به منطقه مورد بررسی (فشم) می رسد.

وی ادامه داد: عدم وقوع زلزله بزرگ بیش از 4ریشتری در منطقه فشم (محل زلزله اخیر) را به دو شکل می توان تعبیر کرد: عدم بروز زلزله بیش از 4ریشتر در این منطقه در یک نگاه، می تواند خطرناک باشند؛ چراکه وقوع زلزله کوچک و متوسط به نوعی راهی برای خروج انرژی درونی زمین است. بنابراین عدم خروج این انرژی می تواند رویداد بزرگی را در بلندمدت رقم بزند. به عنوان مثال شهری همانند بم برای سال های متمادی هیچ زمین لرزه ای به ثبت نرسیده بود، اما پس از چندین سال ثبات، زلزله ای بزرگ در این منطقه به وقوع پیوست. بیت اللهی افزود: البته وقوع زلزله های کوچک لزوما به مفهوم تخلیه انرژی نیست؛ در برخی موارد وقوع زلزله کوچک می تواند هشداری از تجمع انرژی بزرگ در دل زمین باشد که این انرژی هر لحظه امکان آزاد شدن را دارد. امروزه در دنیا با دستگاه های پیشرفته این موضوع که زلزله های کوچک هشداری برای وقوع زلزله بزرگ تری است یا خیر قابل سنجش است؛ اما با توجه به نبود چنین دستگاه هایی در کشور، باید هر موضوعی را در جنبه پرریسک تر درنظر بگیریم و برای موضوع پرخطرتر آمادگی داشته باشیم تا احتمال خطرات جانی و مالی به حداقل برسد.

این استاد لرزه نگاری تاکید کرد: انتظار می رود که از زلزله های کوچک غفلت نشود، چراکه زلزله های کوچک می توانند هشداری از وقوع زلزله به مراتب بزرگ تری باشند. البته در خصوص زلزله اخیر با توجه به ساعات سپری شده، بعید است که این لرزش، پیش لرزه برای زمین لرزه بزرگ تری باشد، اما باید نسبت به چنین لرزش هایی حساسیت کافی وجود داشته باشد.

وی در خصوص مراکز جمعیتی اطراف محل این زلزله (رومرکز) گفت: 18شهر تا شعاع حدود 55کیلومتری اطراف رومرکز واقع شده اند. شمشک در فاصله 8کیلومتری از مرکز زلزله، با جمعیت 3هزار و 423نفر و هزار و 183واحد مسکونی که از این تعداد 331 واحد آن فاقد اسکلت است. فشم در فاصله 9کیلومتری از مرکز زلزله با جمعیت 6هزار و 945نفری و با 2هزار و 258 واحد مسکونی که 171مورد آن فاقد اسکلت است. لواسان در فاصله 21کیلومتری از مرکز زلزله، با جمعیت 18هزار و 146نفر و با تعداد 5هزار و 994واحد مسکونی که 1006واحد آن فاقد اسکلت است. همچنین تعداد کل جمعیت مراکز جمعیتی شهری واقع در شعاع نیم درجه (حدود 55کیلومتری)، از مرکز این زمین لرزه نیز 9میلیون و 423هزار و 569نفر براساس داده های آخرین سرشماری مرکز آمار در سال1395 بوده است. این افراد در 3میلیون و 92هزار و 946واحد ساکن هستند که از این تعداد بالغ بر 289هزار و 334واحد فاقد اسکلت است و طبیعتا در زمان بروز زلزله بزرگ به شدت آسیب خواهد دید.